W tym artykule
Gołąb to malownicza wieś położona w województwie lubelskim, na prawym brzegu Wisły, pomiędzy Puławami a Dęblinem. Jej historia sięga XII wieku, co czyni ją miejscem bogatym w dziedzictwo kulturowe.
W roku 1621, majątek ziemski Gołąb znalazł się w posiadaniu Jerzego Ossolińskiego, a w latach 1628-1636 wzniesiono tu imponujący kościół parafialny. 1638 roku przyniosło poświęcenie tegoż kościoła przez biskupa Tomasza Oborskiego, a w latach 1634-1642 powstała kaplica loretańska, stanowiąca cenny element lokalnej architektury sakralnej.
W 1656 roku, w okolicach Gołębia, miała miejsce bitwa, w której polskie wojska pod dowództwem Stefana Czarnieckiego stawiły czoła siłom szwedzkim. Kolejne ważne wydarzenie to konfederacja gołąbska z 1672 roku, odnotowana w dokumentach z tamtego okresu, opisujących drewniany dwór we wsi.
W 1784 roku majątek ziemski Gołąb, leżący w powiecie lubelskim województwa lubelskiego, przeszedł w posiadanie Stanisława Kostki Krajewskiego. W 1831 roku, podczas potyczki pod Gołębiem, polskie jednostki pokonały rosyjskie dragony, a w 1864 roku, zgodnie z dekretem cara Aleksandra II Romanowa, ziemia i budynki wsi stały się własnością mieszkańców, głównie rolników.
W 1901 roku narodził się tu Władysław Stańczak, znany ksiądz i kapelan Narodowych Sił Zbrojnych. Kolejne lata przyniosły ważne wydarzenia związane z Gołębiem, takie jak kontrofensywa Wojska Polskiego przeciwko Armii Czerwonej w 1920 roku czy bombardowanie przez Niemców lotniska i pobliskiego jeziora Nury w 1939 roku.
W czasie II wojny światowej, w 1944 roku, żołnierze Batalionów Chłopskich przeprowadzili odważny atak na niemiecki pociąg urlopowy oraz wysadzili pociąg amunicyjny. Miejscowość pozostawała ważnym punktem aż do lat 90. XX wieku, kiedy administracyjnie należała do województwa lubelskiego. Dziś, Gołąb to nie tylko przeszłość zapisana w zabytkach i historii, ale także współczesność z liczbą mieszkańców wynoszącą 2227 osób według danych z Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011.
Kościół Wniebowzięcia NMP w Gołębiu
Kościół parafialny w Gołębiu stanowi ważny obiekt sakralny, ufundowany w XVII wieku przez Jerzego Ossolińskiego – kanclerza wielkiego koronnego, wybitnego dyplomaty i polityka, w okresie 1626–1634.
Parafia w Gołębiu jest jedną z najstarszych na Lubelszczyźnie, a jej początki sięgają lat 1325–1327, o czym świadczą notatki o dziesięcinie płaconej papiestwu przez plebanów Piotra i Jana z dwóch kościołów – św. Floriana i św. Katarzyny. Choć datowanie ich powstania jest zagadkowe, często wskazuje się na lata 1170–1183, związane z nakazem wzniesienia i uposażenia kościołów za czasów Kazimierza Sprawiedliwego.
Parafia przez wieki podlegała wielu przemianom i konfliktom. Parafia rozwijała się mimo trudności związanym między innymi z podziałem probostwa na dwie części. Ostatecznie prośba o połączenie parafii przez plebana Macieja do króla Jagiełły, została uwieńczona dekretem biskupa Wojciecha Jastrzębieca w 1419 roku.
Ważnym etapem w historii Gołębia był rok 1621, kiedy to Jerzy Ossoliński wykupił wieś od Jerzego Grudzińskiego. Dzięki współpracy z proboszczem Szymonem Grzybowskim, w latach 1626–1634, wzniesiono murowany kościół oraz domek loretański, nawiązujący do wzoru Santa Casa w Loreto. Istniała pewna niejednoznaczność co do daty budowy, jednak inskrypcja na tablicy fundacyjnej wskazuje na lata 1626–1634. Kościół ten, dedykowany Najświętszej Maryi Pannie, św. Floriana i św. Katarzynie, został konsekrowany przez biskupa Tomasza Oborskiego w 1638 roku. Jego historia stanowi istotny fragment dziedzictwa kulturowego Lubelszczyzny, ukazując złożoność i różnorodność wpływów architektonicznych, jakie kształtowały krajobraz sakralny Rzeczypospolitej w XVII wieku.
Architektura kościoła
Kościół w Gołębiu stanowi interesujący przykład architektury sakralnej XVII wieku, gdzie mieszają się wpływy włoskiego i niderlandzkiego stylu. Nie można jednoznacznie określić dominującego nurtu, co czyni ten obiekt wyjątkowym ze względu na unikalne połączenie motywów charakterystycznych dla polskiego budownictwa sakralnego tego okresu. Architektura kościoła jest rezultatem silnego wpływu Kazimierza Dolnego, zwłaszcza poprzez oddziaływanie kościoła farnego i kamienic mieszczących się w tej okolicy.
Budowla, zbudowana z gotyckiej cegły połączonej z wapienno-piaskową zaprawą w stylu polskim, emanuje charakterem niderlandzkim i włoskim. Orientowany kościół jest jednonawowy, o czterech przęsłach, z zamkniętym prezbiterium w formie półkolistej apsydy. Fasada, poprzedzona wieżami, zachowuje harmonię z normami architektonicznymi wywodzącymi się z Włoch, jednak dekoracja manierystyczna nadaje jej charakter niderlandzki.
