Zamek Lichnice to jedna z najbardziej imponujących średniowiecznych warowni w Czechach, wzniesiona nad malowniczą doliną rzeki Doubrava. Położony na wzgórzu o wysokości 480 m n.p.m. w regionie Vysočina, około 80 kilometrów na wschód od Pragi, przykuwa uwagę swoją bogatą historią i zapierającymi dech w piersiach widokami na okoliczne tereny. Ruiny zamku, choć znacznie zniszczone przez czas, wciąż emanują dawną potęgą i majestatem, opowiadając fascynującą historię czeskiego średniowiecza.
Historia warowni
Pierwsza pisemna wzmianka o zamku pochodzi z 1251 roku i wiąże się z przydomkiem Smila z Lichtenburga, członka rodu Ronovców. Przez długi czas to właśnie jego uważano za założyciela warowni. Jednak współczesne analizy strukturalne ruin przeprowadzone przez Tomáša Durdíka wskazują na króla Wacława I jako inicjatora budowy. Według nich król rozpoczął wznoszenie rozległego zamku z budynkiem obwodowym, ale jeszcze w trakcie budowy przekazał niedokończony obiekt Smilowi z Lichtenburga. Ten, ze względu na ograniczone możliwości finansowe, musiał jednak zmienić pierwotną koncepcję. W miejsce wielkiej królewskiej rezydencji powstała mniejsza warownia typu bergfrit z niewielkim pałacem, odpowiadająca ówczesnym standardom zamków szlacheckich. Obiekt pozostawał w rękach rodu Ronovców przez dwa kolejne pokolenia – najpierw zarządzał nim syn Smila, Oldřich, a następnie jego syn Henryk, który ostatecznie przekazał warownię królowi Janowi Luksemburskiemu.
Za panowania Karola IV Lichnice stały się własnością królewską, a ich znaczenie wzrosło do tego stopnia, że zostały wymienione w dokumencie Majestas Carolina jako jedna z twierdz, które nie mogły być obciążone hipoteką. Sam Karol IV przebywał w zamku w 1370 roku, co potwierdza rangę warowni w systemie obronnym królestwa. Na przełomie XIV i XV wieku zamkiem zarządzali burgrabiowie, między innymi Mikuláš z Lipoltic, Čeněk z Lipan oraz Milota ze Svinčan.
Na początku XV wieku zamek stał się bazą wypadową do rozbójniczych napadów prowadzonych przez załogę pod dowództwem burgrabiego Ješka z Trojovic. Stabilizację przyniosło przejęcie warowni przez królową Zofię jako wdowiego posagu. Nowy burgrabia, Piotr z Chlumu zarządzał twierdzą aż do czasu wybuchu wojen husyckich.
W kwietniu 1421 roku zamek został zdobyty przez wojska husyckie pod dowództwem Hynka Krušiny z Lichtenburga i księdza Jana Želivskiego. Wkrótce warownia powróciła w ręce katolików, co sprowokowało kolejne oblężenie przez husytów w latach 1428-1429. To oblężenie trwające ponad rok było szczególnie zacięte. Wojska Związku Sierot pod wodzą Prokopa Młodszego i Jana Královca otoczyły zamek systemem umocnień, w tym bastionami, rowami i drewnianymi chatami. Trzystu obrońców pod dowództwem hetmana Piotra Liszki skutecznie odpierało ataki, przeprowadzając nawet udane wypady przeciwko oblegającym. Oblężenie zakończyło się dopiero, gdy Jan z Opočna zobowiązał się stanąć po stronie husytów.
Po zakończeniu wojen husyckich zamek miał powrócić do królewskiej komnaty. 11 lutego 1437 roku król Zygmunt Luksemburski zapisał go jako posag królowej Barbarze, jednak przejęcie warowni wiązało się z koniecznością spłaty hipoteki. Królowa nie znalazła na to środków, w efekcie czego Jan Hertvík z Rušinova utrzymał się przy zamku aż do 1455 roku. Dopiero król Jerzy z Podiebradów, który objął tron w 1458 roku, zdołał spłacić zadłużenie i przywrócić warownię koronie. Lichnice odegrały wówczas istotną rolę w czasie konfliktu zbrojnego z Maciejem Korwinem – w 1469 roku skutecznie odparto stąd atak wojsk węgierskich. Jednak już rok później zamek podstępem zajął przeciwnik króla Jerzego, Vít ze Rzavý. Jego załoga rozpoczęła systematyczne łupienie okolicznych terenów, terroryzując miejscową ludność. Stan ten trwał aż trzy lata. Dopiero w 1473 roku najwyższy burgrabia Jan Jenec z Janovic na czele skarbu ziemskiego przeprowadził skuteczną akcję oczyszczenia warowni z grabieżców.
Kolejny znaczący rozdział w historii zamku rozpoczął się wraz z przejęciem go przez rodzinę Trčków z Lípy w 1490 roku. Mikuláš Trčka przeprowadził gruntowną modernizację zamku – wzmocnił fortyfikacje i rozbudował część mieszkalną. Ten okres prosperity został przerwany przez pożar w 1610 roku, który zniszczył znaczną część zamku. Po tym wydarzeniu odrestaurowano jedynie kilka pomieszczeń, a główna siedziba została przeniesiona do pobliskich Třemošnic.
