Kostrzyn nad Odrą

Kostrzyn nad Odrą – miasto w Polsce, leżące w północno-zachodniej części województwa lubuskiego, w powiecie gorzowskim. Historia tego miasta jest głęboko osadzona w dramatycznych wydarzeniach II wojny światowej, które pozostawiły trwałe piętno na jego krajobrazie i społeczności.

Wg danych GUS z 31 grudnia 2019 roku, populacja Kostrzyna nad Odrą wynosiła 17 730 mieszkańców. Jednakże, aby zrozumieć pełną historię tego miasta, konieczne jest sięgniecie głębiej w przeszłość.

Podczas zaciekłych walk w 1945 roku, Kostrzyn nad Odrą padł ofiarą niszczycielskiej siły działań wojennych i niemal w całości zostało zniszczone. Uważa się, że jest jednym z najbardziej zniszczonych miast wojną na terenie obecnej Polski – nie bez przyczyny Kostrzyn określa się mianem „polskiej Hiroszimy”. Pomimo tych tragicznych wydarzeń, miasto odrodziło się i mimo ogromnych zniszczeń jakie poczyniła tu II wojna świata zachwyca swoimi zabytkami.

W Kostrzyniu nad Odrą zachowały się fragmenty potężnej pruskiej twierdzy, której budowla rozpoczęła się w XVI wieku. Dziś odrestaurowane zostały niektóre z tych obiektów, takie jak Brama Berlińska, Brama Chyżańska, bastion Filip, bastion Brandenburgia oraz promenada Kattego. W obrębie twierdzy znajduje się również bastion Król, który przez wiele lat służył jako cmentarz wojenny żołnierzy radzieckich poległych w II wojnie światowej. Oprócz tego, na terenie twierdzy znajdziemy również ruiny kościoła i zamku, który został wysadzony w 1969 roku do poziomu piwnic. Te pozostałości stanowią ważne świadectwo historii miasta.

Historia miasta

Kostrzyn nad Odrą jest także członkiem Euroregionu Pro Europa Viadrina, co podkreśla jego znaczenie jako miejsca o bogatej historii i kulturowym dziedzictwie.

W okresie wczesnego średniowiecza, Kostrzyn należał do obszaru Wielkopolski. W roku 1232, książę Wielkopolski, Władysław Odonic, nadał templariuszom ziemię kostrzyńską i w 1249 roku stał się siedzibą kasztelanii kostrzyńskiej. Pierwsze wzmianki o Kostrzyniu jako mieście pochodzą z 1261 roku i jeszcze tego samego roku miasto przechodzi pod panowanie Brandenburczyków.

W okolicach roku 1300 miasto zdobyło prawa magdeburskie, co wpłynęło na jego rozwój i organizację. Rok 1319 przyniósł wybuch wojny o przynależność regionu, który został zajęty przez księcia wołogoskiego, Warcisława IV. Walki pomorsko-saskie toczyły się w okolicach Kostrzyna, aż do roku 1323, kiedy to w mieście podpisano pokój pomorsko-saski.

W latach 1324-1326 miasto zostało ponownie włączone do Brandenburgii, a od roku 1373 znalazło się w granicach Korony Czeskiej. W roku 1402 osiągnięto porozumienie w sprawie sprzedaży miasta Polsce, jednak czescy Luksemburgowie ostatecznie sprzedali je w tym samym roku Krzyżakom. Po wybuchu wojny trzynastoletniej w 1454 roku, Krzyżacy sprzedali miasto z regionem Marchii Brandenburskiej, aby pozyskać środki na prowadzenie wojny z Polską.

W latach 1535-1571 niemieckie margrabstwo Brandenburgii zostało podzielone na dwa niezależne państwa, a Kostrzyn stał się stolicą wschodniego margrabstwa, znanej jako Brandenburg-Küstrin. Jego jedynym władcą był Jan Hohenzollern (po jego śmierci nastąpiło ponowne zjednoczenie Brandenburgii).

Ze względu na strategiczne położenie i dogodne warunki obronne w latach 1535-1571 margrabia Jan Hohenzollern przeniósł do Kostrzyna swoją rezydencję. Rozpoczęto wtedy przebudowę zamku oraz budowę potężnej twierdzy. Miasto stało się stolicą nowego margrabstwa – Brandenburgii-Kostrzyn, potocznie nazywanego też Nową Marchią. Jan Hohenzollern był wyznawcą protestantyzmu, a kościół luterański stał się kościołem państwowym w mieście. W roku 1538, Brandenburgia-Kostrzyn dołączyła do ligi szmalkaldzkiej, a w 1552 roku wsparła Maurycego Wettyna w powstaniu książąt, które przyczyniło się do formalnej akceptacji protestantyzmu w Rzeszy Niemieckiej.

