W tym artykule
Ogród Saski, położony w samym centrum Warszawy, jest jednym z najstarszych parków miejskich w Polsce. Rozciąga się między placem marszałka Józefa Piłsudskiego, placem Żelaznej Bramy, ulicą Marszałkowską i ulicą Królewską, stanowiąc integralną część historycznej Osi Saskiej. Park cieszy się dużą popularnością wśród mieszkańców Warszawy, ale także zachwyca przyjeżdżających do stolicy turystów.
Założony na przełomie XVII i XVIII wieku, Ogród Saski był początkowo geometrycznym ogrodem francuskim, zaprojektowanym przez Matthäusa Daniela Pöppelmanna i Zachariasa Longuelune’a. Powstał z myślą o królu Auguście II Mocnym, pełniąc rolę ogrodu pałacowego przy Pałacu Saskim. Udostępniony mieszkańcom Warszawy 27 maja 1727 roku, stał się pierwszym publicznym parkiem miejskim w Polsce.
Początkowo ogród był dostępny dla wszystkich, którzy byli odpowiednio ubrani. Z biegiem lat zyskał na popularności, stając się ulubionym miejscem wypoczynku i rozrywki dla mieszkańców Warszawy. W 1748 roku August III Sas wzniósł tam pierwszy wolno stojący budynek teatralny w Polsce – Opernhaus, który przyciągał miłośników sztuki z całego kraju.
W czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku ogród został zdewastowany. Na początku XIX wieku przekształcono go w krajobrazowy ogród angielski według projektu Jamesa Savage’a. W XIX wieku stał się miejscem wykluczającym osoby niechlujnie ubrane oraz Żydów w tradycyjnych strojach. Ogród ogrodzono, a przy każdej bramie stał policjant.
W czasie II wojny światowej park został częściowo zniszczony. Po wojnie, w 1945 roku, oczyszczony z min, ponownie otworzył swoje bramy dla mieszkańców Warszawy. Drzewostan parku przetrwał wojnę, choć wiele starych drzew zostało uszkodzonych. Największą grupę drzew stanowią kasztanowce, ale rosną tu także topole czarne, wiązy, lipy drobnolistne, glediczje trójcierniowe, miłorzęby japońskie i klony pospolite.
W 2023 roku spółka Pałac Saski ogłosiła plan inwestycji w odbudowę Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej. Inwestycja ta koliduje z około 150 drzewami rosnącymi we wschodniej części parku, w tym lipami i dębami. Planuje się wycięcie 60 drzew oraz przesadzenie 90 na inne miejsce.
Grób Nieznanego Żołnierza
Najważniejszym obiektem na terenie Ogrodu Saskiego jest Grób Nieznanego Żołnierza, znajdujący się na placu Piłsudskiego. Ten monumentalny pomnik stanowi jedyny zachowany fragment historycznego Pałacu Saskiego i jedno z najważniejszych miejsc pamięci narodowej w Polsce. Składa się z trzech arkad w stylu barokowym, które pierwotnie były częścią kolumnady pałacowej.
Pomnik powstał w 1925 roku według projektu rzeźbiarza Stanisława Ostrowskiego przy współpracy metaloplastyka Henryka Grunwalda. Centralna arkada mieści właściwy grób, wykonany z czarnego granitu z wyrytym napisem „Nieznany Żołnierz Poległy za Ojczyznę„. Nad płytą nagrobkową płonie Wieczny Ogień, zapalony po raz pierwszy podczas uroczystości inauguracyjnej.
2 listopada 1925 roku, w siódmą rocznicę odzyskania niepodległości, złożono w grobie zwłoki nieznanego żołnierza poległego w bitwie pod Lwowem oraz wmurowano urny z ziemią przywiezioną z czternastu pól bitewnych z różnych okresów walk o niepodległość Polski. Od tego momentu przy Grobie pełniona jest stała warta honorowa przez żołnierzy 1. Kompanii Reprezentacyjnej Wojska Polskiego, której zmiana odbywa się co godzinę podczas uroczystej ceremonii.
Grób stał się miejscem najważniejszych uroczystości państwowych. To tutaj składają wieńce prezydenci, premierzy i delegacje zagraniczne. Podczas świąt narodowych odbywają się tu uroczyste apele, a 11 listopada tysiące Polaków przychodzi złożyć kwiaty i zapalić znicze. Architektura grobu, z charakterystyczną attyką ozdobioną herbami państwowymi, tworzy monumentalną oprawę dla tego wyjątkowego miejsca pamięci.
