Kanion Uvac – w królestwie Sępa Płowego

Kanion Uvac, a w zasadzie rezerwat przyrody „Uvac” to obszar o wyjątkowym znaczeniu przyrodniczym w południowo-zachodniej Serbii. Rezerwat znajduje się na terenie gminy Nova Varoš i Sjenica zlokalizowanych na wyżynie Starovlaško – Raška. Teren rezerwatu otoczony górami Zlatar, Murtenica, Čemernica, Javor i Jadovnik zajmuje powierzchnię 7543 hektarów i ma duże znaczenie w utrzymaniu i zwiększaniu populacji Sępa Płowego na Bałkanach.

Malownicze meandry kanionu Uvac

Meandry kanionu stają się coraz bardziej rozpoznawalnym miejscem Serbii i definiują bogactwo przyrodnicze Bałkanów. Centralną część rezerwatu przyrody Uvac stanowi dolina kanionu rzeki o tej samej nazwie wraz z jej dopływami. Wody rzeki Uvac wcinają się głęboko w wapienne skały i tworzą wąskie wąwozy z wysokimi, stromymi, wapiennymi klifami o głębokości dochodzącej nawet do 350 m. Kanion Uvac charakteryzuje się mocno ściśniętymi meandrami koryta rzeki Uvac co sprawia, że obszar ten jest wyjątkowo malowniczy.

Na terenie Rezerwatu przyrody Uvac znajdują się obszary krasowe z licznymi formacjami krasowymi: powierzchnie krasowe, zatoki, zapadliska, wąwozy, jaskinie i jamy. Występują tu liczne jaskinie krasowe, a jednocześnie największych dotychczas znany system jaskiń w Serbii o łącznej długości wynoszącej 6185 metrów. System jaskiń Ušačka składa się z dwóch jaskiń – jaskini Ušačka i jaskini Ledena oraz łączącej je jamy Bezdana. Warte uwagi są również inne jaskinie: Jaskinia Tubića, Jaskinia Durulja czy Jaskinia Baždarska. Wszystkie jaskinie w rejonie Uvac charakteryzują się bogactwem form jaskiniowych powstałych na skutek przesiąkającej wody tworzącej liczne nacieki: stalaktyty, stalagmity i filary.

Królestwo Sępa Płowego

Rezerwat przyrody Uvac wyróżnia się obecnością około 130 gatunków ptaków. Najważniejszym z nich jest sęp płowy (Gyps fulvus) – jeden z dwóch pozostałych gatunków sępów gniazdujących dziś w Serbii. Sęp płowy to gatunek orła sępowatego charakteryzujący się imponujących rozmiarami. Rozpiętość skrzydeł sępa płowego dochodzi do 3 metrów, co czyni go świetnym lotnikiem.

Sęp Płowy (Gyps fulvus) ogrywa ważną rolę w łańcuchu pokarmowym ponieważ wyłącznym pożywieniem tych ptaków są martwe zwierzęta. Zapobiega to rozprzestrzenianiu się infekcji i tym samym stanowi „naturalny recykling” ważny do zachowania równowagi w delikatnym ekosystemie.

Ten rzadki gatunek sępa stanął po II wojnie światowej na skraju wyginięcia, jednak dzięki inicjatywie miejscowej ludności oraz ornitologów z Instytutu Biologicznego z Belgradu w 1971 roku teren ten objęto ochronną czynną tworząc Specjalny Rezerwat Przyrody „Przełom Rzeki Uvac”. Podjęte działania początkowo przyczyniły się do wzrostu populacji, jednak do 1990 r. na terenie Jezior Uvačkich przeżyło jedynie około 10 sępów płowych. W 1994 roku zorganizowano żerowisko Manastirina, do którego przywożone są zwłoki martwych zwierząt będące wyłącznym pokarmem tego gatunku.

Utworzony w ten sposób program dożywiania sępów i wysiłek strażników parku spowodował, że liczba sępów płowych w kanionie Uvac i kanionie Mileševki wzrosła do około 110 par lęgowych, co daje liczebność na poziomie 450- 500 osobników. Tym samym kolonia tego wyjątkowego gatunku ptaków stała się największą na Bałkanach i jedną z największych w Europie. Ciekawostką jest, że w celu wykarmienia populacji tych ptaków rocznie na żerowisko Manastirina trafia około 250 ton żywności i odpadów poubojowych.

Program dokarmiania sępów okazał się na tyle skuteczny, że w ostatnich latach na teren rezerwatu powróciły jeszcze dwa inne gatunki orłów sępowatych zamieszkujące niegdyś te tereny. Kamery zlokalizowane na żerowisku zarejestrowały sępa czarnego (Aegypius monachus) i sępa białego (Neophron percnopterus).

