Zamek Moravská Třebová

Zamek Moravská Třebová, usytuowany w centrum miasta, należy do najważniejszych zabytków renesansu nie tylko w Czechach, ale też w całej Europie Środkowej. Obiekt znajduje się w południowo-wschodniej części kraju pardubickiego, na historycznym obszarze północno-zachodnich Moraw. Wyjątkowość budowli polega na harmonijnym połączeniu wczesnego i późnego renesansu, co czyni ją wyjątkowym świadectwem ewolucji stylistycznej na przestrzeni ponad stu lat.

Pałac w Morawskiej Trebovie pozwala prześledzić rozwój architektury renesansowej na ziemiach czeskich od końca XV do początku XVII wieku, dokumentując ewolucję w trendach architektonicznych od gotyku przez wczesny renesans, aż po manieryzm. Jest to unikatowy przypadek, gdy w jednym obiekcie można obserwować kolejne fazy adaptacji włoskich wzorców architektonicznych do lokalnych warunków i tradycji budowlanych. Widoczne są zarówno wpływy włoskich mistrzów z kręgu Leona Baptysty Albertiego, jak i późniejsze inspiracje traktatami Sebastiano Serlio, które ukształtowały manierystyczną przebudowę zamku. Ta architektoniczna kronika renesansu powoduje, że zamek jest cennym zabytkiem, ale także podręcznikiem historii sztuki zapisanym w pałacowych murach.

Historia Pałacu

W późnej epoce brązu, na miejscu obecnie istniejącego pałacu, znajdował się gród zamieszkiwany przez przedstawicieli śląskiej fazy kultury łużyckiej. Istnienie grodu zostało potwierdzone poprzez badania archeologiczne, które odkryły zasypany rów. Przed 1270 rokiem Boreš z Rýzmburka założył miasto Třebová, a na pobliskim wzgórzu Dubina powstał zamek Třebovské hradisko, zdobyty w latach 1285-1286 przez Záviša z Falkenštejna.

Po wygaśnięciu lokalnej linii rodu Hrabišiców w 1325 roku, majątek przeszedł na króla Jana Luksemburskiego, który zastawił miasto Janowi z Lipy. Ten rozpoczął budowę nowego zamku w mieście. Nowa twierdza, wzmiankowana po raz pierwszy w 1346 roku, miała plan trapezu o wymiarach 43 × 44 metry, z kwadratową wieżą w północno-zachodnim narożniku.

Przez kolejne dekady majątek często zmieniał właścicieli, przechodząc m.in. przez ręce margrabiego Jana Henryka, Erharta z Kunštatu, aż po króla Jerzego z Podiebradów. W 1468 roku, podczas wojen czesko-węgierskich, dobra nabył Ladislav Velen z Boskovic – za jego panowania miasto Moravská Třebová przeżyło prawdziwy rozkwit.

Złoty okres Boskoviców

Około 1485 roku zamożna rodzina z Boskovic rozpoczęła gruntowną przebudowę starego zamku, przekształcając go w pałac renesansowy. Na wczesnorenesansowym portalu do dziś widnieje nazwisko budowniczego oraz data: „Ladislaus de Boskovic et Nigromonte Dominus castri humus me fecit sub anno Domini 1492”. Jest to jeden z najstarszych datowanych zabytków renesansowych w Europie na północ od Alp.

Przebudowa wprowadziła nowe trendy architektoniczne z Włoch, które dotarły przez Budę na Węgrzech, gdzie pracowali budowniczowie z kręgu Leona Baptysty Albertiego. Zamek został przekształcony w dwupiętrową budowlę o czteroskrzydłowym układzie otaczającym duży dziedziniec. Poszczególne pomieszczenia miały własne wejścia, a na pierwszym piętrze ulokowano zarówno pokoje mieszkalne, jak i reprezentacyjne.

W 1497 roku ukończono również kaplicę zamkową, zniszczoną później po pożarze w 1840 roku. Prowadzący do niej korytarz ozdobiono medalionami Ladislava Velena i jego żony Magdaleny. Władysław z Boskovic, wykształcony w duchu renesansu, stworzył w zamku bogatą bibliotekę z dziełami literatury rzymskiej i greckiej oraz licznymi zbiorami sztuki.

Manierystyczny okres Žerotínów

Po wygaśnięciu morawsko-trebowskiej linii Boskoviców w 1589 roku, dobra przeszły w ręce rodu Žerotínów. Ladislav Velen z Žerotína wybrał Třebovą na swoją siedzibę i w 1611 roku rozpoczął odbudowę zamku. Powstały trzy manierystyczne skrzydła z arkadami zwróconymi w stronę dziedzińca, prawdopodobnie według projektu architekta Rudolfa II, Jana Marii Filippiego.

Inspiracją dla fasady przerwanej centralną wieżą były traktaty architektoniczne Sebastiano Serlio. Budowę przeprowadziła grupa rzemieślników pod przewodnictwem Giovanniego Mottali. Dominującym elementem fasady stała się trójosiowa wieża z płaskorzeźbami przedstawiającymi postacie męskie i żeńskie.

