Pałac Potštejn. Późnobarokowy pałac na Podgórzu Orlickim

Pałac Potštejn to późnobarokowa rezydencja, która od ponad dwustu siedemdziesięciu lat fascynuje miłośników historii i sztuki. Położony w sercu miasteczka Potštejn, w Kraju Hradeckim na Podgórzu Orlickim (region Podorlicko), dominuje nad zabudową i harmonijnie łączy barokową wyobraźnię z klasyczną formą.

Powstanie pałacu było bezpośrednią odpowiedzią na popadający w ruinę średniowieczny zamek górujący nad miejscowością. Właściciel, hrabia Jan Antonín Harbuval Chamaré, pragnął stworzyć godną siedzibę dla swojego rodu, zachowując duchowy związek z przeszłością, co symbolicznie realizował w cieniu dawnej warowni. Historia pałacu była ściśle związana z losami arystokratycznych rodzin, a jego współczesne odrodzenie jako obiektu muzealnego dowodzi, że zabytki mogą ponownie służyć społeczności.

Geneza budowy

Decyzja o wzniesieniu nowej siedziby rodowej zapadła w połowie XVIII wieku. Hrabia Jan Antonín Harbuval Chamaré, obserwując postępującą ruinę średniowiecznego zamku na wzgórzu, postanowił przenieść centrum życia rodzinnego do doliny. Wybrał miejsce, gdzie znajdował się już kompleks dworskich budynków gospodarczych, co pozwoliło wykorzystać istniejącą infrastrukturę. Budowa trwała od 1749 do 1755 roku według projektu austriackiego architekta Josefa Jägera, który nadał całości późnobarokowy charakter z elementami klasycyzmu.

Hrabia Harbuval Chamaré osobiście nadzorował prace budowlane, wzbogacając projekt własnymi pomysłami. Jego intencją było stworzenie rezydencji funkcjonalnej i reprezentacyjnej zarazem, która mogłaby dorównać elegancją innym szlacheckim siedzibom regionu. Przy południowym skrzydle umieszczono kaplicę z półokrągłym ryzalitem, której centralna lokalizacja w kompozycji budynku podkreślała znaczenie religii w życiu rodziny. Portal wejściowy został szczególnie bogato zdobiony – ozdobiły go herby właściciela oraz jego żony, a także data 1749, upamiętniająca ukończenie pierwszego skrzydła. Kolumny podtrzymujące balkon nad portalem nadały wejściu monumentalny wygląd, zapowiadając przepych wnętrz.

Architektura pałacu

Pałac Potštejn prezentuje klasyczny schemat architektoniczny charakterystyczny dla XVIII-wiecznych rezydencji szlacheckich. Budynek został wzniesiony jako czterokrzydłowa struktura otaczająca niewielki prostokątny dziedziniec. Od strony miasta do obiektu prowadziła brama wjazdowa, która oddzielała teren rezydencji od publicznej przestrzeni miasteczka. Elewacja frontowa wyróżnia się najbogatszym wystrojem – architektoniczne detale koncentrują się wokół wejścia głównego, gdzie barokowa ornamentyka w postaci pilastrów, gzymsów i obramień okiennych kontrastuje z oszczędnością pozostałych ścian. Fasada została pokryta jasnym tynkiem, który w świetle słońca podkreśla plastyczność zdobień.

Każde ze skrzydeł kompleksu pełniło określoną funkcję. Skrzydło północne mieściło główne komnaty reprezentacyjne, gdzie przyjmowano gości i organizowano uroczystości. Skrzydło wschodnie służyło jako prywatna część mieszkalna rodziny. Południe zarezerwowano dla kaplicy, a zachodnia część łączyła rezydencję z zabudowaniami gospodarczymi. Dziedziniec wewnętrzny stanowił kameralną przestrzeń, gdzie w ciepłe dni odbywały się spotkania rodzinne. Architektura obiektu, choć bogata w detale, jest pozbawiona przepychu późniejszych budowli rokokowych, zachowując szlachetną prostotę form.

Koleje losu i właściciele

Po śmierci hrabiego Harbuvala Chamaré rezydencja przeszła przez małżeństwo w ręce rodu Dobřenskich z Dobřenic. Rodzina ta zarządzała majątkiem przez kolejne pokolenia aż do zakończenia drugiej wojny światowej. W 1945 roku, na mocy dekretów Beneša, obiekt został skonfiskowany. Rozpoczął się wówczas trudny okres dla budowli. W drugiej połowie XX wieku stał się siedzibą Rewolucyjnego Związku Zawodowego, co wiązało się z licznymi przebudowami i adaptacjami wnętrz do nowych funkcji. Oryginalne wyposażenie uległo rozproszeniu, a stan techniczny budynku systematycznie się pogarszał.

Po zmianach ustrojowych w 1989 roku obiekt wielokrotnie zmieniał właścicieli. Żaden z nich nie dysponował jednak środkami ani determinacją niezbędnymi do przeprowadzenia kompleksowej renowacji. Punkt zwrotny nastąpił w 2004 roku, kiedy to państwo Nováčkowie nabyli mocno zniszczony obiekt. Nowi właściciele podjęli się ambitnego zadania przywrócenia rezydencji dawnej świetności. Dwuletnia renowacja przyniosła spektakularne efekty – udało się odtworzyć część historycznych wnętrz, zabezpieczyć konstrukcję budynku oraz przygotować ekspozycje muzealne. Zrekonstruowano jadalnię w stylu empirowym z mahoniowymi meblami, pracownię z sekretarzykiem i biblioteką, kaplicę ozdobioną freskami religijnymi, sypialnię z baldachimowym łożem, pokój dziecięcy z zabytkowymi zabawkami i niebieski salon (modrý salon) z jedwabnymi tapetami, opierając się na zachowanych fotografiach i opisach przekazanych przez ostatnią mieszkającą w pałacu hrabinę Evženię Klotildę Kinské (primo voto Dobřenská z Dobřenic). W 2006 roku obiekt po raz pierwszy od dziesięcioleci otworzył swoje drzwi dla zwiedzających.

