W tym artykule
Terakotowa Armia stanowi jeden z największych archeologicznych skarbów Chin. Ten monumentalny zespół rzeźb odkryty w 1974 roku w prowincji Shaanxi został stworzony na rozkaz Pierwszego Cesarza Qin jako integralna część jego mauzoleum. Odkrycie to zrewolucjonizowało nasze rozumienie starożytnej sztuki chińskiej i ówczesnych technik rzemieślniczych, ujawniając niezwykły poziom zaawansowania technologicznego jakim dysponowały starożytne Chiny.
Kompleks grobowy Cesarza Qin
Kompleks grobowy Pierwszego Cesarza Qin zajmuje powierzchnię przekraczającą 100 kilometrów kwadratowych co czyni go jednym z największych założeń grobowych w historii ludzkości. Główna armia terakotowych wojowników znajduje się w odległości półtora kilometra na wschód od cesarskiego sarkofagu, co zgodnie z chińską tradycją symbolizowało nowe życie i odrodzenie.
Figury na które składa się Terakotowa Armia zostały umieszczone w podziemnych pomieszczeniach o wysokości około 3 metrów. Posadzki tych pomieszczeń wybrukowano cegłą, a dach wykonano z drewna pokrytego matami i warstwą ziemi. Z biegiem czasu konstrukcja dachu uległa zawaleniu, a figury zostały zasypane ziemią, co paradoksalnie przyczyniło się do ich doskonałego zachowania przez ponad dwa tysiące lat.
Obszar na którym odnaleziono armię ma wymiary 210 metrów długości i 60 metrów szerokości. Centralne wzniesienie skrywa komnaty grobowe otoczone podziemnym murem obronnym. Do 2017 roku archeolodzy odkryli około 8100 glinianych figur, choć przebadanych zostało zaledwie 400 metrów kwadratowych terenu. Badania georadarem wykazały, że cała nekropolia zajmuje obszar około 98 kilometrów kwadratowych, co sugeruje, że większość kompleksu wciąż czeka na odkrycie.
Nekropolia została zaprojektowana jako mikrokosmos cesarskiego pałacu, odzwierciedlając wierzenia dotyczące życia pozagrobowego w starożytnych Chinach. Wokół glinianego kopca grobowego w kształcie piramidy, położonego u podnóża góry Li, znajdują się liczne biura, sale, stajnie i inne budowle administracyjne. Całość otaczają dwa solidne mury z ubitej ziemi, wyposażone w bramy wejściowe. Przestrzeń wokół kopca grobowego zajmuje cesarski park, tworząc kompleksowe założenie architektoniczne.
Na przestrzeni wieków cały kompleks został pokryty warstwą ziemi o grubość dochodzącej do 5 metrów. Badania archeologiczne wykazały ślady wcześniejszych prób eksploracji tego terenu. W pobliżu znaleziono groby z XVIII i XIX wieku, gdzie natrafiono na fragmenty terakotowych figur, które zostały wówczas uznane za bezwartościowe i wykorzystane jako materiał do zasypywania wykopów.
Technologia i proces produkcji
Produkcja armii stanowiła bezprecedensowe przedsięwzięcie w historii starożytnego rzemiosła. Wytwarzanie figur odbywało się w specjalnie utworzonych warsztatach państwowych, gdzie pracowali zarówno rządowi rzemieślnicy, jak i lokalni artyści. System produkcji przypominał współczesną linię montażową, co świadczy o wysokim poziomie organizacji pracy w starożytnych Chinach.
Każdą figurę tworzono z oddzielnie formowanych elementów. Głowy, ręce, nogi i tułowia powstawały oddzielnie, a następnie były łączone ze sobą za pomocą glinianych spoiw. Technika ta pozwalała na masową produkcję, jednocześnie umożliwiając indywidualizację każdej postaci. Wszystkie elementy były wypalane w wysokiej temperaturze, co zapewniło im wysoką trwałość.
Szczególną uwagę zwraca system kontroli jakości. Każdy warsztat musiał oznaczać swoje wyroby specjalną pieczęcią, co pozwalało identyfikować źródło wadliwych elementów. Dzięki tym oznaczeniom współcześni archeolodzy mogą rekonstruować organizację produkcji i identyfikować różne zespoły rzemieślników.
Wojownicy i uzbrojenie
W skład armii wchodzą różnorodne formacje wojskowe odzwierciedlające strukturę ówczesnej armii cesarskiej. Znajdują się tu piechurzy w pancerzach i bez nich, kawalerzyści w charakterystycznych czapkach, woźnice rydwanów bojowych w ciężkich pancerzach, włócznicy na rydwanach, klęczący kusznicy, stojący łucznicy oraz dowódcy różnych szczebli. Wszystkie figury zostały wykonane w naturalnej wielkości i mierzą od 162 do 202 centymetrów. Wysokość postaci nie była przypadkowa – wyżsi wojownicy reprezentowali zazwyczaj wyższe rangi wojskowe.