W trakcie wojny trzydziestoletniej, w roku 1631, Szwedzi rozbudowali twierdzę, dodając nowe fortyfikacje i umocnienia. Od roku 1646, przez miasto przebiegała ważna linia pocztowa z Berlina do Prus Książęcych. W latach 1730-1732, przyszły król Prus Fryderyk II przebywał w więzieniu w Kostrzynie. W roku 1768, tanią siłą roboczą byli tu konfederaci barscy.

Częste powodzie dotykające miasto skłoniły władze do przeprowadzenia prac regulacyjnych nad rzekami Wartą i Odrą w roku 1785. W wyniku tych prac wykopano kanał Fryderyka Wilhelma, który zmienił bieg rzeki Warty, aby ta uchodziła teraz do Odry na północ od twierdzy.

W latach 1806-1814 miasto było pod okupacją francuską. Komendantem Kostrzyna w roku 1806 był gen. Ménard, a od maja 1808 do kwietnia 1809 roku był nim płk Józef Seydlitz. W latach 1808-1809 więziono tu św. Klemensa Marię Hofbauera oraz innych zakonników. W międzyczasie stacjonowały tu różne jednostki wojskowe, w tym bataliony armii Księstwa Warszawskiego oraz inne jednostki wojskowe.

Po przeniesieniu siedziby władz nowomarchijskich do Frankfurtu w roku 1815, Kostrzyn znalazł się w rejencji frankfurckiej. W roku 1816 utworzono powiat kostrzyński, który obejmował także Dębno i Boleszkowice. Miasto zaczęło się dynamicznie rozwijać, powstawały pierwsze fabryki, linie kolejowe i rozwój żeglugi. W 1903 roku uruchomiono pierwszą linię tramwaju konnego, a w 1925 roku zastąpiono ją tramwajem elektrycznym.

W 1939 roku Kostrzyn liczył 24 tysiące mieszkańców, nie licząc wojska i ich rodzin. W okresie od września 1939 roku do stycznia 1945 roku, na obszarze dzisiejszej dzielnicy Drzewice, działał niemiecki obóz jeniecki Stalag III C.

31 stycznia 1945 roku, miasto stało się celem radzieckiej inwazji ze względu na swoje strategiczne położenie w drodze Armii Radzieckiej do Berlina. W ciągu zaledwie 19 dni, cała ludność miasta została ewakuowana na zachód, a Kostrzyn przekształcono w twierdzę, którą dowodził Heinz Reinefarth. Ciężkie walki o zdobycie miasta, połączone z masowym ostrzałem artyleryjskim ze strony wojsk radzieckich, trwały aż do 12 marca, kiedy to zdobyto ostatni punkt oporu – Stare Miasto. Skutkiem tych działań była niemal całkowita zagłada Kostrzyna – zniszczono aż 95% miasta, w tym 8278 domów oraz ratusz.

W wyniku ustaleń poczdamskich, rzeka Odra stała się granicą polsko-niemiecką, dzieląc miasto. Długie Przedmieście i Kietz pozostały w Niemczech, na obszarze radzieckiej strefy okupacyjnej, podczas gdy Stare i Nowe Miasto zostały włączone do Polski.

Od 2004 do 2019 roku, w Kostrzynie nad Odrą organizowano Był Pol’and’Rock Festival (do 2017 roku znany jako Przystanek Woodstock), który stał się jednym z największych festiwali muzyki rockowej w Europie.

Atrakcje turystyczne Kostrzyna

Twierdza w Kostrzynie

Początki fortyfikacji w Kostrzynie sięgają XV wieku, kiedy to wzniesiono zamek, jednak najbardziej znaczący rozwój fortyfikacji miał miejsce w drugiej połowie XVI wieku, gdy miasto pełniło rolę stolicy Nowej Marchii. Wtedy to otoczono Kostrzyn nowoczesnymi fortyfikacjami bastionowymi, wzorowanymi na włoskich projektach, z których część zachowała się do dzisiejszych czasów. Przez wieki twierdzę stopniowo rozbudowywano o nowe elementy obronne. W latach osiemdziesiątych XIX wieku Kostrzyn przekształcił się w twierdzę fortową, wokół miasta wzniesiono pierścień czterech fortów: Fort Czarnów, Fort Gorgast, Fort Sarbinowo i Fort Żabice. Oczywiście, ich obecny stan zachowania różni się, ale wiele z nich przetrwało do naszych czasów.