Fontanna Marconiego
W centralnej części parku wznosi się zabytkowa fontanna, która stanowi prawdziwe arcydzieło sztuki inżynieryjnej XIX wieku. Zaprojektowana przez wybitnego architekta Henryka Marconiego w 1855 roku, powstała w związku z budową pierwszej warszawskiej sieci wodociągowej i symbolizowała ówczesny postęp technologiczny stolicy. Fontanna składa się z monumentalnej patery odlanej z żeliwa, ozdobionej bogatymi dekoracjami roślinnymi i geometrycznymi. Pod nią znajduje się misa z kunsztownie wykonanymi płaskorzeźbami przedstawiającymi głowy mitologicznych postaci. Całość spoczywa w dwóch kamiennych wannach różnej wielkości, tworząc kaskadowy system wodny o przemyślanej kompozycji.
Na krawędzi zewnętrznej basenu umieszczono cztery cynkowe delfiny, które wyrzucają strumienie wody ku środkowi fontanny. Te plastyczne figury zwierząt morskich dodają całości baśniowego charakteru, a w słoneczne dni tworzą spektakularne tęcze w rozpylanych kropelkach wody. Fontanna przez dziesięciolecia była głównym punktem orientacyjnym w parku i miejscem spotkań warszawiaków. Przy fontannie ustawiono również zabytkowy zegar słoneczny z fundacji Antoniego Magiera.
Aleja rzeźb
Na tyłach fontanny, wzdłuż głównej osi parku, rozciąga się wyjątkowa aleja rzeźb barokowych i rokokowych, tworząca unikalną galerię sztuki pod gołym niebem. Dwadzieścia jeden kamiennych figur ustawionych symetrycznie po obu stronach szerokiej alejki stanowi jeden z najcenniejszych zbiorów rzeźby historycznej w przestrzeni publicznej Warszawy.
Współczesne rzeźby są wiernymi duplikatami figur zaprojektowanych w XVIII wieku w warsztatach wybitnych artystów – Jana Jerzego Plerscha, Franciszka Ksawerego Deybla, Jana Jerzego Donata i Józefa Vinache’a. Każda rzeźba przedstawia inne pojęcie abstrakcyjne, żywioł, sztukę lub naukę, tworząc przemyślany program alegoryczny typowy dla sztuki barokowej.
Oryginalne rzeźby były pozłacane i stanowiły prawdziwe klejnoty artystyczne ogrodu francuskiego. Przedstawiały między innymi alegorie czterech pór roku, żywiołów, sztuk wyzwolonych i cnót kardynalnych. Po wywiezieniu oryginalnych pozłacanych rzeźb do Rosji w XIX wieku zostały one odtworzone jako kamienne kopie na podstawie zachowanych dokumentów i opisów.
Spacer wzdłuż tej rzeźbiarskiej alei oferuje nie tylko kontakt ze sztuką, ale także możliwość odpoczynku w cieniu starych drzew. Każda rzeźba posiada unikalną kompozycję i detale, które warto oglądać z różnych perspektyw. Rzeźby zmieniają swój charakter wraz z porami roku – wiosną otoczone są kwitnącymi krzewami, latem skryte w zieleni, jesienią kontrastują z kolorowymi liśćmi, a zimą nabierają surowego, monumentalnego charakteru.
Pomniki przyrody
Ogród Saski posiada sześć drzew posiadających status żywych pomników przyrody, które stanowią swoiste świadectwo historii miasta. Przy ulicy Marszałkowskiej rośnie monumentalna topola czarna, której potężny pień osiąga obwód przekraczający trzy metry. To imponujące drzewo, liczące prawdopodobnie około 150 lat, przetrwało bombardowania II wojny światowej i stało się symbolem odporności i niezłomności Warszawy. Korona drzewa osięga ponad 25 metrów wysokości, tworząc charakterystyczny punkt w panoramie parku od strony najbardziej ruchliwej ulicy stolicy.
