W odległości 4 kilometrów na północny wschód od Ornety, w Archidiecezji Warmińskiej, znajduje się Sanktuarium Maryjne w Krośnie. To miejsce ma swoje korzenie sięgające XIV wieku, kiedy to osada Bludyn, należąca do plemienia pruskiego Warmów, stała się własnością Johanna von Krossen, przybyłego z Westfalii. Warto wspomnieć, że Krosno, które do 1945 roku nosiło nazwę Krossen, zyskało swoją renomę w okolicy dzięki wyjątkowemu wydarzeniu. Pod koniec XIV wieku dzieci bawiące się na brzegu Warmińskiej Drwęcy odkryły na kamieniu w rzece figurkę Matki Bożej z Dzieciątkiem. To właśnie od tego momentu miejsce to zaczęło słynąć z cudów.
Biskup Warmiński Jan Obłąk opisuje to zdarzenie następująco: Dzieci ubogich wyrobników wydobyły figurkę z wody, przyniosły ją do domu, a matka umieściła ją w skrzyni. Jednakże następnego dnia dzieci ponownie znalazły figurkę w tym samym miejscu w rzece i zabrały ją ze sobą do domu. Matka sądziła, że dzieci wyjęły ją ze skrzyni, więc tym razem dobrze ją zamknęła. Ale trzeciego dnia historia się powtórzyła. Wówczas dziekan w Ornecie przeniósł figurkę do swego kościoła archiprezbiterialnego i umieścił ją w głównym ołtarzu. Jednak i stąd figura zniknęła i znalazła się ponownie na dawnym miejscu w rzece. Dlatego w tym miejscu, zmieniając bieg rzeki, postawiono kaplicę.
W roku 1593 burmistrz Barczewa, Jakub Barcz, właściciel Krosna, ufundował kaplicę, w której umieszczono figurkę Maryi, która stała się przedmiotem licznych łask. 7 maja 1600 roku ustanowiono tzw. Fundację mszalną. W 1685 roku władze kościelne Diecezji Warmińskiej przydzieliły duszpasterza do obsługi pielgrzymów napływających do tego miejsca. Kaplica okazała się jednak niewystarczająco duża, co skłoniło do budowy obecnie istniejącego kościoła.
Kamień węgielny pod budowę kościoła
W roku 1715 poświęcono kamień węgielny pod nowy kościół. Jego plany wzorowane były na sanktuarium w Świętej Lipce, a zostały wykonane w Warszawie przez architekta Piola. Prace budowlane prowadził majster J.R. Reimers z Ornety. 8 września 1720 roku Biskup Warmiński Teodor Andrzej Potocki, późniejszy Prymas Polski, dokonał konsekracji wspaniałej świątyni pod wezwaniem Nawiedzenia NMP i św. Józefa. Rodzina Barczów przekazała ziemię o powierzchni około 412 hektarów na utrzymanie kościoła, wspólnoty kapłańskiej i rodzin pracujących na gospodarstwie. Warto dodać, że zaplecze gospodarcze stanowiło bazę dla cyklicznie przeprowadzanych remontów. W roku 1950 dobra te przeszły na własność skarbu państwa, ale w roku 2000 Komisja Majątkowa zwróciła konwikt kapłański oraz 15 hektarów ziemi. Znany historyk sztuki sakralnej, Ks. Prof. Antoni Liedke z Pelplina, zaliczył późnobarokowy kościół w Krośnie do najciekawszych świątyń na Warmii.
Trójkondygnacyjna fasada zachodnia kościoła prezentuje się imponująco, flankowana jest dwoma wieżami i rozczłonkowana parami pilastrów. Nad głównym wejściem znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca scenę Nawiedzenia Św. Elżbiety przez Bogarodzicę. Nad oknem w środkowej kondygnacji dwaj aniołowie podtrzymują ozdobny kartusz z monogramem MARIA, a nad nimi widnieje sporych rozmiarów relief ukazujący Madonnę z Dzieciątkiem w ośmiokątnej aureoli, skomponowanej z promieni i obłoków, na których „fruwają” uskrzydlone główki aniołków.
W latach 1726-1777 wokół kościoła wybudowano krużganki, tworzące wydłużony czworobok z Drogą Krzyżową. W narożnikach znajdowały się cztery kaplice, nakryte kopułami z latarniami i ołtarzami. Na uwagę zasługuje artystycznie kuta brama z 1778 roku, umieszczona przy centralnym wejściu, nad którą stoi postać błogosławiącego Chrystusa Króla z koroną na głowie i kulą ziemską w lewej dłoni. Po jego prawej i lewej stronie, na frontowym murze krużganków, znajdują się barokowe figury Apostołów.
W roku 1726, na północ od kościoła, wzniesiono piętrowy budynek na planie czworokąta z wewnętrznym dziedzińcem, który służył jako konwikt mieszkalny dla księży. Początkowo była to wspólnota diecezjalna, która opiekowała się świątynią i pielgrzymami.