Naukowcy zidentyfikowali dziesięć podstawowych typów twarzy, które następnie modyfikowano, nadając każdej figurze indywidualne rysy. Figury Terakotowej Armii posiadają zróżnicowanie w umundurowaniu i obejmują różnorodne elementy: ochraniacze na golenie, krótkie lub długie spodnie (niektóre watowane) oraz różne rodzaje pancerzy zależne od rangi i funkcji. Ta dbałość o detale jest bezprecedensowa i dostarcza bezcennych informacji o systemie organizacji wojskowej w czasach dynastii Qin.
W trakcie prowadzonych prac archeolodzy odkryli ponad 40 tysięcy elementów uzbrojenia wykonanych z brązu, w tym miecze, sztylety, włócznie, lance, topory bojowe, tarcze i kusze. Większość znalezionych przedmiotów stanowią groty strzał, występujące zwykle w zestawach po 100 sztuk. Analiza metalurgiczna wykazała, że broń wykonano ze stopów zawierających miedź, cynę oraz dodatki niklu, magnezu i kobaltu. Niektóre egzemplarze noszą inskrypcje datujące ich produkcję na lata 245-228 p.n.e., co potwierdza, że broń używana była przed złożeniem w grobowcu.
Przez wiele lat sądzono, że zachowanie przez tyle lat dobrego stanu broni zawdzięczamy pokrywającej ją warstwie tlenku chromu, jednak badania z 2019 roku odrzuciły tę teorię. Doskonały stan zachowania broni przypisuje się obecnie właściwościom chemicznym gleby.
Pierwotnie wszystkie figury były bogato polichromowane, co nadawało im jeszcze bardziej realistyczny wygląd. Do malowania wykorzystano szereg cennych pigmentów: sproszkowane kamienie szlachetne, przepalone kości (biel), tlenki żelaza (ciemna czerwień), cynober (czerwień), malachit (zieleń), azuryt (błękit), węgiel drzewny (czerń) oraz unikatową mieszankę krzemianu miedzi z barem i cynobrem, znaną jako fiolet chiński.
Do wykończenia figur używano także żywicy z lokalnych drzew lakowych, która nadawała figurom połysk i dodatkową ochronę. Niestety, w suchym klimacie Xi’an barwniki okazały się nietrwałe – zaczęły blaknąć natychmiast po ekspozycji na powietrze, niektóre zanikały już po kilkunastu sekundach. To zjawisko stanowi jedno z największych wyzwań konserwatorskich związanych z zachowaniem Terakotowej Armii.
Figury Akrobatów
Szczególnie interesującym odkryciem dokonanym w 1999 roku jest seria figur akrobatów. Te rzeźby wyróżniają się wyjątkowym realizmem w oddaniu anatomii ludzkiego ciała. Spośród około dwunastu odkrytych postaci, jedenaście udało się zrekonstruować z zachowanych fragmentów.
Akrobaci przedstawieni są niemal nago, jedynie w przepaskach biodrowych, co pozwoliło artystom na dokładne oddanie muskulatury. Figury charakteryzują się różnorodną budową ciała – od szczupłych po masywne – i zostały uchwycone w dynamicznych pozach. Te rzeźby dostarczają bezcennych informacji o znajomości anatomii w starożytnych Chinach i poziomie rozwoju sztuki rzeźbiarskiej.
Masowy grób robotników
W 2003 roku dokonano przełomowego odkrycia masowego grobu zawierającego szczątki 121 robotników pracujących przy budowie nekropolii. Badania antropologiczne wykazały, że większość z nich miała od 15 do 40 lat i średni wzrost około 1,7 metra. Szczególnie interesujące okazały się analizy DNA przeprowadzone na 19 szkieletach. Wykazały one, że pracownicy pochodzili z różnych grup etnicznych, zarówno Han, jak i mniejszości narodowych, ze szczególną koncentracją osób z południowych Chin. Te odkrycia rzucają nowe światło na organizację pracy i strukturę społeczną w okresie dynastii Qin, dostarczając dowodów, że przy budowie kompleksu pracowała wieloetniczna społeczność.
Współczesne badania
Terakotowa Armia stanowiła bezprecedensowy przełom w sztuce grobowej starożytnych Chin. Wcześniej znano jedynie niewielkie figurki wojowników z końca dynastii Zhou, takie jak jeździec z cmentarzyska Taerpo w pobliżu Xianyang, przedstawiający cudzoziemca w stroju scytyjskim. Wpływ tego monumentalnego grobowca widoczny jest w późniejszych dynastiach, choć kolejne armie grobowe były już mniejsze. Przykładami są armia z Yangjiawan (195 p.n.e.) czy Yangling (141 p.n.e.), które również zawierały figury wojowników w grobach, ale w znacznie skromniejszej skali.