Po klęsce w bitwie pod Białą Górą w 1620 roku, Ladislav Velen z Žerotína musiał emigrować, a jego majątki zostały skonfiskowane.

Okres Liechtensteinów

W 1622 roku dobra morawsko-trebowskie przeszły na własność Karola Liechtensteina jako lenno korony czeskiej. Za ich panowania zamek stał się wyłącznie ośrodkiem administracyjnym, tracąc funkcję reprezentacyjną. W 1643 roku obiekt został splądrowany przez wojska szwedzkie, które zabrały większość bogatego wyposażenia i pozostałości kolekcji sztuki.

Największym ciosem dla zamku był jednak wielki pożar z 1840 roku, który zniszczył znaczną część budowli i przyległej części miasta. Po pożarze dokonano odbudowy, ale dawne renesansowe piękno w dużej mierze zanikło. Zachował się manierystyczny dziedziniec arkadowy, jedna późnogotycka sala oraz brama z medalionami z 1492 roku.

Zamek pozostał w posiadaniu Liechtensteinów aż do 1945 roku, służąc jedynie jako siedziba administracji majątku. W drugiej połowie XX wieku stał się własnością miasta, które przywróciło mu funkcję kulturalną, przekształcając w atrakcyjny obiekt muzealny.

Co warto zobaczyć?

Skarby Morawskiej Třebowej

Główną ekspozycją zamku jest wystawa Skarbów Morawskiej Třebowej, dokumentująca rozwój obiektu oraz styl życia mieszczan i szlachty od XV do początku XX wieku. Prezentuje ona historię zamku, życie codzienne arystokracji oraz zwyczaje dworskie. Wśród cennych eksponatów znajdują się rzadki gobelin zakupiony przez Władysława z Boskovic, oryginalne marmurowe medaliony portretowe z 1495 roku, portret Jana Třebovskiego z Boskovic oraz Madonna z początku XVI wieku pochodząca z włoskiego środowiska.

Perełką ekspozycji jest Sala Rycerska ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym z końca XV wieku, gdzie obecnie odbywają się ceremonie ślubne i wydarzenia reprezentacyjne. Historyczne wnętrza zostały starannie odrestaurowane, by oddawać charakter epoki renesansu i pozwalać zwiedzającym na wgląd w dawne życie arystokracji.

Średniowieczna izba tortur

W piwnicach zamku znajduje się największa średniowieczna izba tortur na Morawach, utworzona w 2007 roku. Wystawa szczegółowo omawia rozwój tortur i systemów karnych w średniowiecznych Czechach, prezentując autentyczne narzędzia i rekonstrukcje urządzeń stosowanych w procesach sądowych. W izbie tortur znajduje się również historyczna sala z tradycyjnymi piętrowymi łóżkami. Ekspozycja stanowi interesujący, choć mroczny wgląd w dawny system sprawiedliwości.

Laboratorium alchemiczne

Najnowszą atrakcją jest interaktywna wystawa alchemicznego laboratorium Doktora Bonaciny w wieży zamkowej. Ekspozycja poświęcona została arystokracie Ladislavowi Velenowi z Žerotína i jego mediolańskiemu lekarzowi. Zwiedzający poznają fascynującą historię nauki alchemicznej w Czechach, oglądają repliki przyrządów laboratoryjnych, manuskrypty i opisy eksperymentów prowadzonych w epoce wczesnośredniowiecznej. Wystawa prezentuje zarówno praktyczne, jak i ezoteryczne aspekty alchemii, przybliżając tę fascynującą gałąź dawnej nauki.

Życie na wsi

Czwarta wystawa, „Życie na wsi”, prezentuje styl życia mieszkańców regionu Hřebeč. Zwiedzający mogą zapoznać się z codziennymi zajęciami i tradycyjnymi rzemiosłami okolicznych wsi, obserwując działające krosno i kołowrotek. Ekspozycja stanowi cenne uzupełnienie wiedzy o relacjach między zamkiem a okolicznymi wsiami oraz o kulturze ludowej regionu.

Informacje praktyczne

Godziny otwarcia

Pałac jest dostępny dla zwiedzających przez cały rok, z różnymi godzinami otwarcia w zależności od sezonu:

• Kwiecień-wrzesień: wtorek-niedziela, 9:30-11:40 oraz 12:40-17:00
• Październik-marzec: piątek-niedziela, 9:30-11:40 oraz 12:40-17:00

Ceny biletów

• dzieci do lat 6 bezpłatnie
• bilet dla dzieci w wieku 6-14 lat
• ceny w pln wyliczono przy średnim kursie 1 CZK = 0,47 PLN

Dojazd do pałacu

Do pałacu można dotrzeć samochodem (dostępny parking) lub komunikacją publiczną. Miasto Moravská Třebová ma dobre połączenia autobusowe z większymi ośrodkami w regionie.