Ostrawa. Stolica kraju morawsko-śląskiego

Ostrawa (cz. Ostrava, niem. Ostrau) to miasto w Czechach, położone przy północnym krańcu Bramy Morawskiej, na granicy Śląska Cieszyńskiego, Śląska Opawskiego i Moraw. U ujścia do Odry wpadają tam dwie rzeki: Opawa i Ostrawica. Ostrawa jest stolicą kraju morawsko-śląskiego i powiatu. Ostrawa jest miastem o bogatej historii, pełnym zabytków, ale również ważnym ośrodkiem komunikacyjnym i gospodarczym Czech.

Ostrawa jest trzecim co do wielkości miastem w Czechach, po Pradze i Brnie, z liczbą mieszkańców wynoszącą blisko 280 tysięcy, była . W Ostrawie rozwinął się przemysł energetyczny, maszynowy, chemiczny, papierniczy oraz spożywczy, znajdują się tutaj także zakłady produkcyjne materiałów budowlanych. Na przestrzeni wieków miasto było ważnym ośrodkiem handlowym, a gwałtowny rozwój przemysłowy nastąpił w XIX wieku głównie dzięki odkryciu bogatych złóż węgla kamiennego. W tym czasie Ostrawa była ważnym centrum przemysłowym Czech, szczególnie w dziedzinie górnictwa i hutnictwa. Po upadku komunizmu w 1989 roku, wiele zakładów przemysłowych zostało zamkniętych, a miasto musiało przejść transformację gospodarczą. Dziś Ostrawa jest ważnym ośrodkiem usługowym i edukacyjnym.

Miasto ma ciekawą mieszankę architektoniczną, łączącą zabytkowe budowle z nowoczesnymi konstrukcjami. Można tu znaleźć przykłady architektury secesyjnej, modernistycznej oraz współczesnej. Charakterystycznym punktem Ostrawy jest kompleks Dolní oblast Vítkovice, dawny zakład przemysłowy przekształcony w centrum kulturalne i edukacyjne. Ostrawa jest dobrze skomunikowana z resztą Czech oraz z Polską. Przez miasto przebiegają ważne szlaki drogowe i kolejowe, działa tu również międzynarodowy port lotniczy Ostrawa-Mosnov.

Historia Ostrawy

Przez teren ówczesnej osady od najdawniejszych czasów przebiegał bursztynowy szlak, a później szlak handlowy z Moraw na Górny Śląsk. W VIII wieku w miejscu współczesnego miasta pojawiły się osiedla słowiańskie, a w X wieku gród Gołęszyców. Akt lokacyjny miasta nie zachował się, a pierwsza wzmianka pisemna o osadzie pochodzi z 1279 roku. Wspomina ona o spotkaniu praskiego biskupa Tobiasza z Bechyně z biskupem ołomunieckim Brunonem ze Schauenburku w biskupim mieście Ostrawie. Historycy przypuszczają, że prawa miejskie nadano Ostrawie między 1268 a 1278 rokiem. Rosnąca liczba niemieckich rodzin stopniowo zmieniała słowiański charakter miasta.

W 1290 roku prawobrzeżna Ostrawa na Śląsku stała się własnością książąt cieszyńskich w wyniku podziału księstwa opolskiego. Pierwsza wzmianka o dwóch oddzielnych Ostrawach pochodzi z 1380 roku. Obecna Śląska Ostrawa nazywała się wtedy Wendyjską (Słowiańską), a Morawską Ostrawę oznaczono jako Niemiecką pod koniec XV wieku. W końcu XIV wieku zamek w Polskiej Ostrawie przeszedł w ręce szlacheckie, stając się ośrodkiem dóbr „państwa polskoostrawskiego”. W średniowieczu Morawska Ostrawa była zamieszkana przez niemieckich osadników i przez wieki była małym miasteczkiem, którego mieszkańcy zajmowali się rzemiosłem. Od 1714 roku Polska Ostrawa była własnością rodu Wilczków, a w 1763 roku odkryto w okolicach miasta znaczne złoża węgla kamiennego, co zapoczątkowało rozwój miasta jako ośrodka górniczego i przemysłowego. Po kryzysie gospodarczym w latach 70. XIX wieku przemysł górniczy rozwinął się w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim, powstało wiele nowoczesnych kopalń, a miejscowa ludność nie była w stanie zaspokoić zapotrzebowania na tanią siłę roboczą. W związku z tym sprowadzono do regionu dziesiątki tysięcy imigrantów z Galicji.

