Pałac Litomyśl. Renesansowy klejnot pograniczna czesko-morawskiego

Zamek państwowy w Litomyślu, położony w kraju pardubickim na czesko-morawskim pograniczu, stanowi wyjątkowy przykład architektury renesansowej. Zbudowany w XVI wieku przez rodzinę Pernštejnów jako ich rodowa siedziba jest rzadkim przypadkiem adaptacji włoskiego pałacu renesansowego do warunków środkowoeuropejskich. Arkady otaczające wewnętrzny dziedziniec z trzech stron oraz fasady ze szczytami pokryte dekoracją sgraffito z literami i motywami figuralnymi świadczą o inspiracji włoskimi wzorcami. Od 1999 roku kompleks zamkowy figuruje na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, a od 1962 roku jest chroniony jako Narodowy Zabytek Kultury.

Historia Pałacu

Historia terenu zamkowego sięga głęboko w średniowiecze, kiedy to w XII wieku znajdowała się tu kanonia norbertańska z bazyliką romańską. W połowie XIV wieku miejsce to zyskało na znaczeniu, gdy przekształcono je w siedzibę nowo utworzonego biskupstwa litomyskiego. Po burzliwym okresie wojen husyckich, które drastycznie zmieniły religijny krajobraz Królestwa Czeskiego, zabudowania utraciły swój kościelny charakter i przeszły w ręce świeckich właścicieli posiadłości.

Zamek Litomyśl przeszedł przez ręce kilku szlacheckich rodów, zanim uzyskał obecny kształt w drugiej połowie XVI wieku. Kluczową rolę odegrał tu Wratysław II z Pernštejna (1530-1582), najwyższy kanclerz Królestwa Czeskiego, który postanowił przekształcić dawną budowlę w imponującą rezydencję godną jego pozycji i ambicji. Kompleksową, szeroko zakrojoną przebudowę zlecił włoskiemu architektowi Giovanniemu Battiście Aostalliemu (1510-1575), a prace prowadzono intensywnie w latach 1568-1581.

W trakcie tej monumentalnej przebudowy wcześniejszy budynek należący do rodu Kostków z Postupic nie został całkowicie wyburzony, lecz umiejętnie zaadaptowany na skrzydło wschodnie, korytarz północny i skrzydło łącznikowe, co świadczy o pragmatycznym podejściu budowniczych. Skrzydło zachodnie stanowi natomiast całkowicie nową konstrukcję renesansową, choć częściowo wykorzystującą starsze piwnice.

Szczególnie imponującą częścią prac była bogata dekoracja sgraffito, zarówno literowa (około 8000 liter na fasadzie zamku), jak i figuralna, przedstawiająca sceny starotestamentowe oraz antyczne sceny batalistyczne na północnej ścianie drugiego dziedzińca. Te wyjątkowe dekoracje wykonała grupa włoskich kamieniarzy, wśród których w inskrypcji sgraffito wymieniony jest Šimon Vlach. Pernštejnowie wznieśli również na zamku kaplicę poświęconą św. Monice, dopełniając reprezentacyjny charakter rezydencji.

Wnętrza i dekoracje

Wnętrza zamku w Litomyślu są fascynującą kroniką zmieniających się stylów i upodobań artystycznych, stanowiąc w większości efekt późniejszych przebudów realizowanych przez kolejnych właścicieli. Po Pernštejnach zamek przeszedł w ręce rodziny Trauttmansdorf, która władała nim do 1753 roku, następnie posiadłość objęła rodzina Wallenstein-Vartenberg, wprowadzając znaczące zmiany w wystroju wnętrz.

Pomieszczenia zamkowe prezentują harmonijne połączenie stylów barokowego i klasycystycznego. Ściany reprezentacyjnych komnat zdobią wyrafinowane iluzoryczne malowidła w stylu Ludwika XVI, wykonane przez nadwornego malarza Dominika Dvořáka. Jego prace charakteryzują się niezwykłą precyzją detalu i mistrzowskim wykorzystaniem perspektywy, co tworzy złudzenie większej przestrzeni i głębi. Sufity z bogatymi sztukateriami stanowią dopełnienie wystroju, eksponując kunszt rzemieślników XVIII wieku.