Obecnie teren twierdzy Kostrzyn jest przecinany granicą polsko-niemiecką. Większość obiektów związanych z twierdzą znajduje się po stronie polskiej. Jedynie Fort Gorgast, który leży w Niemczech jest wykorzystywany turystycznie. Natomiast Bastion Filip, Brama Chyżańska i Brama Berlińska, będące częścią miasta-twierdzy, są dostępne dla turystów po stronie polskiej. Obecnie trwa praca nad restauracją i zachowaniem części budynków twierdzy. Na terenie twierdzy, w bastionie Filip zlokalizowane jest muzeum twierdzy.

Dworzec kolejowy w Kostrzynie

W dobie swej świetności Kostrzyn posiadał aż pięć dworców kolejowych z których obecnie czynny jest tylko jeden i nosi nazwę Kostrzyn (dawniej Küstrin Neustadt). Ciekawostką jest fakt, że jest to dworzec dwupoziomowy, jeden z dwóch takich obiektów w Polsce, gdzie na górnych peronach zatrzymują się pociągi w kierunku Berlina i Gorzowa Wielkopolskiego zaś na dolnych pociągi w kierunku Zielonej Góry i Szczecina.

Brama Berlińska

Brama Berlińska (niem. Berliner Tor) to jedna z bram znajdujących się w twierdzy Kostrzyn, zlokalizowana w jej północnej części. Została wzniesiona w drugiej połowie XVI wieku, pierwotnie jako jednokomorowa konstrukcja. W latach 1877-1879 przeszła znaczącą przebudowę, uzyskując dzisiejszy kształt. W XIX wieku nad bramą istniało mieszkanie służbowe inżyniera twierdzy Kostrzyn. Później brama była przecięta dwutorową linią tramwajową, obsługiwaną przez tramwaje w Kostrzynie nad Odrą.

Obecnie w przylegających do niej pomieszczeniach znajduje się punkt informacji turystycznej. To także miejsce, gdzie odbywają się liczne prelekcje naukowe i prezentacje historyczne w ramach corocznych Dni Twierdzy Kostrzyn. Brama Berlińska przeszła niedawno gruntowną renowację, sfinansowaną ze środków unijnych, przy udziale jednego z biur projektowo-inżynierskich z Szczecina.

Skansen pszczelarski w Kostrzynie

Skansen pszczelarski, usytuowany przy Warnickim Walu Przeciwpowodziowym między starą a nową przepompownią, zajmuje obszar o powierzchni 0,7 hektara. W jego skład wchodzi około 70 uli o charakterze zabytkowym. Jednym z najstarszych eksponatów jest „Kłoda Stojąca” licząca sobie około 150 lat. W obrębie skansenu znajdują się również 5 pawilonów wędrownych wyposażonych w niezbędny sprzęt pszczelarski wykorzystywany w hodowli pszczół i produkcji produktów pszczelich. Odwiedzający mogą także pozyskać interesujące informacje na temat życia pszczół i pszczelarstwa.

Skansen pszczelarski został założony i jest utrzymywany przez członków Koła Pszczelarzy w Kostrzynie nad Odrą, którzy są członkami Wojewódzkiego Związku Pszczelarzy w Gorzowie Wielkopolskim. Aby odwiedzić ten obiekt, konieczne jest wcześniejsze umówienie.

Turystyka rowerowa

Międzynarodowy szlak rowerowy R1

Międzynarodowy szlak rowerowy, który rozpoczyna się we francuskim Calais i prowadzi przez Belgię, Holandię, Niemcy, Polskę, Rosję, Litwę, Łotwę i Estonię i kończy się w Sankt Petersburgu w Rosji. W Polsce rozpoczyna się na granicy z Niemcami w Kostrzynie nad Odrą i prowadzi przez wiele urokliwych miejsc, takich jak Piła, Bydgoszcz, Grudziądz i Elbląg.

Szlak „Zielona Odra”

Prowadzi od Kostrzyna nad Odrą do Szczecina, przemieszczając się przez malownicze tereny wzdłuż rzeki Odra. Przebiega przez wiele urokliwych miejsc, takich jak Cedynia, Gryfino i Szczecin, oferując rowerzystom piękne widoki doliny rzeki Odra.

Szlak rowerowy nr 1

Szlak o długości 97,2 km również rozpoczyna się w Kostrzynie nad Odrą i prowadzi do Strzelec Krajeńskich przez dolinę Kłodawki, rezerwat „Bagno Chłopiny” i jezioro Marwice, zanim kończy się w Strzelcach Krajeńskich. Trasa szczególnie przypadnie do gustu miłośnikom przyrody i rowerowych wypraw.

Szlak „Zielona Odra”

Szlak rowerowy prowadzący od Kostrzyna nad Odrą do Szczecina. Trasa ta przewodzi przez Kaleńsko, Cedynię, Gryfino i Szczecin, oferując piękne widoki i możliwość odkrywania przyrody wokół Odry.