W 1900 roku powiat polityczny Morawskiej Ostrawy stał się niezależny, a Polacy otworzyli Dom Polski. W 1910 roku liczba mieszkańców polskojęzycznych wynosiła 12 849 (ponad 10%, a w północnych zurbanizowanych gminach ponad 20%). Była to część konfliktu narodowościowego, który wybuchł na początku XX wieku. Już wtedy czescy aktywiści starali się o zmianę nazwy Polskiej Ostrawy na Śląską, co nastąpiło dopiero 27 listopada 1919 roku, po uzyskaniu niepodległości przez Czechosłowację.

Atrakcje turystyczne Ostrawy

Ostrawa dynamicznie rozwija swoją ofertę turystyczną, przyciągając turystów krajowych i zagranicznych, głównie Polaków, Słowaków, Niemców i Austriaków. Rozwojem turystyki zajmuje się miejska spółka Černá louka, odpowiedzialna za markę VisitOstrava i sieć punktów informacji turystycznej OstravaInfo. W wakacje i czeskie oraz polskie święta państwowe odbywają się cykliczne wycieczki z przewodnikiem w języku czeskim lub polskim. Miasto oferuje bogatą bazę noclegową i kempingową. Ostrawa jest połączona gęstą siecią ścieżek rowerowych, a na jej terenie znajduje się wiele punktów wypożyczalni rowerów i hulajnóg.

Dolny obszar Witkowic

Do największych atrakcji turystycznych Ostrawy należy Dolny obszar Witkowic. Niegdyś była to huta „Witkowice” (dawniej „Rudolf”) oraz kopalnia Hlubina z XIX wieku. Od 2002 roku obszar ten jest zabytkiem myśli technicznej, a od 2008 znajduje się na liście Dziedzictwa Europejskiego. W 2018 roku Dolne Witkowice były najczęściej odwiedzaną atrakcją turystyczną w Czechach po zabytkach Pragi. Największą atrakcją jest Wielki Piec z wieżą widokową Bolt Tower i kawiarnią.

W dawnym kompleksie znajduje się także:

• Wielki Świat Techniki – interaktywne muzeum podzielone na różne strefy tematyczne;
• Mały Świat Techniki – interaktywne eksponaty od rewolucji przemysłowej do współczesności;
• Muzeum Artykułów Spożywczych i Maszyn Rolniczych – oddział Narodowego Muzeum Rolnictwa;
• Gong – dawny zbiornik na gaz, obecnie sala koncertowa i galeria sztuki pop art, z pizzerią i punktem informacji turystycznej;
• Strefa kopalni Hlubina – kawiarnia, kino, klub muzyczny, strefa sportowa z ścianką wspinaczkową i parkiem trampolin oraz galeria sztuki.

Koncerty i festiwale w Dolnych Witkowicach:

• Colours of Ostrava – jeden z największych festiwali wielogatunkowych w Europie, przyciągający ponad 35 tys. osób;
• Beats for Love – festiwal muzyki elektronicznej, przyciągający ponad 30 tys. osób, z 12 scenami w 2022 roku;
• Ostrawa w płomieniach – festiwal muzyki heavymetalowej i punkowej;
• Rainbow Fest – festiwal kolorów połączony z maratonem.

ZOO w Ostrawie

Drugą największą atrakcją Ostrawy jest ogród zoologiczny będący drugi pod względem powierzchni ogród zoologiczny w Czechach. Ogród zajmuje obszar wynoszący 100 hektarów i jest jednocześnie częścią rezerwatu przyrody. Zoo powstało w 1948 roku jako minizoo, a za oficjalną datę otwarcia uznaje się 26 października 1951 roku. Zoo rozwijało się intensywnie do lat 80. XX wieku, po czym nastąpiła dwudziestoletnia stagnacja. Po zmianie ustroju politycznego miasto ponownie zaczęło inwestować w ogród zoologiczny, rozwijając jego ofertę i poprawiając warunki bytowe zwierząt. W ostrawskim zoo znajdują się różne ekspozycje i pawilony:

