W tym artykule
Zamek Królewski w Chęcinach położony jest na skalistym wzgórzu o wysokości 367 metrów nad poziomem morza i został zbudowany na przełomie XIII i XIV wieku z inicjatywy króla Czech i Polski, Wacława II. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1306 roku z dokumentu wystawionego przez Władysława Łokietka, według którego zamek wraz z jedenastoma wsiami miał zostać oddany biskupowi krakowskiemu Janowi Muskatowi.
Chociaż brak jest dokładnych danych źródłowych, to na podstawie istniejących dokumentów można przypuszczać, że budowę warowni rozpoczęto właśnie w tym okresie. Wiadomo, że zamek istniał już w 1306 roku, gdy Władysław Łokietek przekazał go biskupowi krakowskiemu, Janowi Muskacie. Jednak rok później Łokietek odebrał ten przywilej, co pozwoliło mu ponownie przejąć kontrolę nad zamkiem oraz przenosząc do zamku z Małogoszcza ośrodek władzy królewskiej. Zamek stał się miejscem zjazdów możnowładców i rycerstwa, a w 1331 roku był miejscem koncentracji wojsk przed bitwą pod Płowcami. Ze względu na niedostępność i idące w ślad za tym bezpieczeństwo w 1318 roku na zamku został zdeponowany skarbiec archidiecezji gnieźnieńskiej.
Kiedy po śmierci Władysława Łokietka zamek przejął Kazimierz Wielki, przekształcił go on w niezdobytą fortecę, którą znacznie rozbudował. Po przebudowie zamek w Chęcinach stał się miejscem rezydencji ważnych osobistości, takich jak druga żona króla – Adelajda, a także siostra Kazimierza Wielkiego czy żona Władysława Jagiełły. Przez wiele lat zamek pełnił również funkcję więzienia.
W XVI wieku zamek zaczął podupadać. Zamek, a w zasadzie jego fortyfikacje zostały zniszczone w czasie Rokoszu Zebrzydowskiego w 1607 roku by na krótko po tych wydarzeniach odzyskać dawną świetność. Niestety już w latach 1655–1657 został doszczętnie zniszczony przez Szwedów i oddziały Rakoczego. W 1707 roku zamek został opuszczony, a w następnych stuleciach jego mury służyły jako źródło materiału budowlanego dla miejscowych wieśniaków. Kolejne zniszczenia zamku miały miejsce w czasie I i II wojny światowej.
Pierwsze prace konserwacyjne przeprowadzono w 1877 roku, a w okresie międzywojennym duży wkład w ochronę zamku wniósł burmistrz Chęcin, Edmund Padechowicz. Po II wojnie światowej przeprowadzono prace konserwacyjne i zabezpieczające ruiny zamku oraz wieże. Podczas prac archeologicznych prowadzonych w 2013 roku odkryto fundamenty nieznanej dotąd wieży, która uznana została za najstarszy element zabudowy zamku, powstały z inicjatywy króla Wacława II Czeskiego.
Architektura
Początkowa konstrukcja zamku w Chęcinach opierała się na nieregularnym wieloboku, który maksymalizował walory obronne wzgórza na którym wzniesiono zamek. Dla zapewnienia lepszej widoczności i obronności, tereny wokół zamku oraz samo wzgórze zamkowe były regularnie oczyszczane z wysokopiennej roślinności.
Sam zamek składa się z dwóch części. Zamek górny, położony między dwoma basztami, wyróżnia się murem o grubości dwóch metrów. Natomiast zamek dolny, znany jako Przygródek, posiada obszerny dziedziniec zakończony skośną, czworokątną basztą z XV wieku oraz gotycką furtką. Dziedziniec otaczały dziewięciometrowe mury ze strzelnicami i gankiem dla straży. Wyższe piętra wież, najprawdopodobniej dobudowane w XVI wieku, wykonano z cegły.
Do wschodniej wieży, znajdującej się obok bramy wjazdowej, przylega dwukondygnacyjny budynek, który prawdopodobnie pełnił funkcję kaplicy zamkowej i skarbca. Na wewnętrznym dziedzińcu znajduje się wejście do budynku mieszkalnego, który składał się z trzech izb, choć obecnie widoczne są tylko otwory okienne oraz resztki ścian poprzecznych i sklepień piwnic. Od strony południowej dziedziniec otacza mur. Główna brama zamku zlokalizowana jest od wschodu, gdzie dawniej znajdował się most zwodzony, w późniejszym okresie zamieniony na stały. Mury zostały zbudowane głównie z lokalnego szarego wapienia, ale widoczne są też partie z jasnego i czerwonego piaskowca oraz cegły. Główne lochy umiejscowione były w dolnej części wieży frontowej, przy głównej bramie.
W obrębie zamku znajduje się wykuta w skale studnia o głębokości około 100 metrów. Prawdopodobnie sięga ona poniżej poziomu doliny chęcińskiej. Dokumenty z 1569 roku zwracają uwagę na konieczność poprawy stanu zamku ze względu na widoczne szkody oraz trudności z dostępem do wody. Istnieje przypuszczenie, że przez studnię i podziemny korytarz prowadzący do kościoła w Chęcinach, utrzymywano łączność podczas oblężenia.
