Międzyrzecki Rejon Umocniony (MRU)

Międzyrzecki Rejon Umocniony (MRU), znany również jako Ostwall lub Festungsfront im Oder-Warthe Bogen (FFOWB lub OWB), stanowi imponujący system fortyfikacji, którego budowa miała miejsce w latach 1934–1944. To największy tego typu kompleks na świecie – jego celem było zabezpieczenie wschodnich granic III Rzeszy.

Obszar Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego znajduje się w województwie lubuskim w rejonie Międzyrzecza i jest największym podziemnym kompleksem fortyfikacyjnym na świecie. Szacuje się, że łączna długość korytarzy podziemnych wynosi około od 32 do 35 kilometrów.

MRU składa się z trzech głównych odcinków, z których każdy charakteryzuje się różnym stopniem nasycenia obiektami fortyfikacyjnymi. Odcinek północny opiera się na linii rzeki Warty, w okolicach Gorzowa Wielkopolskiego, gdzie graniczy z południową flanką Wału Pomorskiego, a kończy się w rejonie miejscowości Kursko i Pieski. Odcinek centralny, będący najbardziej umocniony, biegnie od Kurska przez Kęszycę i Pniewo aż do Boryszyna. Ostatni, południowy odcinek, rozciąga się od Lubrzy aż do rzeki Odry, łącząc umocnienia MRU z Linią Środkowej Odry. Na wschód od MRU, na przedpolu, wzniesiono Pozycję Trzcielską, która miała za zadanie obronę głównej linii fortyfikacji przed atakami wroga.

Podziemia odcinka centralnego MRU obecnie pełnią funkcję rezerwatu nietoperzy w którym zimuje ponad 30 tysięcy osobników, reprezentujących 12 różnych gatunków.

Rys historyczny MRU

Mimo restrykcji wynikających z traktatu wersalskiego, Niemcy w 1927 roku podjęli decyzję o rozpoczęciu budowy sieci schronów w celu umocnienia wschodniej granicy III Rzeszy. Cały program budowy oraz jego realizacja została utajniona, aby uniknąć reakcji sił alianckich. Budowa umocnień rozpoczęła się w 1934 roku i w czasie pierwszego roku budowy powstało 12 lekkich schronów dla karabinów maszynowych w ramach tzw. linii Nischlitz-Obra. W tym samym okresie zrealizowano duże prace hydrotechniczne, które obejmowały budowę jazów, zapór i mostów zwodzonych. Zbudowano łącznie dziewięć tam i sześć mostów przesuwnych, rozlokowanych w miejscowościach Bródki, Przetocznica oraz w okolicach Ciborza.

Rok 1935 przyniósł dodatkowe umocnienia. W ramach uzupełnienia obrony, dodano kolejne 13 schronów, wyposażonych w pancerne kopuły. Niemcy kontynuowali również prace nad koncepcją frontu ufortyfikowanego, którą zaczęli realizować w 1936 roku. Serce tej koncepcji stanowił centralny odcinek Łuku Odry-Warty. Bez naturalnych przeszkód wodnych, ten odcinek miał się opierać na sztucznych umocnieniach. Plan zakładał budowę 107 ciężkich schronów bojowych, tzw. Panzerwerke. Zgodnie z planami III Rzeszy schrony te miały być wyposażone w karabiny maszynowe, granatniki, miotacze ognia, broń przeciwpancerną i nowoczesną artylerię.

Pomimo ambitnych planów, budowa została ona wstrzymana w 1938 roku przez Adolfa Hitlera wskutek braku jego zadowolenia z postępu prac. Do tego czasu zrealizowano jednak większą część głównego systemu podziemnego na centralnym odcinku oraz system zapór hydrotechnicznych na północnym i południowym krańcu.

Podczas II wojny światowej, wykorzystywano podziemia centralnego odcinka jako miejsce produkcji silników lotniczych. W 1944 roku, w obliczu nadciągającej ofensywy radzieckiej, Niemcy zaczęli przygotowywać umocnienia do obrony. W styczniu 1945 roku umocnienia zostały przełamane w zaledwie trzy dni przez siły radzieckie.

Po zakończeniu wojny, obiekty w Międzyrzeckim Rejonie Umocnionym były krótko użytkowane przez wojska radzieckie i polskie. Wiele z nich zostało zniszczonych w celach pozyskania materiałów. Dziś, większość z nich jest opuszczona, ale pewne części są dostępne do zwiedzania.