• Wanderu – najnowszy pawilon otwarty w połowie 2022 roku, jest przeznaczony głównie dla makaków lwich
• Mała Amazonia – zwierzęta lasów deszczowych Amazonii
• Chitwan – wybieg dla niedźwiedzi himalajskich i hulumanów czczonych
• Pawilon ewolucji – ponad 200 zwierząt z Afryki Zachodniej
• Papua – największa ekspozycja akwarystyczna i terrarystyczna, przedstawiająca przyrodę wysp Papua-Nowa Gwinea
• Pawilon słoni i Pawilon zwierząt indyjskich
• Tanganika – pawilon hipopotamów nilowych i krokodyli wąskopyskich
• Zwierzęta Afryki – zwierzęta afrykańskiej sawanny, jak zebry i żyrafy

Zoo Ostrava zamieszkuje wiele gatunków ssaków, ptaków, gadów, ryb, płazów oraz zwierząt domowych. Częścią zoo jest również park botaniczny z czterema ścieżkami tematycznymi: mokradła, ścieżka lasu, ścieżka cienia i ścieżka wody, a także szklarnie oraz ogrody azalii i różaneczników. Na terenie zoo znajdują się punkty gastronomiczne, parking i bankomat. W polskie święta odbywa się pokazowe karmienie zwierząt w języku polskim. Latem kursuje kolejka turystyczna. W przyszłości planowana jest ekspozycja fok i pingwinów, które zostaną sprowadzone z opolskiego ogrodu zoologicznego.

Ostrawski rynek. Plac Tomasza Masaryka

Plac Tomasza Masaryka (czes. Masarykovo náměstí) to jeden z głównych placów Ostrawy, położony w historycznej dzielnicy Morawska Ostrawa. Wytyczony w średniowieczu, pozostawał w niezmienionej formie do lat 60. XX wieku. Wtedy, na skutek wyburzenia jednego kwartału, uzyskał swój obecny kształt litery L. Obecny wygląd placu pochodzi z przebudowy zakończonej w 2007 roku. Zabudowę placu stanowią głównie kamienice z początku XX wieku. Dominującą budowlą rynku w Ostrawie jest budynek starego ratusza, który obecnie mieści Muzeum Ostrawskie.

Muzeum Ostrawskie

Muzeum Ostrawskie (czes. Ostravské muzeum) znajduje się w budynku dawnego ratusza na placu Tomasza Masaryka w Ostrawie. Powstało po I wojnie światowej, z połączenia pierwszego ostrawskiego muzeum założonego w 1882 roku przez Karela Jaromíra Bukovanskiego, z niemieckim Industrie und Gewerbe-Museum für das Ostrau-Karwiner Revier oraz czeskim muzeum przemysłowym i rzemieślniczym, które założono w 1904 roku. Początkowo siedziba połączonego muzeum mieściła się w budynku starej poczty. W 1924 roku zbiory przeniesiono tymczasowo do ratusza w Mariánskych Horach, a od 4 października 1931 roku muzeum znajduje się w budynku dawnego ratusza na placu Masaryka. Muzeum posiada około 600 000 eksponatów w kolekcjach z zakresu nauk społecznych (historyczne, artystyczno-historyczne, ludowe, muzyczno-historyczne oraz z dziedziny archeologii prehistorycznej) oraz nauk przyrodniczych (entomologiczne, geologiczne, botaniczne i zoologiczne). Muzeum posiada również bibliotekę z rzadkimi książkami oraz starodrukami. Do najciekawszych eksponatów należy zegar „orloj”, pokazujący fazy Księżyca i planety oraz niemal 200-letni orkiestrion z ruchomą figurą klauna autorstwa Jana Klepetářa.

Nowy ratusz w Ostrawie

Modernistyczny budynek ratusza znajduje się na placu Jana Prokeša w centrum Ostrawy. Jest siedzibą władz miejskich, urzędu dzielnicy Morawska Ostrawa i Przywóz, Morawskośląskiej Biblioteki Naukowej, Ostrawskiego Centrum Informacji oraz oddziału Czeskiej Kasy Oszczędności. Zbudowany w latach 1925-1930, jest jednym z najważniejszych zabytków Ostrawy i symbolem miasta.