Współczesna funkcja i atrakcje

Dziś Pałac Potštejn funkcjonuje jako wielofunkcyjny obiekt kulturalno-turystyczny. Zwiedzający mogą obejrzeć wystawę historyczną prezentującą dzieje pałacu i regionu, imponującą Salę Marmurową z zachowanymi elementami dekoracji oraz kaplicę Trójcy Świętej, która zachwyca sztuką sakralną XVIII wieku. W 2010 roku otwarto dla publiczności angielski park pałacowy, który stanowi doskonałe uzupełnienie zwiedzania wnętrz. Park zaprasza do spacerów alejkami wysadzanymi dojrzałymi drzewami, oferując chwilę wytchnienia w otoczeniu natury.

Obecne wyposażenie pałacu łączy eksponaty z różnych źródeł. Wśród eksponatów znajdują się zarówno oryginalne przedmioty należące do rodziny Nováčków, jak i te wypożyczone z muzeów regionalnych. Taki eklektyzm, choć podyktowany koniecznością, tworzy ciekawe zestawienia stylów i epok. Pałac oferuje zwiedzanie z przewodnikami ubranymi w historyczne kostiumy – błazny i arystokraci prowadzą gości przez komnaty, opowiadając anegdoty z życia dawnych mieszkańców. Szczególnie atrakcyjne są nocne zwiedzania oraz ekspozycje dla dzieci, w tym „Straszydłów” w piwnicach pałacu i „Bajkowo” prezentujące dziesięć baśniowych historii.

W rezydencji mieści się przytulna kawiarnia, gdzie można odpocząć po zwiedzaniu, próbując regionalnych przysmaków. Dla osób pragnących przedłużyć pobyt dostępny jest hotel oferujący nocleg w autentycznych, zabytkowych wnętrzach. Podczas adwentu odbywają się specjalne wydarzenia, w tym prezentacja Betlejemskiej historii, która w zabawny sposób przedstawia treści związane z Bożym Narodzeniem.

Zamek Potštejn

Nad miasteczkiem góruje również średniowieczny zamek Potštejn, którego ruiny stanowią ciekawe uzupełnienie i kontrast dla barokowej elegancji pałacu. Gotycka warownia z XIII wieku, dostępna dla turystów od 1994 roku, pozwala odwiedzającym przenieść się w czasy rycerskie i poznać surowszą rzeczywistość średniowiecznej architektury obronnej.

Informacje praktyczne

Pałac Potštejn reprezentuje wyjątkową wartość historyczną i artystyczną dla regionu Gór Orlickich. Jego historia jest obrazem typowych losów szlacheckich rezydencji w Czechach – od świetności XVIII wieku, przez mroczny okres zapomnienia w XX stuleciu, po współczesne odrodzenie jako obiektu kultury. Dzięki zaangażowaniu prywatnych właścicieli budowla zyskała drugie życie, stając się istotnym punktem na mapie turystycznej wschodniej Bohemii. Odrestaurowane wnętrza, zachowana kaplica i odnowiony park angielski tworzą spójny zespół, który pozwala odwiedzającym przenieść się w czasy świetności arystokratycznych rodów.

Współczesna oferta łączy funkcje edukacyjne z rozrywkowymi, co przyciąga różnorodne grupy zwiedzających. Rodziny z dziećmi znajdują tu interaktywne atrakcje i baśniowe ekspozycje, miłośnicy historii mogą zgłębić dzieje regionu, a poszukiwacze niezwykłych wrażeń nocują w zabytkowych komnatach. Rezydencja dowodzi, że dbałość o dziedzictwo kulturowe oraz kreatywne podejście do zarządzania zabytkiem mogą przywrócić mu społeczną użyteczność.

Ceny biletów

Aktualne ceny oraz informacje można uzyskać na stronie www.zamekpotstejn.cz

Godziny otwarcia

Sezon 2025:

• Maj: soboty i niedziele 9:00-16:00 (z wyjątkiem dni 1.05 i 8.05, kiedy pałac jest nieczynny)
• Czerwiec: soboty i niedziele 9:00-16:00
• Lipiec-sierpień: codziennie oprócz poniedziałków 9:00-17:00
• Wrzesień: soboty i niedziele 9:00-16:00

Grupy powyżej 10 osób tylko po wcześniejszej rezerwacji. Kawiarnia czynna w godzinach otwarcia pałacu. Pałac otwarty w dni świąteczne.

Jak dojechać

Samochodem:

• Z Polski przez Kudowę-Zdrój lub Międzylesie (przejście graniczne Boboszów)
• Potštejn położony ok. 45 km od południowej granicy Polski
• Pałac znajduje się w centrum miejscowości przy ul. Jarníkova 1
• Parking dostępny w odległości ok. 100 m od pałacu

Komunikacją publiczną:

• Najbliższa stacja kolejowa: Potštejn (linia kolejowa nr 021 Týniště nad Orlicí – Letohrad)
• Połączenia autobusowe z Rychnov nad Kněžnou i okolicznych miejscowości