Rewitalizacja i odbudowa zamku
Już w 1877 roku przeprowadzono pierwsze prace konserwacyjne mające na celu ochronę zamku, który już wcześniej, w 1811 roku, zwrócił uwagę Juliana Ursyna Niemcewicza, autora „Podróży historycznych”. Opisał on zamek jako budowlę pozbawioną dachu, ozdób i marmurów, gdzie jedynie szerokie mury z trzema basztami oraz rozległe podziemne piwnice świadczyły o jego niegdysiejszym majestacie. Te smutne pozostałości zwróciły również uwagę Stefana Żeromskiego, który w swoim dzienniku z lat 80. XIX wieku wspominał o Chęcinach oraz Henryka Sienkiewicza, który publicznie apelował o ochronę tych ruin.
W okresie międzywojennym znaczący wkład w ochronę i konserwację zamku wniósł burmistrz Chęcin, Edmund Padechowicz, który mimo ograniczonych środków zdołał przeprowadzić prace zabezpieczające obiekt przed całkowitym zniszczeniem. Po zakończeniu II wojny światowej zamek przeżył kolejny etap odnowy – odrestaurowano jedną z wież, tworząc na niej punkt widokowy. W ostatnich latach przeprowadzone zostały również prace adaptacyjno-renowacyjne, które zabezpieczyły budowlę jako trwałą ruinę. Kolejna faza renowacji miała miejsce w latach 2013-2015.
Zamkowe legendy
Duch Bony Sforzy
Bona Sforza, słynna żona Zygmunta I Starego, była najbardziej znaną postacią, która miała rezydować w chęcińskim zamku. Trudne relacje z synem, Zygmuntem Augustem, po śmierci jej królewskiego małżonka doprowadziły do konfliktu i ostatecznej decyzji Bonny o opuszczeniu Polski. Mimo włoskich korzeni, Bona zasłynęła przedsiębiorczością, co pozwoliło jej zgromadzić znaczne bogactwa. Postanowiła zabezpieczyć je i przewieźć do Włoch. Podczas swojego odjazdu przebywała w Chęcinach, skąd zabrała ze sobą cenne skarby, transportując je na setkach wozów ciągniętych przez konie. Niestety, podczas przeprawy przez drewniany most na rzece Nidzie, konstrukcja ta zawaliła się pod ogromnym ciężarem, przez co część skarbów zatonęła bezpowrotnie w wodach rzeki. Istnieje legenda, że duch Bonny Sforzy wciąż pojawia się w zamku w Chęcinach, w nieustających poszukiwaniach swoich utraconych dóbr.
Rycerz na czarnym koniu
Według różnych przekazów, tajemnicze podziemia skrywają skarby, które w pośpiechu zostawiła królowa Bona. Mówi się również, że wieczorami na wzgórzach można zobaczyć rycerza galopującego na czarnym koniu.
Zwiedzanie zamku w Chęcinach
Zamek w Chęcinach cieszy się dużą popularnością wśród odwiedzających, będąc jednym z częściej wybieranych zabytków w Polsce. Jego imponujące baszty wyłaniają się nad krajobrazem i są rozpoznawalne z daleka, szczególnie podczas podróży do Krakowa. Mimo upływu czasu, zamek zachował w nienaruszonym stanie zewnętrzne mury obronne, dwie wieże, basztę oraz fundamenty dawnych budynków mieszkalnych. Jedna z wież pełni funkcję punktu widokowego, z którego, gdy pogoda dopisuje, można podziwiać panoramę Tatr.
Zamek dostępny jest dla zwiedzających przez cały rok w godzinach od 9:00 do 19:00 w porze letniej. Po sezonie obowiązują inne godziny otwarcia, dlatego warto sprawdzić aktualne informacje na stronie zamku. Wstęp do zamku jest płatny, za bilet normalny zapłacić trzeba 22 PLN za osobę, nieco tańsze są bilety ulgowe.
Cena biletu wstępu zapewnia możliwość zwiedzania zamku, w tym lochów, skarbca oraz lapidarium. Na trasie zwiedzania dostępne są kody QR za pomocą których można pozyskać informację o poszczególnych eksponatach. Trasa zwiedzania obejmuje wejście na baszty skąd roztaczają się malownicze widoki, można także przymierzyć elementy zbroi rycerskiej, doświadczyć zakuwania w dyby czy siedzenia na fotelu czarownicy. Na terenie zamku znajduje się wystawa zdjęć „Wczoraj i dziś”, galeria historyczna oraz ekspozycja tarcz herbowych.
Za dodatkową opłatą można wybić pamiątkową monetę zamkową lub zorganizować małą sesję fotograficzną. Na zamku dostępne są stoiska z pamiątkami, a w wybrane dni organizowane są wydarzenia tematyczne, w tym pokazy historycznych tańców.