Pałacyk w Czumowie nad Bugiem

Pałac w Czumowie został wzniesiony dla Pohoreckich w II połowie XIX w. Zaprojektowali go dwai nieznani architekci włoscy. Pałac oparty jest na planie nieregularnym i nakryty wysokim dachem z facjatkami.

Od frontu znajduje się Portyk o czterech filarach dźwigających balkon z balustradą. Jedno z naroży zajmuje ośmioboczna kaplica nakryta dachem namiotowym. Czworoboczna wieżę ze szpiczastym dachem, zwieńczonym kopułą, umiejscowiono przy zachodniej ścianie szczytowej. Burzliwe koleje losu pozbawiły dwór malowniczego otoczenia starych drzew oraz budynków gospodarczych. Podczas pierwszej wojny światowej mieścił się tu austriacki szpital polowy. W czasie działań bojowych dwór częściowo spłonął. We wrześniu 1939 roku stacjonowali tu żołnierze sowieccy. Później mieściła się tu Niemiecka placówka Grenschutzu na granicy niemiecko-radzieckiej. To właśnie wówczas wycięto drzewa wokół dworu, aby nie zasłaniały widoku na graniczny Bug. W 1944 roku pałacyk zajęto na strażnicę WOP, a w latach pięćdziesiątych umieszczono w nim szkołę. Obecnie pałacyk jest własnością prywatną.

Historia Pałacu

Początki historii tej posiadłości sięgają aż do roku 1400, kiedy to wieś stanowiła szlachecki folwark. W dokumencie króla Władysława Jagiełły wymieniono ją jako miejsce, gdzie okoliczne dwory zobowiązane były do płacenia danin na dzień św. Marcina. To świadczy o ogromnym znaczeniu tego miejsca. Istnieje również hipoteza, że lokalizacja dworu może być związana z historyczną przeprawą przez Bug, którą pokonał król Bolesław Chrobry w drodze na Kijów.

Obecny pałac został wzniesiony pod koniec XIX wieku przez dwóch nieznanych włoskich architektów na zlecenie rodziny Pohoreckich. Ta rodzina nabyła wieś w 1891 roku i zamieszkiwała w pałacu do czasów I wojny światowej. W trakcie wojny budynek pełnił funkcję austriackiego szpitala polowego, co spowodowało jego uszkodzenia i częściowe spalenie. W latach 20. XX wieku pałac wraz z folwarkiem został wydzierżawiony rodzinie Piątkowskich. Posiadłość obejmowała około 600 hektarów ziemi, w tym żyznych czarnoziemów i lessów, gdzie uprawiano buraki cukrowe i pszenicę. Po zniszczeniach z czasów I wojny światowej przeprowadzono remont zachodniej i wschodniej części pałacu, jednak na część centralną brakowało funduszy.

W pierwszej połowie września 1939 roku pałac stał się schronieniem dla uciekinierów z Poznańskiego i Warszawy. Właściciele zostali zmuszeni uciekać za Bug. Niemiecka straż graniczna zajęła dwór, przeprowadzając prowizoryczny remont i niszcząc wiele ozdobnych elementów, a także wycinając drzewa zasłaniające widok na Bug. Zmieniono pokrycie dachu z gontów na blachę, przemalowano wnętrza i wymieniono okna. Właściciele otrzymali do użytku jedynie kaplicę i jeden pokój. Otaczające pałac ogrody zostały ogrodzone drutem kolczastym.

W 1944 roku pałac został przejęty przez Wojsko Polskie, które utworzyło w nim jednostkę Wojsk Ochrony Pogranicza, funkcjonującą do lat 50. XX wieku. Po opuszczeniu przez wojsko, pałac został przekazany gminie, która wykorzystała go jako szkołę podstawową (część wschodnia) i mieszkania dla pracowników PGR (część zachodnia). W miarę pogarszania się stanu technicznego, rodziny opuszczały pałac, a w 1988 roku nie był już zamieszkały. Obecnie jest prywatną własnością i przeszedł gruntowny remont.

Architektura

Pałac w Czumowie to przykład eklektycznej architektury z elementami klasycystycznymi. Dwukondygnacyjna budowla posiada charakterystyczny frontowy portyk z czterema kolumnami, podtrzymujący balkon z balustradą. Na wyższym parterze znajduje się dziesięć komnat oraz oktagonalna kaplica przylegająca do największej sali w północno-wschodnim narożu. Od zachodu umieszczono wieżę z klatką schodową, która także pełni funkcje mieszkalne, m.in. sypialnię i łazienkę. Sutereny wsparte są ozdobnymi żeliwnymi kolumnami.

Oryginalne i stylowe meble uległy zniszczeniu 17 września 1939 roku wskutek działań Sowietów, którzy spalili je na stosie przed pałacem. W okresie międzywojennym budynek nie był elektryfikowany i oświetlany był lampami naftowymi. Nawet istniało specjalne pomieszczenie do przechowywania i czyszczenia tych lamp.

Otoczenie

Pałac otaczał niegdyś piękny park, ale niestety z czasem wiele z niego uległo zniszczeniu. Wycięto m.in. stare lipy na skarpie nadbużańskiej, aleję kasztanowców i orzechów prowadzącą na gazon, a także dwie aleje topolowe związaną z folwarkiem.