Roztocze

Ta najbardziej malownicza kraina Wyżyny Lubelskiej zachęca zwłaszcza do pieszych wędrówek i rowerowych wypraw. Ciągnące się z północnego zachodu na południowy wschód Roztocze jest praktycznie jedyną wyraźnie zaznaczającą się granicą geologiczną pomiędzy Europą Zachodnią i Wschodnią.

Na obszarze tego regionu funkcjonuje od 1974 r. Roztoczański Park Narodowy i cztery parki krajobrazowe: Południoworoztoczański, Szczebrzeszyński, Krasnobrodzki i Puszczy Solskiej, którego znaczna część znajduje się na Płaskowyżu Tarnogrodzkim. Walory turystyczno-krajobrazowe w dużej mierze decydują o atrakcyjności Roztocza.

Wiele z nich znajduje się w Roztoczańskim Parku Narodowym, położonym na wschód od miejscowości Zwierzyniec. Jego najciekawsze fragmenty są udostępnione do zwiedzania po wyznaczonych szlakach turystyki pieszej oraz trasach ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych. W Roztoczańskim Parku Narodowym, poza ścieżkami przyrodniczo-dydaktycznymi, szlakami turystyki pieszej i rowerowej, znajduje się Ośrodek Edukacyjno-Muzealny zajmujący się koordynacją całej działalności turystycznej. Park jest położony na urozmaiconym terenie wyżynnym o wysokości ponad 300 m z podłożem kredowym, pokrytym bogatą roślinnością. Występują tu rośliny charakterystyczne dla terenów górskich, jak zimoziół północny czy wierzba borówkolistna, stepowych (storczyk kukawka) i subatlantyckich (rosiczka pośrednia). Grzbiet Roztocza porasta zarówno buczyna karpacka, bory jodłowe, dąbrowa, bory sosnowe i mieszane. Atrakcją stawów „Echo” w pobliskim Zwierzyńcu jest potomek tarpanów – konik polski. Idąc grzbietem Roztocza możemy podziwiać piękne krajobrazy Wyżyny Lubelskiej na północy jak i Kotliny Sandomierskiej na południu.

Roztocze obfituje w osobliwości przyrodnicze i przepiękne krajobrazy. Najciekawsze widoki można podziwiać z okolic wsi Brusno, Polanka Horyniecka, Wrechrata, Nowiny Horytnickie jak również ze wzgórza Monastyrz. Jednym z najważniejszych elementów krajobrazu Roztocza są ogromne głazy narzutowe. Do największych należą Diabelskie Kamienie koło Monasterza. Kolejną atrakcją tego regionu są obficie występujące wodospady powstałe w epoce kredy. Nie są to wodospady szczególnie wysokie. Najsłynniejsze znajdują się na rzece Tanwi w Rebizantach, gdzie występuje około 50 progów skalnych. Kilka progów skalnych występuje też na rzece Sopot. Jednak dotarcie do „Kaskad Sopotu” jest bardzo utrudnione, gdyż rzeka płynie w głębokim wąwozie o stromych zboczach.

  Pałacyk w Czumowie nad Bugiem

Obok walorów przyrodniczych i krajobrazowych, na Roztoczu znajduje się szereg miejscowości zabytkowych, będących pamiątkami historii i kultury mieszkańców. Jedną z nich jest Janów Lubelski, założony w 1640 r. i należący do ordynacji Zamoyskich. Z tego czasu zachował się barokowy kościół i klasztor dominikański z XVII-XVIII w. Zarząd Parku Krajobrazowego „Lasy Janowskie” organizuje wycieczki samochodem terenowym po parku. W Lasach Janowskich zachowały się pozostałości kolejki wąskotorowej, która jeszcze w latach powojennych była wykorzystywana do transportu drewna. Dziś pozostały po niej nasypy, mosty kolejowe na rzekach i resztki podkładów kolejowych. W lasach tych chroniły się w czasie ostatniej wojny liczne oddziały partyzanckie a latem 1944 r. stoczono tu prawdziwą bitwę z regularnymi oddziałami Wehrmachtu. Okolice Janowa Lubelskiego to obszar, gdzie styka się osadnictwo, wpływy etnograficzne i kulturowe polskie z ukraińskimi. Żywe są tu ciągle tradycje rzemiosł ludowych: garncarstwa, rzeźbiarstwa ludowego, wikliniarstwa. Jeżeli zaś chodzi o styl reprezentatywny dla miejscowych budowli sakralnych to z pewnością jest nim tzw. renesans lubelski. Charakteryzuje się on wysmukłością i lekkością bryły, półkolistą, węższym od nawy prezbiterium, dostawianymi do korpusu głównego kaplicami fundatorów a przede wszystkim wspaniałymi detalami architektonicznymi – stiukowymi dekoracjami kolebkowych sklepień.