Mimo pożaru z 1610 roku i częściowego zniszczenia, podczas wojny trzydziestoletniej Lichnice nadal pełniły ważną funkcję militarną. Ferdinand Robmhap, ówczesny właściciel warowni, który odkupił majątek od pozostałych braci i matki za osiemnaście tysięcy kopiejek groszy miśnieńskich w maju 1637 roku, ulokował w zamku garnizon cesarski. W październiku 1646 roku rozegrał się tu dramatyczny epizod – oddział około osiemdziesięciu szwedzkich jeźdźców, podając się za jazdę cesarską, podstępem nakłonił dowódcę garnizonu do rozmów poza murami. Pozostali obrońcy, zorientowawszy się w podstępie, przygotowali się do walki, jednak Szwedzi woleli wycofać się do Igławy, uprowadzając pojmanego dowódcę.
Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej los warowni został przesądzony. Król Ferdynand III zaliczył Lichnice do zamków przeznaczonych do częściowego rozebrania, aby nie mogły służyć jako punkty oporu w przyszłych konfliktach. Ferdinand Robmhap, który w międzyczasie otrzymał tytuł lorda, wykonał królewski rozkaz. Stan zamku w 1717 roku, odnotowany podczas podziału majątku, był już opłakany – dokumenty wspominają jedynie o „trzech pokojach i piwnicy pod parterem”, określając resztę jako „w dużej mierze opuszczoną”.
W XVIII i XIX wieku mieszkańcy okolicznych wsi systematycznie rozbierali mury zamku, wykorzystując pozyskany kamień jako materiał budowlany. Pierwsze działania konserwatorskie podjęto dopiero na początku XX wieku. W 1907 roku przeprowadzono remont bramy, a w jej ściany wmurowano zachowane fragmenty elementów architektonicznych. Przełomowym momentem był rok 1933, kiedy warownię przejął Czeski Klub Turystyczny od Fundacji Jana Josefa Caretto-Millesima. Organizacja ta przeprowadziła szeroko zakrojone prace wykopaliskowe, podczas których odkryto fundamenty wielu budynków i zabezpieczono zachowane mury.
Obecnie w pozostałościach wieży mieści się punkt widokowy oraz niewielkie muzeum prezentujące znaleziska archeologiczne. Ruiny Lichnic służą jako przykład średniowiecznej architektury obronnej i świadectwo burzliwej historii regionu.
Architektura
Architektura Lichnic reprezentuje ewolucję średniowiecznej sztuki fortyfikacyjnej. Warownia, zajmująca powierzchnię 0,46 hektara posiadała imponujący system obronny na który składały się między innymi potężne wieże, głęboki rów i zewnętrzny wał. Najbardziej okazałym elementem była okrągła wieża mieszkalna o średnicy 11,5 metra, której pozostałości można podziwiać w północno-wschodnim narożniku.
Do budowy warowni wykorzystano lokalny kamień, głównie paragulki z inkluzjami metakwarcytu, uzupełniony piaskowcem kredowym i granitem. Ta różnorodność materiałów budowlanych stanowi dodatkową wartość poznawczą dla osób zainteresowanych geologią i architekturą średniowieczną.
Dla turystów odwiedzających Lichnice szczególnie interesujący może być fakt, że zamek przechodził liczne transformacje architektoniczne. Najbardziej znaczącą przebudowę przeprowadzono w okresie późnego gotyku, kiedy to wzmocniono system obronny i rozbudowano część mieszkalną. Z tego okresu pochodzą najbardziej reprezentacyjne elementy architektoniczne, których pozostałości można oglądać do dziś.
Usytuowanie zamku na wzgórzu, z trzech stron otoczonym stromymi zboczami, pozwala na obserwację doliny rzeki Doubrava i okolicznych wzgórz. Obiekt znajduje się na terenie Narodowego Rezerwatu Przyrody Lichnice, gdzie występują charakterystyczne dla Gór Żelaznych formacje skalne i zbiorowiska roślinne. Zwiedzanie można połączyć z przejściem znakowanymi szlakami turystycznymi, które prowadzą przez najciekawsze części rezerwatu.
Co warto zobaczyć ?
Mimo, że do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie ruiny zamku, wciąż można podziwiać imponujące pozostałości jego dawnej świetności. Do najciekawszych elementów należą:
Fragment potężnej wieży głównej (donżonu), z której roztacza się przepiękna panorama okolicy Zachowane fragmenty murów obronnych, pokazujące mistrzowską sztukę średniowiecznej fortyfikacji. Pozostałości bramy wjazdowej z charakterystycznym systemem zabezpieczeń Zrekonstruowane elementy architektury, pozwalające wyobrazić sobie dawną wielkość zamku Piwnice i lochy zamkowe, kryjące wiele tajemnic
Okolice zamku oferują wiele dodatkowych atrakcji dla turystów. Przez wzgórze zamkowe przebiegają oznakowane szlaki turystyczne, idealne zarówno dla pieszych, jak i rowerzystów. Na szczególną uwagę zasługuje ścieżka edukacyjna „Lichnice”, która prowadzi przez najciekawsze punkty kompleksu zamkowego i okoliczne tereny przyrodnicze.
W sezonie letnim na zamku organizowane są różnorodne wydarzenia kulturalne, w tym: Pokazy walk rycerskich i średniowiecznego rzemiosła Nocne zwiedzanie z pochodniami Festiwale historyczne i koncerty muzyki dawnej Warsztaty edukacyjne dla dzieci i młodzieży
Informacje praktyczne
Zamek jest otwarty dla zwiedzających:
- Kwiecień-Październik: wtorek-niedziela, 9:00-17:00
- Listopad-Marzec: tylko w weekendy, 10:00-16:00
Ceny biletów:
- Bilet normalny: 100 CZK
- Bilet ulgowy (dzieci, studenci, seniorzy): 70 CZK
- Bilet rodzinny (2+2): 250 CZK
Dojazd: Samochodem: parking znajduje się u podnóża wzgórza zamkowego Komunikacją publiczną: autobus z miasta Třemošnice (najbliższa stacja kolejowa)
