Spichlerze w Grudziądzu

Spichlerze w Grudziądzu to wyjątkowy kompleks obronnych spichrzów nadwiślańskich o średniowiecznym rodowodzie. Ich historia jest fascynującym świadectwem bogatego dziedzictwa architektonicznego miasta.

Wysokie ceglane spichlerze wznoszą się nad brzegami Wisły niczym mury obronne potężnego zamczyska. Widok na nie od strony rzeki jest imponujący. Te piękne magazyny zaczęto wznosić w średniowieczu, gdy miasto było ważnym ośrodkiem handlowym na Wiśle. Bogaci grudziądzcy kupcy przechowywali w nich zapasy zboża, które potem wysyłali do Gdańska i dalej za granicę. Spichlerze kilkakrotnie paliły się i ulegały uszkodzeniu podczas działań wojennych. Pomimo tego w ich wnętrzach dobrze zachowały się stare konstrukcje drewniane i stropy, a w podziemiach gotyckie cegły

Grudziądz, widok na spichlerze
Spichlerze w Grudziądzu, fot. Makalu, pixabay

Po lokacji Grudziądza przez Zakon Krzyżacki w 1291 roku, już na początku XIV wieku rozpoczęto budowę obronnych murów otaczających miasto. Jednak nie tylko mury miały bronić Grudziądza – zbudowano także spichrze, z których jeden z pierwszych, murowany, nosił nazwisko Bornwalda i powstał między 1346 a 1351 rokiem. Kolejne spichrze powstawały w okolicach 1364 roku, a w 1504 roku ulica Spichrzowa była domem dla 14 z nich, w większości wykonanych z cegły. To świadczyło o strategicznym znaczeniu Grudziądza jako centrum handlowego nad Wisłą. W ciągu następnych stu lat zbudowano ich aż 16.

Spichrze znajdowały się blisko portu, co ułatwiało przeładunek towarów, a jednocześnie ich solidne, wysokie mury chroniły przed atakami wroga i stabilizowały zbocze, zapobiegając osuwaniu się ziemi. Budynki te miały charakterystyczny układ – od strony Wisły były wysokie, sięgające nawet 6 kondygnacji, natomiast od strony miasta były jednopiętrowe lub dwupiętrowe, ustawione kalenicowo, z dachami dwuspadowymi. Wewnętrzna konstrukcja spichrzów była drewniana, z belkowymi stropami, co zostało zachowane w kolejnych wiekach podczas przebudów i remontów. Istniejące już wówczas drewniane rynny spustowe umożliwiały łatwe załadunek zboża na łodzie i statki, co było istotne dla handlu rzecznego.

Zobacz także  Tężnie w Ciechocinku

Oprócz funkcji magazynowych, spichrze służyły też innym celom. Przykładowo, w latach 1603-1608 jeden z nich pełnił funkcję świątyni ewangelickiej, kiedy to kościoły przeszły w ręce katolików. Podczas walk o Grudziądz w 1659 roku, większość spichrzów spłonęła, ale ocalało 6 z nich. Proces odbudowy trwał przez wiele lat i trwał do XVIII wieku. Rozbielono dawne parcele, tworząc wąskie uliczki i zwiększając liczbę budynków do około 30.

W XIX wieku pojawiły się nowe spichrze i magazyny o konstrukcji szkieletowej w innych częściach miasta i na nabrzeżu wiślanym, choć niestety wiele z nich nie przetrwało. W 1903 roku pięć budynków uległo pożarowi, a niektóre z nich przekształcono na cele mieszkalne, co skutkowało wybiciem dużych okien i dodaniem balkonów na elewacjach. W 1909 roku na ulicy Ratuszowej wybudowano imponujące schody, później nazwane Schodami Słowackiego.

W 1945 roku miasto znalazło się w ogniu walk, co spowodowało poważne zniszczenia spichrzów. Prace odbudowy trwały od 1946 do 1966 roku. Obecnie niektóre z budynków nadal pełnią funkcje magazynowe, część z nich została zaadaptowana na cele Muzeum w Grudziądzu, a jeden z nich, połączony z gmachem dawnego kolegium jezuickiego krytym przejściem nad ulicą, stanowi część biur Urzędu Miejskiego. Spichrze, wzniesione jako zwarte, imponujące budowle, stały się symbolem Grudziądza, co podkreśla także ich nocna iluminacja.

Relikty gotyckich murów wendyjskich zachowały się tylko w dolnych kondygnacjach niektórych spichrzów, ale ceglane elewacje od strony Wisły, wsparte potężnymi przyporami, nadal nadają im średniowieczny charakter. Budynek nr 47 na ulicy Spichrzowej zdobi Alegoria Handlu z 1771 roku, co jest wyjątkowym elementem dekoracyjnym.

14 listopada 2017 roku spichrze grudziądzkie zostały wpisane na listę Pomników Historii, co potwierdza ich wyjątkowe znaczenie w kulturze i historii Polski.