Przy placu zabaw rośnie kasztanowiec biały, którego wiek szacuje się na około 200 lat. To jeden z najstarszych żywych świadków historii Ogrodu Saskiego, który pamięta czasy spacerów królewskiego dworu. Najpiękniej prezentuje się wiosną w okresie kwitnienia zapewniając tworząc spektakl białych, piramidowych kwiatostanów, które tworzą naturalną iluminację, przyciągając pszczoły i motyle z całej okolicy. Cztery miłorzęby rosnące w okolicy wodozbioru reprezentują jeden z najstarszych gatunków drzew na świecie, nazywany żywymi skamieniałościami. Te azjatyckie dwupienne drzewa, charakteryzujące się wachlarzowatymi liśćmi, jesienią przechodzą spektakularną metamorfozę, zmieniając kolor liści na złocisty.
Wszystkie pomniki przyrody w Ogrodzie Saskim objęte są szczególną ochroną prawną i podlegają regularnemu monitoringowi stanu zdrowotnego. Każde z tych drzew ma indywidualny numer ewidencyjny i dokumentację dendrologiczną. Ich ochrona jest realizowana przez specjalistów z Zarządu Zieleni m. st. Warszawy, którzy dbają o odpowiednie nawożenie, podlewanie i przypadające zabiegi pielęgnacyjne.
Zegar słoneczny Antoniego Magiera
Niedaleko Fontanny Saskiej, na głównej osi parku, znajduje się jeden z najciekawszych i mniej oczywistych zabytków Ogrodu Saskiego. Zegar słoneczny został ufundowany w 1863 roku w myśl testamentu Antoniego Szeligi Magiera – wybitnego pisarza, fizyka i meteorologa Na tarczy zegara widnieje łaciński napis „ERECTUM EX LEGATO ANTONI MAGIER. A.D. MDCCCLXIII”, który oznacza „Wystawiono z zapisu Antoniego Magiera w Roku Pańskim 1863”. Ten napis stanowi hołd dla fundatora, który swoją pasją do nauki chciał wzbogacić przestrzeń publiczną Warszawy.
Zegar składa się z marmurowej tarczy o średnicy około 80 centymetrów, umieszczonej na żłobionej kolumnie wykonanej z tego samego materiału. Prawdopodobnym wykonawcą całego dzieła był A. Sikorski, rzemieślnik specjalizujący się w precyzyjnych instrumentach naukowych. Tarcza pokryta jest siatką linii meridionalnych i czasowych, które pozwalają na odczytanie godziny na podstawie położenia cienia rzucanego przez gnomon – metalową wskazówkę ustawioną pod odpowiednim kątem.
Zegar słoneczny w Ogrodzie Saskim słynie z zaskakującej precyzji – potrafi wskazywać czas z dokładnością do zaledwie 5 minut, co jak na instrument działający wyłącznie w oparciu o ruch Słońca, stanowi osiągnięcie godne podziwu. Ta precyzja wynika z dokładnych obliczeń astronomicznych uwzględniających szerokość geograficzną Warszawy i ruch pozorny Słońca na niebie.
Historia zegara nie była wolna od dramatycznych wydarzeń. Podobnie jak wiele innych obiektów w Warszawie, zegar słoneczny został częściowo zniszczony podczas II wojny światowej. Szczególnie ucierpiał gnomon oraz wykończenia z marmuru, które zostały uszkodzone przez ostrzał i bombardowania.
W 2016 roku zegar przeszedł kolejną gruntowną konserwację, podczas której zastosowano nowoczesne techniki restauratorskie. Tarcza została oczyszczona metodą laserową, która pozwoliła na usunięcie nalotu i zabrudzeń bez uszkodzenia delikatnej powierzchni marmuru. Umocowano również gnomon, który przez dziesięciolecia narażony był na działanie czynników atmosferycznych. Wyremontowano także metalowe ogrodzenie otaczające zegar, które chroni go przed wandalizmem i przypadkowymi uszkodzeniami.
Dąb Królowej. Symbol przyjaźni polsko-brytyjskiej
Na wschód od wielkiej fontanny rośnie wyjątkowy Dąb Królowej. Drzewo zostało posadzone 25 marca 1996 roku podczas oficjalnej wizyty królowej Elżbiety II w Polsce, co nadało mu szczególne znaczenie symboliczne w relacjach polsko-brytyjskich.