Wnętrze świątyni
Wnętrze świątyni jest wyjątkowe i charakteryzuje się spójnym stylem. Ołtarze, empora muzyczna i prospekt organowy, pochodzące z warsztatu Krzysztofa Peuckera z Reszla, tworzą spójną całość. To samo dotyczy większości obrazów, których autorem jest Piotr Kolberg z Pieniężna.
Ołtarz św. Józefa z roku 1722, ufundowany przez samego Biskupa Tadeusza Potockiego, jest wyjątkowym dziełem. Zwieńczony herbem Rodziny (srebrna pilawa), prezentuje nie tylko artystyczną doskonałość, ale także historyczne znaczenie. Podobnie jak ołtarz główny, został ufundowany przez Biskupa Potockiego wraz z Rodziną Potockich. Ten dwukondygnacyjny ołtarz zdobi promienista gloria, na której przedstawione jest Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Dolna kondygnacja ozdobiona jest figurami świętych Apostołów: Piotra, Pawła, Andrzeja, Jakuba, natomiast górna prezentuje Jana, Macieja, Filipa, Mateusza, Szymona, Bartłomieja, Tomasza i Jakuba Młodszego.
Ołtarze boczne po stronie północnej i południowej, także dzieła K. Peuckera, wykonane w latach 1722-1731, reprezentują późnobarokowy styl. Podobnie jak ambona z 1726 roku, która przeszła kompleksową renowację w 2013 roku. Natomiast dwa ołtarze umieszczone najbliżej głównego wejścia, wykonał Wilhelm Biereichel w latach 1847-1849, nawiązując do neobarokowego stylu.
Zabytkowe organy, zbudowane w latach 1729-1731, są dziełem warsztatu Jerzego Wulfa z Ornety. Posiadają strukturę mechaniczną i liczą 24 głosy.
Warto również wspomnieć o kolumnie z figurą św. Jana Nepomucena, która stoi w pobliżu mostu nad rzeką i została wystawiona w 2007 roku. Tablica przytwierdzona do podstawy obelisku opisuje postać św. Jana Nepomucena jako patrona spowiedników, penitentów, podróżnych i wędrowców oraz opiekuna chorych i znękanych. Przed murami sanktuarium, w 2006 roku, zasadzono dąb „Karol” ku czci Św. Jana Pawła II, a w jego pobliżu znajduje się tablica granitowa upamiętniająca beatyfikację Papieża.
Od wieków w ołtarzu głównym znajdowała się niewielkich rozmiarów (30 cm) gotycka figurka Matki Bożej z Dzieciątkiem, która była przedmiotem kultu i pielgrzymek. Pielgrzymi z różnych miejsc, m.in. z Braniewa i Ornety, regularnie przybywali, aby oddać jej cześć. Tradycja pielgrzymowania z Dobrego Miasta datowana jest od roku 1644 i jest wyrazem wdzięczności za ocalenie kościoła kolegiackiego przed pożarem, który wywołał piorun.
Historia kościoła nie była bezproblemowa. W 1807 roku, podczas wojen napoleońskich, świątynia została splądrowana przez wojska francuskie. Największe zniszczenia przyniosła I wojna światowa, kiedy to wojska carskie podpaliły kościół. Spłonęł Roof kopuł wież i konwiktu kapłańskiego, a także budynki gospodarcze kościelnego gospodarstwa i podpora materialna fundacji emerytalnej.
W 1945 roku kościół ponownie został splądrowany i okradziony przez żołnierzy radzieckich, którzy urządzili w nim stajnie dla koni.
Kult Maryjny
Kult Maryjny w sanktuarium krośnieńskim ma głębokie korzenie, sięgające XVIII wieku. W 1715 roku, ojcowie karmelici z Gdańska założyli Bractwo Szkaplerza Świętego, co zaowocowało ołtarzem Matki Bożej Szkaplerznej i kaplicą Krzyża Świętego w kościele. W 1730 roku, 86-letni staruszek Józef Kellman z Krzykał odzyskał tu wzrok, a w 1735 roku 16-letnia mieszkanka Braniewa doznała cudownego uzdrowienia. Łaski i cuda wiernych kontynuowały się aż do ostatniej wojny. Niestety, w 1945 roku, zabytkowa figurka Matki Bożej zaginęła w nieznanych okolicznościach.
W roku 1960 Biskup Warmiński Tomasz Wilczyński poświęcił i wprowadził do kościoła kopię figurki Matki Bożej Krośnieńskiej, wykonaną przez artystę Ignacego Kuczmę z Poznania. To wydarzenie ożywiło kult maryjny, przywracając odpusty i pielgrzymowania, szczególnie z Ornety i okolic.
W 1994 roku Biskup Warmiński Edmund Piszcz utworzył w Krośnie samodzielną parafię, podnosząc rangę miejsca. W 1998 roku kustosz sanktuarium, Ks. Kanonik Andrzej Tadeusz Krużycki, postanowił wykonać powiększoną kopię figurki Matki Bożej, nadając jej potężniejszą obecność podczas procesji.