Najbardziej charakterystycznym elementem architektonicznym Nowego Ratusza jest wieża o wysokości 85,6 m i wadze 155 ton. Stalowa konstrukcja, pokryta miedzią, została wykonana w hucie w Witkowicach. Na wysokości 73 m znajduje się taras widokowy, na który prowadzą 292 schody (429 licząc od parteru). Schody są otwierane tylko dwa razy w roku – podczas Dni Dziedzictwa Europejskiego oraz Międzynarodowego Dnia Zabytków i Siedzib. Na co dzień dostępna jest najwyższa w Czechach winda o wysokości 51 m, która dowozi zwiedzających na platformę widokową znajdującą się na szczycie. Na wieży znajduje się zegar o wadze dwóch ton i średnicy tarczy 3,5 m. Wnętrza są wyłożone marmurem, brązem oraz szlachetnymi gatunkami drewna, głównie mahoniowym. W skrzydle południowym znajduje się niedawno wyremontowany paternoster z 1928 roku. Zachował się pierwotny wystrój wielu pomieszczeń, w tym gabinetu prezydenta miasta. Foyer ratusza pełni funkcję galerii wystawowej.

Zamek Śląskoostrawski. Dawna siedziba Książąt Cieszyńskich

Zamek Śląski (czes. Slezskoostravský hrad) leży w pobliżu ujścia rzeki Łucyna (czes. Lučina) do Ostrawicy. Początki zamku sięgają drugiej połowy XIII wieku, a pierwsza pisemna wzmianka pochodzi z 1297 roku, gdy zbudowano gród mający bronić szlaku handlowego z Opawy przez Cieszyn do Krakowa. Był również ważną warownią na granicy Śląska i Moraw, która przebiegała przez  Ostrawicę. Funkcję tę przestał pełnić w 1327 roku, kiedy Księstwo Cieszyńskie zostało zhołdowane przez króla Czech. Zamek powstał z inicjatywy książąt z opolskiej linii Piastów śląskich.

Pierwotnie był grodem z piętrowym budynkiem i wieżą bramną. Wkrótce gród zyskał na znaczeniu, co doprowadziło do budowy muru o wysokości 4 metrów i szerokości 2,5 metra zamiast wałów. W 1380 roku książę Przemysław I Noszak wymienił zamek w Polskiej Ostrawie za dziedziczne wójtostwo w Cieszynie, co sprawiło, że zamek stał się siedzibą szlachecką. Podczas wojen husyckich zamek był kontrolowany przez wojska tzw. Sierotek.

Obecnie w zamku działa galeria sztuki oraz niewielka ekspozycja historyczna prezentująca historię obiektu, miasta, ruchu husyckiego i wojny trzydziestoletniej. Z górnego poziomu można podziwiać panoramę miasta. Na zamku co roku odbywają się tutaj jarmarki, imprezy plenerowe oraz festiwale.

Inne popularne atrakcje turystyczne i zabytki

Landek Park
Wzgórze ze szlakiem turystycznym wraz z kopalnią Anselm, najstarszą w Ostrawie, a obecnie największe muzeum górnictwa w Czechach położone w dzielnicy Pietrzkowice

Kopalnia Michał
Drugie muzeum górnictwa w Ostrawie położone w dzielnicy Michałkowice. Muzeum umożliwia zwiedzanie budynków dawnej kopalni, jednak nie ma możliwości zjechania w dół do dawnej kopalni.

Hałda Ema
Dawna hałda kopalni Trojice (Świętej Trójcy)o wysokości 315 m n.p.m. położone w dzielnicy Śląska Ostrawa

Galeria Sztuk Pięknych w Domu Sztuki w Ostrawie
Główna galeria sztuki w kraju morawsko-śląskim, położona w ścisłym centrum miasta

Planetarium Ostrawa
Trzecie największe planetarium w Czechach i jedyne w kraju morawsko-śląskim; założone w 1980 r. i zarządzane jest przez Politechnikę Ostrawską

Miejskie obszary zabytkowe

Morawska Ostrawa (cz. Moravská Ostrava)
Historyczne centrum Ostrawy z prostokątnym rynkiem otoczonym secesyjną zabudową. Chroniony obszar, utworzony w 1992 r., obejmuje teren od Nowego ratusza, wzdłuż Nabrzeża Havlička przy rzece Ostrawicy, aż do centrum handlowego Nowa Karolina i Domu Polskiego.

