Wielka Synagoga w Tykocinie

Wielka Synagoga w Tykocinie to jeden z najcenniejszych zabytków architektury żydowskiej w Polsce. Usytuowana w sercu miasta synagoga stanowi monumentalny dowód wielowiekowej obecności kultury żydowskiej na ziemiach polskich.

Historia

Dzieje świątyni sięgają pierwszej połowy XVI wieku. Początkowo, w miejscu obecnej synagogi stała skromna drewniana bożnica, która przez dziesięciolecia służyła lokalnej społeczności żydowskiej. Przełomowy moment w historii obiektu nastąpił w 1642 roku, kiedy to w miejscu drewnianej bożnicy wzniesiono murowany budynek synagogi jaki możemy zobaczyć obecnie. W XVII i XVIII wieku Tykocin był znaczącym ośrodkiem żydowskiej myśli religijnej, a społeczność żydowska stanowiła wówczas około 60% mieszkańców miasta, decydując o jego charakterze i rozwoju. Nowa świątynia szybko stała się centrum modlitwy oraz duchowym i intelektualnym sercem żydowskiej wspólnoty. Przy synagodze działało wielu wybitnych rabinów i talmudystów, którzy tworzyli prestiżowy ośrodek intelektualny.

Dramatyczny rozdział historii synagogi przypadł na okres II wojny światowej. We wrześniu 1941 roku w pobliskim lesie hitlerowcy dokonali masowej egzekucji tykocińskich Żydów, a sama synagoga została zdewastowana i ograbiona. Ze społeczności żydowskiej liczącej około 2000 osób niemal nikt nie przeżył. Po wojnie, w 1965 roku zniszczenia synagogi pogłębił pożar podczas którego spłonęła unikalna biblioteka oraz archiwa gminy żydowskiej. Ocalałe dokumenty wyrzucono do pobliskiej rzeki, zadając ostateczny cios pamięci wielowiekowej wspólnoty.

Odrodzenie synagogi nastąpiło w latach siedemdziesiątych. Gruntowny remont przeprowadzony w latach 1974-1978 przywrócił blask świątyni, a od 1977 roku budynek pełni funkcję Muzeum Kultury Żydowskiej.

Z tykocińską synagogą związana jest również pewna legenda, która  opowiada o cudzie jaki wydarzył się podczas modlitwy w wigilię Jom Kipur. Według przekazu, gdy synagoga była pełna wiernych nagle urwał się żyrandol. Zgodnie z opowieścią, dzięki wstawiennictwu świątobliwego rabina, spadł w taki sposób, że nikogo nie zranił.

Zobacz także  Zamek Królewski w Warszawie

Architektura

Synagoga reprezentuje wybitny przykład żydowskiej architektury sakralnej XVII wieku. Zbudowana na planie kwadratu o wymiarach 18 na 18 metrów, łączy cechy stylu barokowego z wpływami architektury późnorenesansowej. Charakterystycznym elementem jest wysoki, łamany dach kryty czerwoną dachówką. W północno-wschodnim narożniku znajduje się niska wieża, która pierwotnie służyła jako więzienie dla członków wspólnoty żydowskiej.

Centralnie usytuowana Bima
Centralnie usytuowana Bima, fot. Jass sw, wa

Wnętrze synagogi to prawdziwe architektoniczne arcydzieło. Obszerna sala modlitewna o wysokości 9 metrów przykryta jest dziewięciopolowym sklepieniem. Centralna bima, oparta jest na czterech masywnych filarach, zwieńczona jest baldachimem. Najcenniejszym elementem wnętrza jest Aron ha-kodesz – bogato zdobiona, rzeźbiona w kamieniu oprawa na święte zwoje Tory. Wykonany w stylu manierystycznym, z dwiema kolumnami i koroną w medalionie, stanowi prawdziwy klejnot architektoniczny.

Ściany świątyni pokrywają unikalne polichromie z XVII i XIX wieku. Oprócz ornamentów roślinnych i wizerunków zwierząt, znajdują się tu obszerne tablice z cytatami biblijnymi w języku hebrajskim i aramejskim.

Unikalne polichromie z XVII i XIX wieku zdobiące ściany świątyni
Unikalne polichromie z XVII i XIX wieku zdobiące ściany świątyni, fot. Slav, wa

Dziś Wielka Synagoga w Tykocinie to więcej niż zabytek – to symbol pamięci, świadectwo wielowiekowego żydowskiego dziedzictwa, a o wysokiej randze tego miejsca świadczy wizyta prezydenta Izraela Chaima Herzoga w 1992 roku.

