Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego to rezerwat przyrody, który uchodzi za najstarszy tego typu obszar w Polsce i zajmuje drugie miejsce w Europie pod względem długości swojego istnienia. Założony został w 1827 roku w celu ochrony największego w Polsce skupiska cisa pospolitego.
Zgodnie z inwentaryzacją przeprowadzoną w 1991 roku, odnotowano 3559 egzemplarzy tego gatunku, w tym wiele osobników liczących sobie setki lat. Rezerwat jest położony na południowo-wschodnim skraju Borów Tucholskich i obejmuje różnorodne ekosystemy, w tym lasy, łąki, zadrzewienia oraz wody jeziora Mukrz. Administracyjnie znajduje się w województwie kujawsko-pomorskim, głównie na obszarze gminy Cekcyn i Lniano. Rezerwat obejmuje obszar 113 hektarów, którego fragment o powierzchni 14 hektarów objęty jest ochroną ścisłą, a pozostała część rezerwatu podlega ochronie czynnej. Rezerwat otacza także niewielka otulina o łącznej powierzchni obejmującej 12 hektarów.
Głównym celem ochrony jest zachowanie bogatego na tym terenie stanowiska cisa pospolitego Taxus baccata – najliczniejszego stanowiska Polski niżowej. Niestety, pomimo działań ochronnych, obserwuje się stały spadek populacji tego gatunku. Rezerwat jest również domem dla innych chronionych gatunków, takich jak lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko oraz storczyk kruszczyk szerokolistny.
Historia rezerwatu
Pierwsze zapiski o ochronie siedliska cisów pochodzą z 1827 roku i wskazują na konieczność ochrony uroczyska Ziesbusch w Nadleśnictwie Wierzchlas. Działanie to miało kluczowe znaczenie dla przetrwania największego naturalnego zgrupowania cisa w Europie, które ocalało do naszych czasów. Lokalny nadleśniczy w 1841 roku opisał cisy w rezerwacie jako wyjątkowo cenne dla leśników, myśliwych i naukowców. Wilhelm von Bock, nadleśniczy, który szczególnie cenił ten teren, został pochowany na jego obszarze po swojej śmierci. W 1920 roku polskie władze leśne przejęły opiekę nad rezerwatem.
Pomiędzy 1928 a 1934 rokiem wykonano szczegółowe inwentaryzacje drzewostanu, a obszar ten pozostał chroniony nawet w czasie okupacji niemieckiej. Formalnie teren rezerwatu został został objęty ochroną prawną 16 lipca 1956 roku, wyznaczając obszar chroniony obejmujący powierzchnię blisko 81 hektarów.
Leon Wyczółkowski
Leon Jan Wyczółkowski urodził się 24 kwietnia 1852 roku w Hucie Miastkowskiej, niedaleko Garwolina. Jego rodzicami byli Mateusz Wyczółkowski, kupiec szkła z drobnej szlachty oraz Antonina z domu Falińska. Młody Leon pobierał naukę w szkole ludowej w Kamionce pod Lubartowem, a następnie kontynuował edukację w gimnazjum – najpierw w Siedlcach, a później w III Gimnazjum w Warszawie. W latach 1869–1871 uczęszczał na lekcje rysunku pod kierunkiem Antoniego Kamieńskiego i Rafała Hadziewicza, a w latach 1872–1873 kontynuował naukę pod okiem Wojciecha Gersona. W tym okresie powstały takie dzieła jak „Obraz Trembowli”, „Zamordowanie Świętego Wojciecha”, „Święty Kazimierz” i „Jan Długosz”.
Leon Wyczółkowski odwiedził rezerwat Cisów Staropolskich po raz pierwszy w 1926 roku. Zachwycony urokiem tego miejsca powracał tu wielokrotnie, tworząc na terenie rezerwatu ponad 100 dzieł, które oddawały jego piękno. Wśród jego prac najbardziej charakterystyczne są portrety majestatycznego cisa „Chrobrego” i „Siostrzanych Sosn”. Jego praca „Cis” przedstawiająca imponujące drzewo z Wierzchlas, zdobyła główną nagrodę na Biennale w Wenecji. Za patronat artysty nad rezerwatem zabiegał Kazimierz Sulisławski – pierwszy Wojewódzki Konserwator Przyrody. W uznaniu dla zasług artysty rezerwat nadano jego imieniem.
Prace Leona Wyczółkowskiego można oglądać w Muzeum Narodowym w Krakowie oraz Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego mieszczące się w budynku XVII-wiecznego klasztoru w Bydgoszczy.