Elewacje prezentują interesujące połączenie cegły o zróżnicowanym wypaleniu i kolorystyce z jasnym tynkiem i piaskowcem, co podkreśla bogactwo detali architektonicznych. Fasada kościoła wyróżnia się dwuwieżowym układem, co stanowi nietypowe rozwiązanie jak na początek XVII wieku. Tradycja ta, zaniedbana w okresie renesansu, powraca w czasach baroku. Fasada, jako jednolity blok o równomiernym podziale, zintegrowane wieże i pilastry, ukazuje ewolucję stylu architektonicznego.
Wnętrze kościoła prezentuje prostą konstrukcję, z jedną nawą bez transeptu i słabo wyodrębnionym prezbiterium. Sklepienie kolebkowe z lunetami, podparte belkowaniem i filarami, nadaje wnętrzu solidność. Chór muzyczny, osadzony na łuku, dodaje elementu harmonii. Mimo braku transeptu, kościół sprawia wrażenie bazyliki, zwłaszcza z zewnątrz. Charakterystyczne dla wnętrza są mocno wyodrębnione elementy barokowe, takie jak występy belkowania, potężne podwójne kolumny na cokołach, czy załamania gzymsów. Odstawione od ściany kolumny tworzące ramę dla duchowieństwa oddzielają nawę główną od prezbiterium. Sklepienie ozdobione geometryczną dekoracją sztukatorską, charakterystyczną dla budowli typu lubelskiego, stanowi kolejny element odróżniający kościół w Gołębiu. Wnętrze zawiera także pięć terakotowych rzeźb przeniesionych z fasady Domku Loretańskiego, datowanych na około 1650 rok. Rzeźby, przedstawiające postacie biblijne, dodają wnętrzu sakralnego charakteru i historii.
Muzeum Nietypowych Rowerów
Muzeum, usytuowane jest przy trasie nr 801 Warszawa – Dęblin – Puławy – Kazimierz Dolny i stanowi fascynujące miejsce dla miłośników historii i pasjonatów rowerów. Zwiedzający mają okazję nie tylko podziwiać, lecz także pojeździć różnorodnymi rowerami. W muzeum możemy podziwiać rowery poziome, rowery cyrkowe oraz inne nietypowe modele. Dla dzieci i młodzieży szczególne wrażenia gwarantuje jazda na galopujących rowerach, a rodzice mogą samodzielnie wozić swoje pociechy przy użyciu riksz.
Muzeum powstało jako inicjatywa prywatna, ale chętnie współpracuje ze szkołami oraganizując lekcje muzealne, obejmujące tematykę „Naprawy i konserwacji roweru”, „Historii roweru”, „Rowera ekologicznego – Pojazdu przyszłości” oraz „Czy Światu zabraknie energii”. Organizowane są tutaj również pokazy pracy w kuźni oraz możliwość nauki kowalstwa.
Muzeum jest dostępne dla osób niepełnosprawnych oraz seniorów. Otwarte dla zwiedzających przez cały rok, z wyjątkiem dni świątecznych (Boże Narodzenie, Nowy Rok, Wielkanoc), muzeum czynne codziennie od godziny 10:00 do 17:00. Istnieje również możliwość uzgodnienia niestandardowych godzin zwiedzania. W sezonie jesienno-zimowym terminy dostosowywane są indywidualnie.
Muzeum Nietypowych Rowerów
w Gołębiu k/ Puław i Dęblina
ul. Puławska 1, 24-100 Gołąb
Budynek dworca Kolei Nadwiślańskiej w Gołębiu
Dworzec kolejowy w Gołębiu został wzniesiony w 1878 roku w związku z wyznaczeniem w pobliżu miejscowości jednego z przystanków „Kolei Nadwiślańskiej”. Obiekt ten, będący drewnianym budynkiem wolnostojącym na planie prostokąta, posiada dwie kondygnacje osadzone na ceglanej podmurówce. Hol przelotowy na parterze, umieszczony na osi budynku, stanowi centralny punkt tego dworca. W części zachodniej parteru znajdują się pomieszczenia przeznaczone dla dyżurnego ruchu i zawiadowcy stacji. Całość jest przykryta dachem dwuspadowym, wykonanym z blachy.
Warto zauważyć, że Dworzec Kolejowy w Gołębiu jest usytuowany w odległości 2,5 km na północ od centrum wsi. Jego lokalizacja strategicznie wpisuje się w kontekst historyczny, będąc częścią Kolei Nadwiślańskiej – linii kolejowej, której budowę rozpoczęto w 1874 roku, a zakończono w rekordowym tempie w 1877 roku. Ta popularnie zwana „Żelazna droga” prowadziła od miasta Mława (granica pruska) przez Warszawę, Lublin, Chełm aż do Kowla na linii brzesko-kijowskiej. Osiągnęła imponującą długość 522 km o szerokim torze, zatrudniając w 1887 roku 2364 pracowników.
To historyczne połączenie kolejowe odzwierciedlało nie tylko zaawansowaną technologię tamtego okresu, ale także strategiczne znaczenie infrastruktury kolejowej dla rozwoju regionu. Dworzec w Gołębiu stanowi zatem nie tylko architektoniczną perełkę, lecz także świadectwo ważnej roli, jaką odgrywała Kolej Nadwiślańska w historii komunikacji i transportu na tych ziemiach.