Uroczystość sadzenia dębu była jednym z najważniejszych punktów wizyty rodziny królewskiej w Warszawie. Królowa Elżbieta II osobiście uczestniczyła w ceremonii, która odbyła się w obecności najwyższych władz państwowych i przedstawicieli korpusu dyplomatycznego. Dąb miał symbolizować odnowienie przyjaźni między dwoma narodami po przemianach ustrojowych w Polsce.
Dziś Dąb Królowej to już okazałe drzewo o rozłożystej koronie, które stanowi jeden z najchętniej odwiedzanych punktów w parku. Przy drzewie umieszczono tablicę pamiątkową z angielskim i polskim napisem upamiętniającym to wyjątkowe wydarzenie. Dąb jest często wybierany jako tło do zdjęć ślubnych i rodzinnych, stając się częścią osobistych historii warszawiaków.
Wodozbiór i system wodny parku
W północno-wschodniej części Ogrodu Saskiego znajduje się zabytkowy wodozbiór, który stanowi ważny element historycznego systemu wodnego parku. Ten ceglany obiekt z końca XIX wieku był częścią infrastruktury technicznej obsługującej fontanny i system podlewania roślin w całym ogrodzie.
Wodozbiór wykonano w charakterystycznym stylu przemysłowym epoki, z użyciem czerwonej cegły klinkierowej i żelaznych elementów konstrukcyjnych. Jego cylindryczna forma i solidna konstrukcja świadczą o wysokim poziomie ówczesnej inżynierii wodnej. Obiekt został starannie wpisany w kompozycję parkową, nie naruszając jej estetycznego charakteru.
Plac zabaw dla dzieci
W południowo-zachodniej części parku, tuż obok wielkiej fontanny, znajduje się nowoczesny plac zabaw zaprojektowany z myślą o dzieciach w różnym wieku i wyposażony w 24 różnorodne urządzenia rekreacyjne. Centralną część placu zajmują kolorowe domki do zabaw o zróżnicowanej architekturze, które stymulują wyobraźnię dzieci i zachęcają do kreatywnych zabaw. Wokół nich rozmieszczono huśtawki różnej wielkości – od klasycznych desek dla starszych dzieci po specjalne huśtawki dla maluchów z zabezpieczeniami. Bujaki na sprężynach w kształcie zwierząt cieszą się szczególną popularnością wśród najmłodszych.
Instalacje linowe do wspinaczki rozwijają sprawność fizyczną i odwagę dzieci, a zestawy sprawnościowe z drabinkami, rurami i przeszkodami stanowią wyzwanie dla młodych sportowców. Karuzele różnego typu rozwijają równowagę i dostarczają radości z ruchu. Piaskownica z czystym, regularnie wymienianym piaskiem oferuje możliwość budowania zamków i rzeźbienia.
Wyjątkową atrakcją są urządzenia do zabawy dźwiękiem – metalowe instrumenty perkusyjne i melodyczne, które pozwalają dzieciom eksperymentować z muzyką i rozwijać słuch. Te edukacyjne elementy wprowadzają aspekt artystyczny do zabawy na świeżym powietrzu. Cały teren placu zabaw jest ogrodzony estetycznym, niewysokim płotkiem, który zapewnia bezpieczeństwo dzieciom, a jednocześnie nie zasłania widoku na park. Wokół placu ustawiono liczne ławeczki dla rodziców i opiekunów, a także kosze na śmieci i dystrybutory żelu do dezynfekcji rąk.
Współczesne funkcje parku
Ogród Saski pełni dziś rolę zielonego salonu Warszawy, gdzie spotykają się mieszkańcy miasta i turyści z całego świata. Park tętni życiem o każdej porze roku, oferując różnorodne formy rekreacji i relaksu w samym centrum gwarnej metropolii.
Rano park wypełnia się joggerami i osobami uprawiającymi nordic walking, którzy korzystają z szeroki alejek. Główna aleja parku stanowi popularną trasę biegową, a jej miękka nawierzchnia jest przyjazna dla stawów. Wielu warszawiaków wybiera Ogród Saski na poranną gimnastykę lub ćwiczenia tai chi w cieniu starych drzew. W ciągu dnia park staje się miejscem spotkań towarzyskich, biznesowych i rodzinnych. Liczne ławeczki rozmieszczone wzdłuż alejek służą jako naturalne biura plenerowe dla freelancerów i studentów, którzy korzystają z darmowego wifi dostępnego na terenie parku. Fontanna pozostaje popularnym miejscem spotkań, a jej szum wody tworzy naturalną atmosferę sprzyjającą rozmowom.
