W tym artykule
Gdzieś u podnóża góry Elgon, na granicy Kenii i Ugandy, kryje się Jaskinia Kitum – miejsce równie fascynujące, co niepokojące. Nazwa „Kitum” pochodzi z języka lokalnych plemion, gdzie oznacza „miejsce ceremonialne” lub „sanktuarium”, co odzwierciedla znaczenie jaskini dla okolicznej fauny i ludzi na przestrzeni wieków. Ta unikalna jaskinia solna, wyżłobiona w skale przez słonie poszukujące minerałów, jest jednym z najbardziej niezwykłych cudów natury w Afryce. Nie jest to jednak zwykła jaskinia. Kitum to nie tylko geologiczne arcydzieło, ale także miejsce o mrocznej reputacji, związane z wybuchami śmiertelnych epidemii. Dlaczego to fascynujące miejsce stało się epicentrum groźnego wirusa Marburg?
Jaskinia Kitum znajduje się w Parku Narodowym Mount Elgon, na stokach góry Elgon, wulkanicznego masywu na pograniczu Kenii i Ugandy. W odróżnieniu od typowych jaskiń krasowych, Kitum nie powstała w wyniku działania wody, lecz została wyżłobiona przez zwierzęta, głównie słonie, które przez wieki drążyły skałę wulkaniczną w poszukiwaniu soli i minerałów. Proces ten, zwany geofagią, polega na zeskrobywaniu skały zawierającej cenne związki, takie jak chlorek sodu, siarczany, węglany czy fosforany, które wspierają metabolizm zwierząt, m.in. regulując gospodarkę wodną i wspomagając trawienie.
Skały wulkaniczne w jaskini są bogate w minerały, które przyciągają faunę z okolicznych ekosystemów. Jaskinia pełni funkcję „naturalnej kopalni”, wspierając zdrowie zwierząt i odgrywając kluczową rolę w lokalnym ekosystemie. Jej tunele, sięgające nawet 200 metrów w głąb góry, są świadectwem wielowiekowej aktywności zwierząt, które dosłownie rzeźbiły to miejsce.
Fauna i flora: Życie w cieniu jaskini
Jaskinię Kitum zamieszkują i odwiedzają liczne gatunki zwierząt, z których najbardziej charakterystyczne są słonie, zwane „słoniami górskimi”. Wchodzą one w głąb jaskini, używając swoich kłów, by wydobywać minerały ze ścian. Obok słoni, jaskinię odwiedzają inne zwierzęta, takie jak antylopy buszbok czy bawoły afrykańskie, które również korzystają z jej zasobów mineralnych.
Szczególną rolę odgrywają nietoperze, zwłaszcza nietoperz owocowy (Rousettus aegyptiacus), który zamieszkuje jaskinię w dużych koloniach. Te ssaki, kluczowe dla ekosystemu poprzez zapylanie roślin, są także rezerwuarem groźnych wirusów. Ich obecność w Kitum, w połączeniu z bliskim kontaktem z innymi zwierzętami i ludźmi, czyni jaskinię miejscem o wysokim ryzyku epidemiologicznym.
Mroczna strona jaskini: Wirus Marburg i inne zagrożenia
Jaskinia Kitum zyskała ponurą sławę jako miejsce związane z wybuchem wirusa Marburg, wywołującego gorączkę krwotoczną Marburg (Marburg Virus Disease, MVD). W 1980 i 1987 roku odnotowano przypadki zarażenia wśród osób, które odwiedziły jaskinię. Wirus Marburg, należący do rodziny filowirusów, powoduje objawy takie jak wysoka gorączka, bóle mięśni, krwawienia wewnętrzne i niewydolność wielonarządowa. Według WHO, śmiertelność w epidemiach Marburg waha się od 24% do 88%, w zależności od dostępu do opieki medycznej i szybkości reakcji.
Badania nad wirusem Marburg w Jaskini Kitum zyskały rozgłos dzięki książce Richarda Prestona „The Hot Zone”, w której opisano prace dr. Charlesa Monneta, próbującego rozwikłać tajemnicę źródła wirusa. W odróżnieniu od wirusa Marburg, związek jaskini z gorączką krwotoczną Ebola (Ebola Virus Disease, EVD), wywoływaną przez wirusy z rodzaju Ebolavirus, jest mniej jednoznaczny i niepotwierdzony. Choć oba wirusy należą do tej samej rodziny, ich główne ogniska epidemiczne występują w różnych regionach Afryki.
Dlaczego jaskinia sprzyja rozprzestrzenianiu się wirusów? Wilgotne, zamknięte środowisko, brak wentylacji i bliski kontakt między ludźmi a nietoperzami tworzą idealne warunki do transmisji patogenów. Nietoperze, jako rezerwuary wirusów, mogą przenosić je bezobjawowo, co zwiększa ryzyko dla ludzi wchodzących do jaskini.
Współczesne działania i środki ostrożności
Ze względu na ryzyko epidemiczne, Jaskinia Kitum jest obecnie zamknięta dla turystów. Władze kenijskie, we współpracy z organizacjami międzynarodowymi, takimi jak WHO i CDC, wprowadziły ścisłe ograniczenia dostępu oraz monitorują jaskinię w ramach programów prewencji zoonoz. Przykładem jest program PREDICT, finansowany przez USAID, który bada rezerwuary wirusów w Afryce, w tym populacje nietoperzy w Kitum. Lokalne społeczności są edukowane w zakresie unikania kontaktu z dzikimi zwierzętami, a strażnicy parku narodowego Mount Elgon nadzorują przestrzeganie zakazów wstępu.
Unikalne cechy jaskini Kitum powoduje, że wzbudza ona skrajne emocje: strach, podziw i ciekawość. Wyżłobiona przez słonie z uwagi na bogactwo minerałów przyciąga uwagę zarówno badaczy jak i turystów. Jednak jej mroczna reputacja związana z wirusem Marburg, przypomina o delikatnej równowadze między człowiekiem a naturą. Wizyta w jaskini może prowadzić do nieprzewidzianych konsekwencji, w tym ciężkich chorób, a nawet śmierci. Jedno jest pewne – budzi respekt i pozostaje jednym z najciekawszych, choć mniej rozpoznawanych miejsc na naszej planecie.