Oprócz wspomnianych sępów na terenie rezerwatu i w jego okolicach występował w przeszłości orzeł brodaty („kostoberina” – Gypeatus barbatus). Sukcesy jakie dotychczas osiągnięto przyczyniły się powstania planów podjęcia próby przywrócenia siedliska również temu gatunkowi. Prace na rzecz przywrócenia tego gatunku rezerwat prowadzi już teraz we współpracy z Instytutem Biologicznym „Siniša Stanković” z Belgradu i ornitologiem dr Sašą Marinkovićem oraz Serbskim Instytutem Ochrony Przyrody. Powodzenie projektu uczyniłoby rezerwat jednym z najważniejszych i najbardziej reprezentatywnych siedlisk sępów w Europie.

Specjalny rezerwat przyrody „Uvac” jest jednym z niewielu miejsc lęgowych nurogęsia wielkiego (Mergus merganser) w Serbii, a także obszarem, na którym odnotowano największą populację tego rzadkiego gatunku ptaka na Bałkanach. Rezerwat zamieszkuje również bielik, myszołów, a także liczne gatunki jastrzębi i sów. Oprócz wielkiego bogactwa ornitofauny tereny te stanowią siedliska innych rzadkich i zagrożonych gatunków. Obecność czystych cieków i zbiorników wodnych na terenie parku zapewnia dobre warunki bytowania dla 24 gatunków ryb – pstrąga, pstrąga źródlanego, pstrąga jeziorowego, okonia, klenia, soboli, brzanki potokowej.

W rezerwacie występuje 219 gatunków roślin. Spośród nich 3 mają międzynarodowe znaczenie, 3 znajdują się na Czerwonej liście gatunków zagrożonych, 25 podlega kontrolowanemu reżimowi zbierania i handlu, a 50 uważa się za posiadające właściwości lecznicze.

System Jaskiń Ušačka

System jaskiń Ušač to największy i najbardziej fascynujący znany system jaskiń w Serbii, stanowiący istotną wartość rezerwatu. Składa się z kilku połączonych ze sobą jaskiń o łącznej długości 6185 metrów. W skład systemu jaskiń Ušač wchodzą: Jaskinia Ušačka, Jaskinia Lodowa i Jama Bezdana. Główną część systemu stanowi Jaskinia Ušačka, której wejście znajduje się w wiosce Gornje Lopiže – około 9 km od Sjenicy, a drugie w korycie rzeki Uvac. Wejście do Jaskini Bezdana umiejscowione jest w wapiennej części ślepej doliny Miletin, w odległości około 0,5 km na północny zachód od pierwszego wejścia do Jaskini Ušačka. Wejście do Jaskini Lodowej również znajduje się w korycie rzeki Uvac, około 250 metrów w dół rzeki od Jaskini Ušački i jest położone nieco wyżej. Różnica wysokości między wejściem do Bezdana a drugim, wejściem do Jaskini Ušačka wynosi 125 metrów, co klasyfikuje system jako jeden z głębszych tego typu obiektów w Serbii.

Jaskinia Ušačka jest najniższą i największą częścią systemu, z dwoma wejściami i łączną długością kanałów wynoszącą 2520 metrów. Jest hydrologicznie aktywna, z sezonowym strumieniem przepływającym przez główny kanał jaskini, który miejscami znika w skałach, by pojawić się ponownie jako źródło. Jaskinia ta jest bogata w formy naciekowe, zwłaszcza w swojej drugiej, bardziej różnorodnej i atrakcyjnej części, charakteryzującej się masywnymi stalaktytami i stalagmitami.

Najmniejszą jaskinią tworzącą system jaskiń krasowych  rezerwatu jest Jaskinia Bezdana składająca się z kilku komór i kanałów. Jaskinia Lodowa o długości 2093 metrów posiada bardzo bogatą szatę naciekową, w tym dochodzących do 10 metrów wysokości filarów i rozbudowanych form trawertynowych.

Jaskinia Tubica, położona w górach Stara Planina, posiada dwa wejścia oraz bogate formy naciekowe – głównie stalaktyty. Jaskinia jest aktywna hydrologicznie, choć spiętrzenie wód rzeki Uvac w wyniku budowy tamy przyczyniła się do zmian w aktywności hydrologicznej i przyczyniła się do utworzenia w jaskini podziemnego jeziora. Ciekawą pod względem aktywności hydrologicznej jest również Jaskinia Baždar usytuowana jest w wiosce Ursule w którym przepływa podziemny strumień. Ta stosunkowo prosta i pozioma jaskinia wyróżnia się formacjami naciekowymi.

Spływy na jeziorze Uvac i Zlatar

Należy pamiętać, że wstęp do rezerwatu jest płatny. Na terenie rezerwatu organizowane są spływy łodziami po rzece i jeziorze Uvac i Zadar.

Wizytę w rezerwacie należy zgłosić w SRP „Uvac”

Telefon/biuro (do planowania wycieczek):
+381 033 64 198
(w każdy dzień roboczy w godzinach 8:00-16:00)

Numer kontaktowy koordynatora wycieczek turystycznych:

Stevo Radovanović Stevica
+381 0648 674 710