Przykładami renesansu lubelskiego na Roztoczu są kościoły parafialne w Szczebrzeszynie i Turobinie. W Szczebrzeszynie, w którym ponoć „chrząszcz brzmi w trzcinie” znajdują się również dawna cerkiew unicka z 1560 r. oraz bożnica i kirkut. Koniecznie trzeba odwiedzić Zwierzyniec, gdzie w drewnianej willi plenipotenta Ordynacji Zamoyskiej z 1890 r. mieści się dyrekcja Roztoczańskiego Parku Narodowego. Warto też zobaczyć piękną kaplicę św. Jana Nepomucena z XVIII w. położoną na małej wysepce. W Radrużu możemy podziwiać jeden z najcenniejszych zabytków architektury cerkiewnej w Polsce – zespół cerkiewno-obronny z końca XVI w. p.w. św. Paraskewii. Warta zobaczenia jest konstrukcja świątyni: jej nawę przekrywa łamane zwieńczenie brogowe a prezbiterium i babiniec kryją dachy dwuspadowe. Świątynię wybudowano bez użycia gwoździ. Wyposażenie cerkwi nie zachowało się.

  Lublin

Z drugiej strony parku znajduje się Krasnobród z późnobarokowym kościołem parafialnym p.w. Przemienienia Pańskiego z 1750 r., drewnianą kapliczką św. Rocha na skraju rezerwatu „Święty Roch” oraz przykłady dawnego budownictwa drewnianego.

Kilkanaście kilometrów na wschód od Krasnobrodu leży Tomaszów Lubelski z kościołem modrzewiowym z 1627 r. fundacji Tomasza Zamoyskiego. Jest to jeden z największych kościołów drewnianych w Polsce, który jednocześnie posiada wszystkie cechy murowanej świątyni barokowej. Bogate wyposażenie – ołtarz główny, boczne oraz obrazy – pochodzą z wczesnego i późnego baroku. Niedaleko Tomaszowa Lubelskiego leży Bełżec znany wszystkim jako miejsce kaźni setek tysięcy Żydów podczas ostatniej wojny.

Nad samą granicą z Ukrainą leży Hrebenne, gdzie znajduje się cerkiew p.w. św. Mikołaja z 1685 r. Z dawnego wyposażenia zachowała się część ikonostasu z XVII-XVIII w., wizerunek Chrystusa-Pantokratora (Władcy Świata) i 12 apostołów. Obok cerkwi stoi drewniana dzwonnica z końca XVIII w.

We wschodniej części Roztocza zachowała się pamiątka z czasów II wojny światowej, sieć schronów bojowych (około 100) stanowiących do 1941 r. fragment Linii Mołotowa. Miała ona chronić Rosję bolszewicką przed niespodziewaną napaścią bliskiego sojusznika, z którym nieco wcześniej udało się jej wspólnie przeprowadzić kilka korzystnych transakcji politycznych i handlowych – Niemiec hitlerowskich. Skupiska bunkrów znajdują się w Dziewięcierzy (5) i Lubyczy Królewskiej (15). Poza bunkrami, Linia Mołotowa posiadała sieć rowów przeciwczołgowych, która w momencie próby kompletnie zawiodła.