Wieczorami park zmienia charakter, stając się miejscem romantycznych spacerów i spotkań znajomych. Iluminacja najważniejszych obiektów, w tym fontanny i Grobu Nieznanego Żołnierza, tworzy malowniczą scenografię dla wieczornych spacerów. Latem w parku odbywają się koncerty plenerowe, wystawy fotograficzne i inne wydarzenia kulturalne, które przyciągają rzesze miłośników sztuki.
Lokalizacja i dojazd
Położenie
Ogród Saski znajduje się w dzielnicy Śródmieście Północne w Warszawie, w samym centrum miasta. Park graniczy z kluczowymi punktami stolicy – od północy z placem marszałka Józefa Piłsudskiego, od południa z placem Żelaznej Bramy, od wschodu z ulicą Marszałkowską, a od zachodu z ulicą Królewską. Powierzchnia parku wynosi około 15,5 hektara, co czyni go jednym z największych terenów zielonych w centrum Warszawy.
Komunikacja miejska
Do Ogrodu Saskiego można łatwo dotrzeć wszystkimi środkami komunikacji miejskiej. Najbliższą stacją metra jest „Świętokrzyska”, obsługiwana przez linie M1 i M2, skąd park znajduje się w odległości około 400 metrów. Ze stacji metra do parku prowadzi wygodna trasa przez centrum handlowe Arkadia lub bezpośrednio ulicami miasta.
Autobusy miejskie zatrzymują się w bezpośrednim sąsiedztwie parku. Linie 116, 128, 175, 180 i 503 mają przystanki przy ulicy Marszałkowskiej i placu Teatralnym. Linia tramwajowa numer 16 dociera w pobliże parku, z przystankami przy ulicy Marszałkowskiej.
Najbliższe przystanki komunikacji miejskiej to:
- Plac Małachowskiego – oddalony o 3 minuty spacerem od parku
- Plac Teatralny – 4 minuty pieszo od głównego wejścia
- Metro Świętokrzyska – 5 minut spacerem przez centrum miasta
- Dworzec Centralny – 10 minut spacerem przez ulicę Marszałkowską
Dojazd samochodem
Dla osób podróżujących samochodem dostępne są liczne możliwości parkowania w pobliżu Ogrodu Saskiego. Miejsca parkingowe znajdują się przy ulicach otaczających park, jednak większość z nich to strefy płatnego parkowania od poniedziałku do soboty w godzinach 8:00-20:00.
Płatne parkingi podziemne zlokalizowane są w centrach handlowych:
- Parking pod centrum handlowym Arkadia (ulica Jana Pawła II)
- Parking w hotelu Marriott (aleje Jerozolimskie)
- Parking w hotelu InterContinental (ulica Emilii Plater)
Rowery miejskie
Park znajduje się w zasięgu systemu roweru miejskiego Veturilo. Stacje wypożyczalni rowerów zlokalizowane są:
- Przy placu Piłsudskiego (stacja nr 1001)
- Przy ulicy Marszałkowskiej, naprzeciwko centrum Arkadia (stacja nr 1015)
- Przy placu Teatralnym (stacja nr 1023)
- Przy ulicy Królewskiej (stacja nr 1047)
Dostępność dla osób z niepełnosprawnościami
Ogród Saski jest przystosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Główne alejki parku mają twardą nawierzchnię, która umożliwia poruszanie się na wózkach inwalidzkich. Plac zabaw posiada specjalne wejście dla osób poruszających się na wózkach, a część urządzeń jest dostosowana do potrzeb dzieci z niepełnosprawnościami.
Przy Grobie Nieznanego Żołnierza znajdują się miejsca wyznaczone dla osób na wózkach inwalidzkich, które pozwalają na uczestnictwo w ceremoniach państwowych. Fontanna i główne atrakcje parku są dostępne poprzez szerokie alejki pozbawione barier architektonicznych.
Godziny otwarcia
Park jest otwarty przez całą dobę i dostępny bezpłatnie dla wszystkich odwiedzających. Plac zabaw jest czynny od wschodu do zachodu słońca, z dodatkowym oświetleniem w miesiącach jesienno-zimowych. Fontanna działa od kwietnia do października, w zależności od warunków pogodowych.
Ostatnia aktualizacja: 2025-06-15