Grupy warowne Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego

Na całej długości Frontu rozciągającego  się na długości około 80 kilometrów, zbudowano schrony bojowe, z największym ich skupiskiem na centralnym odcinku oraz w ważnych strategicznie punktach zwanych grupami warownymi (Werkgruppe). W większości przypadków grupy warowne były powiązane z systemem podziemnych schronów na centralnym odcinku Frontu.

Odcinek północny

1. Grupa warowna „Ludendorff” (Werkgruppe „Ludendorff”) – Skupiała 6 schronów.
2. Grupa warowna „Roon” (Werkgruppe „Roon”) – Składała się z jednego dużego schronu z dwiema odosobnionymi wieżami.
3. Grupa warowna „Moltke” (Werkgruppe „Moltke”) – Obejmowała jeden duży schron z dwiema wieżami odosobnionymi.

Odcinek centralny (zwany również jako odcinek „Wysoka”)

4. Grupa warowna „Schill” (Werkgruppe „Schill”) – Zawierała 2 schrony.
5. Grupa warowna „Nettelbeck” (Werkgruppe „Nettelbeck”) – Składała się z 3 schronów, które nie były połączone komunikacją podziemną.

Grupy od 6 do 11 były integralną częścią ciągłego Frontu Ufortyfikowanego i łączyły się systemem podziemnym:

6. Grupa warowna „Lützow” (Werkgruppe „Lützow”)
7. Grupa warowna „Yorck” (Werkgruppe „Yorck”)
8. Grupa warowna „Gneisenau” (Werkgruppe „Gneisenau”)
9. Grupa warowna „Scharnhorst” (Werkgruppe „Scharnhorst”)
10. Grupa warowna „Friesen” (Werkgruppe „Friesen”)
11. Grupa warowna „Jahn” (Werkgruppe „Jahn”)
12. Grupa warowna „Körner” (Werkgruppe „Körner”) – Zawierała 3 schrony, które nie posiadały komunikacji podziemnej.

Odcinek południowy

13. Grupa warowna „Lietzmann” (Werkgruppe „Lietzmann”) – Skupiała 4 schrony, które nie były połączone komunikacją podziemną.

Ponadto, schrony niebędące częścią grup warownych zostały rozmieszczone wzdłuż całej linii Frontu, aby zabezpieczyć kierunki natarcia i ochraniać przeszkody hydrotechniczne. Stanowiska dla karabinów maszynowych z okresu lat 1935–1936 oraz późniejsze Panzerwerki tworzyły drugą linię obrony na odcinku „Wysoka”.

Zwiedzanie kompleksu MRU

Największą atrakcję turystyczną udostępnioną do zwiedzania stanowi podziemna

Ogólne zasady zwiedzenia

Dla wygody poruszania się po podziemnych i nieoświetlonych korytarzach dobrze mieć ze sobą dobrą latarkę. W podziemiach panuje stała całoroczna temperatura +10 do +12 °C. Zwiedzanie podziemi odbywa się z przewodnikiem, za opłatą.

Trasa turystyczna w Pniewie

Trasa turystyczna zlokalizowana jest w Pniewie (gmina Międzyrzecz) na terenie dawnego PGR Kaława. Do dyspozycji turystów udostępnionych jest kilka tras o różnej długości i poziomie trudności. Najkrótsza trasa o długości około 1,5km oferuje zwiedzanie podziemnego kompleksu i jest w całości oświetlona. Trasy dłuższe są znacznie dłuższe i bardziej wymagające oraz wymagają odpowiedniego przygotowania – na te trasy zalecane jest posiadanie własnego źródła światła, prowiantu oraz odpowiedniej odzieży i obuwia, bowiem na tej trasie tylko jej część posiada oświetlenie, a na niektórych odcinkach może zalegać woda.

Na terenie MRU w Pniewie oprócz trasy podziemnej zostało wytyczonych wiele tras naziemnych, znajduje się tutaj również wystawa sprzętu militarnego.

Podziemna trasa turystyczna zaczyna się na tzw. Pętli Boryszyńskiej koło Boryszyna i obejmuje dwa warianty zwiedzania: Pętlę Boryszyńską (wariant krótki, 2h) oraz Pętlę Boryszyńską wraz z Grupą warowną (wariant dłyższy, ok, 4h). Ciekawostką może być fakt, że przewidziano również atrakcję dla rowerzystów i istnieje możliwość zwiedzania podziemi na rowerze. Na terenie obiektu znajduje się parking dla zmotoryzowanych.