Przywóz (cz. Přívoz)
Dawne osobne miasto, przyłączone do Morawskiej Ostrawy w 1924 r. Zabytkowy obszar obejmuje kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, archiwum miasta Ostrawy, Muzeum Straży Pożarnej oraz secesyjne kamienice wokół placu Svatopluka Čecha.

Witkowice (cz. Vítkovice)
Zespół zabudowań przemysłowych z XIX w., w tym kolonie robotnicze, ratusz, koszary, hale, pływalnie i hotel zakładowy, zaprojektowane przez architektów wiedeńskich.

Poruba
Dzielnica i osiedle w stylu realnego socjalizmu z lat 50. i 60. XX w., od 2003 r. miejski obszar zabytkowy. Wśród zabytków znajduje się także Pałac Porubski z 1573 r., później przebudowany, z zachowanymi elementami renesansowymi.

Zabytki sakralne

• Kościół św. Wacława (Morawska Ostrawa) – najstarsza świątynia w Ostrawie, której początki sięgają XIII w. Po pożarze odbudowana w XIV w.; pierwotnie gotycka, w XIX w. przebudowana w stylu klasycystycznym.
• Katedra Boskiego Zbawiciela (Morawska Ostrawa) – wybudowana w 1889 r., najbardziej charakterystyczny kościół dzielnicy, od 1996 r. siedziba diecezji ostrawsko-opawskiej.
• Kościół Ewangelicki (Morawska Ostrawa) – zbudowany w 1907 r. w stylu holenderskiego renesansu, obecnie służy Śląskiemu Kościołowi Ewangelickiemu Augsburskiego Wyznania oraz Ewangelickiemu Kościołowi Czeskobraterskiemu.
• Kościół św. Józefa (Śląska Ostrawa) – wybudowany w XVIII w., cel licznych pielgrzymek.
• Drewniany kościół św. Katarzyny (Hrabowa) – zrekonstruowany po pożarze w 2002 r., oryginał pochodził z XVI w.
• Kościół pw. Maryi Panny Królowej (Mariańskie Góry) – neobarokowy kościół wybudowany w latach 1905–1908.
• Kościół św. Mikołaja (Poruba) – wybudowany w XV w., obecny wygląd uzyskał po rekonstrukcji na początku XX w.
• Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny (Przywóz).
• Kościół św. Pawła (Witkowice) – neogotycka świątynia wybudowana w 1886 r.; wieża obok kościoła pierwotnie służyła celom przeciwpożarowym.

Zabytki architektoniczne

• Dom Polski w Ostrawie – z lat 1899–1901, zbudowany ze składek miejscowych Polaków pod nadzorem architekta Stanisława Bandrowskiego z Krakowa. Związki z Polską symbolizują piastowskie orły i wmurowane kamienie z murów obronnych Krakowa. Obecnie budynek jest zamknięty i nie pełni żadnej funkcji.
• Teatr Antonína Dvořáka – wybudowany w latach 1906–1907 w stylu neobarokowym, później kilkukrotnie przebudowywany.
• Czeski Dom Narodowy – obecnie Teatr Jiřího Myrona, łączący styl neobarokowy i neorenesansowy. W latach 80. XX w. wyremontowany po pożarze w 1976 r.
• Wieża wydobywcza szybu Jindřich (Henryk) – szyb pochodzi z 1846 r., natomiast wieża i budynek z 1913 r.
• Dom Książki Librex – funkcjonalistyczny dom handlowy z 1928 r.
• Dom „Slavia” – secesyjny budynek (dawniej hotel) z 1898 r., zaprojektowany przez Otokara Böhma, zachowany w nienaruszonym stanie.
• Kolonia robotnicza Jubilejní kolonie – z początku XX w., w dzielnicy Ostrawa-Południe (część Hrabůvka).

Muzea

• Muzeum Zabawek
• Muzeum Straży Pożarnej
• Morawsko-śląskie Muzeum Kolei – przy stacji kolejowej Ostrava střed
• Wojskowe Muzeum
• Babylon – Muzeum historii ostrawskich wodociągów