Zachowane meble i wyposażenie są autentycznym świadectwem stylu życia arystokracji z XVIII i XIX stulecia. Kolekcja obejmuje zarówno przedmioty codziennego użytku, jak i ekskluzywne dzieła sztuki dekoracyjnej, dając wyobrażenie o przepychu i komforcie, jakimi otaczali się ówcześni mieszkańcy rezydencji.

Prawdziwą perłą kompleksu zamkowego jest unikatowy klasycystyczny teatr rodzinny, który zachował się w niemal nienaruszonym stanie wraz z oryginalnym, w pełni funkcjonującym wyposażeniem technicznym i scenografią. Teatr ten, zbudowany w latach 1796–1797 na polecenie Jerzego Józefa z Wallensteina-Vartenberga, jest świadectwem ówczesnej kultury i rozrywek arystokracji. Widownię ozdobił ponownie wspomniany już Dominik Dvořák, natomiast scenografię dostarczył słynny wiedeński malarz dworski Josef Platzer (1751–1806), artysta ceniony na dworach europejskich.

W teatrze odbywały się przedstawienia, w których występowali zarówno członkowie rodziny hrabiego, jak i ich przyjaciele, prezentując głównie popularne wówczas komedie konwersacyjne. Spektakle organizowano nie tylko dla domowników, ale również dla mieszkańców miasta, co świadczy o otwartości właścicieli zamku. Bogate życie teatralne w Litomyślu trwało aż do początku lat czterdziestych XIX wieku. Wyjątkowość tego teatru polega na zachowaniu całego prostego mechanizmu scenicznego służącego do zmiany dekoracji, co czyni go jednym z niewielu tego typu obiektów w Europie i bezcennym zabytkiem sztuki teatralnej.

Współczesne funkcje zamku

Obecnie teren zamkowy jest podzielony na dwie główne części. Część państwowa, będąca pod bezpośrednim nadzorem instytucji rządowych, obejmuje sam zamek, wozownię, dom urzędowy nr 94, salet oraz urzekające ogrody: francuski i park angielski. Część miejska zawiera natomiast browar o długiej tradycji, szkołę jeździecką, stajnie, dom urzędowy nr 134 oraz pierwszy dziedziniec, stanowiąc przestrzeń bardziej zintegrowaną z życiem miasta.

Zamkiem zarządza Narodowy Instytut Dziedzictwa, który dokłada wszelkich starań, aby ten unikatowy zabytek był dostępny dla zwiedzających i pełnił funkcje kulturalne. Turyści mogą wybierać między dwiema trasami zwiedzania. Pierwsza obejmuje teatr zamkowy i sale reprezentacyjne, prezentując najcenniejsze pomieszczenia rezydencji. Druga prowadzi przez kaplicę i pokoje gościnne, ukazując prywatniejszą stronę życia dawnych mieszkańców. Oprócz funkcji muzealnej, zamek jest popularnym miejscem organizacji uroczystości ślubnych, a jego wielofunkcyjne sale można wynajmować na różnorodne wydarzenia i konferencje.

Informacje praktyczne

Godziny otwarcia

Godziny otwarcia obiektu różnią się w zależności od sezonu. W okresie letnim, od maja do września, zamek można zwiedzać od wtorku do niedzieli, w godzinach 9:00-12:00 oraz 13:00-17:00. Ze względu na możliwe zmiany w harmonogramie, zaleca się sprawdzenie aktualnych informacji na oficjalnej stronie internetowej zamku: www.zamek-litomysl.cz

Cenny biletów

Bilet bezpłatny przysługuje dzieciom poniżej 5 roku życia

Dojazd

• Dojazd samochodem: Litomyśl znajduje się przy drodze krajowej nr 35. W mieście dostępne są parkingi, w tym parkingi w pobliżu zamku.
• Dojazd komunikacją publiczną: Do Litomyśla można dojechać autobusem lub pociągiem.