Wyjątkowy realizm figur wywołał w świecie naukowym dyskusję na temat możliwych wpływów hellenistycznych na sztukę Chin. Niemiecki historyk sztuki Hafner jako pierwszy w 1986 roku zasugerował możliwe powiązania z zachodnią tradycją artystyczną. Tę hipotezę poparli niektórzy chińscy archeolodzy, w tym Duan Qingbo, główny archeolog stanowiska w latach 1998-2006.
Jednak inni badacze, jak archeolog Zhang Weixing, zdecydowanie przeciwstawiają się tej teorii, wskazując na brak konkretnych dowodów archeologicznych. Najnowsze badania sugerują, że naturalizm w sztuce mógł rozwinąć się niezależnie w różnych kulturach, czego przykładem jest również sztuka kultury Moche w Peru.
Obecnie Terakotowa Armia stanowi nie tylko bezcenne źródło wiedzy o starożytnych Chinach, ale także jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych na świecie. Kompleks został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO i przyciąga rocznie miliony turystów z całego świata. Badania nad tym monumentalnym założeniem wciąż trwają, dostarczając nowych informacji o technologii, sztuce i społeczeństwie czasów Pierwszego Cesarza. Współcześni naukowcy wykorzystują najnowocześniejsze technologie, takie jak skanowanie 3D, analizy spektroskopowe i badania DNA, aby lepiej zrozumieć tajemnice tego niezwykłego miejsca.
Ogromnym wyzwaniem pozostaje konserwacja odkrytych artefaktów, szczególnie zachowanie oryginalnej polichromii figur. Naukowcy pracują nad nowymi metodami zabezpieczenia i ekspozycji znalezisk, aby przyszłe pokolenia mogły podziwiać to wyjątkowe dziedzictwo starożytnych Chin.
Jak dotrzeć do Terakotowej Armii?
Aby dotrzeć do Armii Terakotowej, najlepiej skorzystać z autobusów miejskich, które odjeżdżają spod dworca kolejowego w Xi’an. Najlepszym wyborem jest autobus nr 5 (306), który stanowi najtańszą opcję transportu i kosztuje około 7 CNY (około 4 zł). Jest to regularna linia autobusowa, zapewniająca wygodny i ekonomiczny przejazd. Na placu, obok autobusów miejskich dostępne są również autobusy obsługiwane przez prywatnych przewoźników, jednak są one droższe. Podróż autobusem trwa około godziny w jedną stronę, w zależności od natężenia ruchu. Autobus zatrzymuje się bezpośrednio przy wejściu do kompleksu Armii Terakotowej. Po dotarciu na miejsce można skorzystać z map i oznaczeń, które ułatwiają orientację na terenie obiektu. Zaleca się wyjazd wcześnie rano, aby uniknąć tłumów zarówno w autobusach, jak i na terenie atrakcji.
Z Pekinu do Xi’an podróż pociągiem trwa około 4-5 godzin (do pokonania jest trasa około 1100 km), a koszt biletu na pociąg to wydatek rzędu około 400zł.
Ceny biletów
Ceny biletów wstępu do Muzeum Armii Terakotowej w Xi’an mogą się różnić w zależności od sezonu i wynoszą od 120 do 150 CNY (około 70-85 zł).
Zwiedzanie kompleksu
Na terenie kompleksu Armii Terakotowej znajduje się kilka budynków i atrakcji, które warto zwiedzić w określonej kolejności, aby maksymalnie cieszyć się wrażeniami. Zwiedzanie warto rozpocząć od Muzeum. Na terenie kompleksu znajduje się zaplecze gastronomiczne, w tym restauracje, fast foody i kramiki z pamiątkami, gdzie można odpocząć, zjeść posiłek i kupić pamiątki związane z wizytą.
Nazwa budynku | Opis |
---|---|
Hala Pit 1 | Największa hala z około 2 000 figurami wojowników i koni ustawionymi w korytarzach. Robi największe wrażenie. |
Hala Pit 2 | Mniejsza hala z około 1 300 figurami. Znajdują się tutaj postacie takie jak łucznicy, kawalerzyści, oficerowie i generałowie. |
Hala Pit 3 | Najmniejsza hala z 72 figurami wojowników. Prawdopodobnie była siedzibą dowództwa wojskowego. |
Muzeum | Budynek, gdzie można poznać historię odkrycia kompleksu oraz zobaczyć żołnierzy, pojazdy i konie w szczegółach. |