Muzeum w Tykocinie

Muzeum w Tykocinie znajdujące się w budynku dawnej Wielkiej Synagogi powstało z inicjatywy Muzeum Okręgowego w Białymstoku 1 listopada 1976 roku. Zostało ulokowane w zabytkowych obiektach żydowskiej gminy, która funkcjonowała w mieście w latach 1522–1941. Główną działalnością muzeum jest dokumentowanie i prezentacja wielowarstwowego dziedzictwa kulturowego regionu. Placówka systematycznie gromadzi, opracowuje i eksponuje zbiory koncentrujące się na czterech kluczowych obszarach: kulturze średniej i drobnej szlachty, kulturze małomiasteczkowego mieszczaństwa oraz bogatej spuściźnie społeczności żydowskiej. Priorytetem jest pozyskiwanie i zabezpieczanie oryginalnych zabytków, dokumentów, fotografii i przedmiotów codziennego użytku, które pozwalają odtworzyć autentyczny obraz życia mieszkańców Tykocina na przestrzeni wieków.

Wizytówką placówki jest zrekonstruowana Wielka Synagoga. Jej wnętrze, odtworzone z pietyzmem w oparciu o historyczne źródła, pozwala zwiedzającym przenieść się w czasie. Ściany pokryte są oryginalnymi napisami modlitewnymi w języku hebrajskim i aramejskim, z najstarszą inskrypcją sięgającą 1662 roku. Centralnym punktem jest odrestaurowany aron ha-kodesz – drewniana święta szafa na zwoje Tory, otoczona symboliczną zasłoną i ozdobnymi lambrekinem. Szczególnie cenna jest kolekcja zabytków kultury żydowskiej, będąca pierwszym po wojnie tego typu zbiorem w północno-wschodniej Polsce. Składają się na nią niezwykle różnorodne przedmioty: od liturgicznych lampek chanukowych, przez ozdobne kubki kiduszowe, aż po zabytkowe zwoje Tory.

Zobacz także  Międzyrzecki Rejon Umocniony (MRU)

Druga część muzeum, mieszcząca się w Domu Talmudycznym, oferuje panoramiczny przegląd historii Tykocina od średniowiecza po czasy współczesne. Ekspozycja wprowadza zwiedzających w świat lokalnej szlachty, prezentując portrety i pamiątki po wybitnych postaciach jak Jan Klemens Branicki czy Zygmunt Gloger. Szczególnie wzruszający jest wątek poświęcony okresowi wojny i okupacji, ukazujący dramatyczne losy mieszkańców miasteczka.

Muzeum w Tykocinie to więcej niż instytucja kulturalna. To żywy pomnik pamięci, który ocala od zapomnienia wielowiekowe dziedzictwo małopolskiego miasteczka. Każdy eksponat, każda fotografia i dokument stanowią emocjonalne świadectwo złożonej historii tego miejsca, przypominając o wartości dialogu międzykulturowego i szacunku dla różnorodności.

Cennik biletów

Rodzaj biletu Cena
Bilety indywidualne
Bilet normalny 25 zł (15 zł)
Bilet ulgowy 15 zł (5 zł)
Bilety rodzinne
Bilet rodzinny* 50 zł (25 zł)
Cennik specjalny
Grupowe bilety dla osób z niepełnosprawnością 2 zł
Wejściówka na wydarzenia 5 zł
Opłaty za oprowadzanie
Grupy szkolne i przedszkolne 50 zł
Oprowadzanie indywidualne 100 zł
Oprowadzanie w języku angielskim 120 zł
  • Bilet rodzinny obejmuje 2 osoby dorosłe z dziećmi do 25 roku życia, maksymalnie 5 osób.
  • W nawiasie podano ceny biletów z Kartą Dużej Rodziny

Godziny otwarcia

Muzeum jest czynne codziennie z wyjątkiem poniedziałków w godzinach 10.00–17.00, a w sezonie letnich od maja do listopada w godzinach 10.00–18.00. Ostatnie wejście odbywa się 30 minut przed zamknięciem Muzeum.

Dane adresowe muzeum

Muzeum w Tykocinie
Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku
ul. Kozia 2, 16-080 Tykocin

kom. 509 336 597

Więcej informacji o muzeum można uzyskać na stronie internetowej muzeum pod adresem