W tym artykule
Kamienno-betonowa łukowa Zapora w Pilchowicach na rzece Bóbr jest drugą pod względem wysokości zaporą wodną w Polsce i drugą najstarszą na terenie naszego kraju. Powstałe w wyniku budowy zapory Jezioro Pilchowickie to największy zaporowy zbiornik wodny w Sudetach i drugi co do wielkości w Polsce. Zapora Pilchowice ma 69 metrów wysokości i została oddana do użytku w 1912 roku jako ważny element systemu ochrony przeciwpowodziowej.
Najwyższa kamienna zapora w Polsce
Zapora Pilchowice jest najwyższą kamienną konstrukcją hydrotechniczną w kraju oraz pierwszą zaporę łukową zbudowaną w Polsce, a w momencie ukończenia była największą kamienno-betonową zaporą w Europie. Budowla wraz z towarzyszącą jej elektrownią wodną tworzy kompleks hydrotechniczny, który przez ponad 110 lat nieprzerwanie pełni funkcje przeciwpowodziowe, chroniąc dolną część dorzecza Bobru przed niszczycielską siłą żywiołu.
Zapora znajduje się w miejscowości Pilchowice, na granicy Parku Krajobrazowego Doliny Bobru. Budowla ma wysokość 69 metrów i długość korony 270 metrów, ustępując pierwszeństwa jedynie zaporze na Solinie. Masywna konstrukcja kamienno-betonowa typu grawitacyjno-łukowego piętrzy wody rzeki Bóbr, tworząc sztuczne Jezioro Pilchowickie o powierzchni 240 hektarów. Powstały w wyniku budowy zapory zbiornik ma długość około 4-7 kilometrów i szerokość 300-400 metrów, a jego pojemność wynosi ponad 50 milionów metrów sześciennych. Zapora wraz z towarzyszącą jej elektrownią wodną tworzy kompleks hydrotechniczny, który od ponad wieku pełni funkcje przeciwpowodziowe. Obiekt stanowi pierwszą i najdalej położoną zaporę w łańcuchu trzech przeciwpowodziowych zbiorników wodnych w dorzeczu Bobru.
Historia budowy
Decyzję o budowie podjęto po powodzi z 1897 roku, która dotknęła Góry Izerskie, Karkonosze i Kotlinę Jeleniogórską. Podczas powodzi w niektórych miejscach opady deszczu osiągały 120-150 mm, a rekordową wartość 300 litrów na metr kwadratowy zanotowano w czeskiej osadzie Jizerka. Zapora była konieczna z uwagi na rozległe dorzecze Bobru o powierzchni 1200 kilometrów kwadratowych, obejmujące obszary Karkonoszy oraz Gór Izerskich, które charakteryzują się najwyższymi na Śląsku opadami rocznymi. Tak duży obszar w połączeniu z silnymi opadami powodował, że rzeka regularnie wylewała, powodując zniszczenia w dolinie Bobru. Decyzja o wzniesieniu zapory i budowy zbiornika retencyjnego dla wody opadowej była ważnym krokiem w zakresie ochrony przeciwpowodziowej regionu.
Projekt zapory opracowali profesor Otto Intze z Aachen oraz inżynier Curt Bachmann, którzy posiadali już doświadczenie podczas budowy zapór w Niemczech i Austro-Węgrzech. Budowa rozpoczęła się w 1902 roku, a główne prace ruszyły w 1904 roku. Za budowę zapory odpowiadała firma B. Liebold & Co. AG z Holzminden pod nadzorem Alberta Cucchiera. Kamień węgielny wmurowano 20 czerwca 1908 roku. Do budowy zapory wykorzystano lokalnie występujące surowce: gnejsy, granity i bazalty. Budowa zapory nie była łatwa. W trakcie budowy zapory wielokrotnie w latach 1906, 1908 i 1909 wezbrane wody Bobru podtapiały wykop fundamentowy.
Oficjalne otwarcie zapory odbyło się 16 listopada 1912 roku w obecności cesarza Wilhelma II, który przybył pociągiem do stacji Pilchowice Zapora – równolegle z budową zapory wznoszono bowiem linię kolejową z Jeleniej Góry do Lwówka Śląskiego.
Unikalne cechy konstrukcyjne
Zapora wyróżnia się zastosowaniem kamieni łączonych betonem – techniki budowlanej typowej dla początku XX wieku, obecnie praktycznie nieużywanej. W momencie oddania do użytku była największą zaporą kamienno-betonową w Europie. Charakterystyczny schodkowy kanał upustowy, rzadko spotykany przy zaporach łukowych, łagodzi siłę spływającej wody i chroni budynek elektrowni.
Korpus zapory ma grubość 50 metrów u podstawy, szerokość korony wynosi 7-7,5 metra, co umożliwia bezpieczne spacery wzdłuż całej konstrukcji. Konstrukcja typu grawitacyjno-łukowego pozwala na optymalne przeniesienie sił wodnych na skalne podłoże. U podnóża znajduje się zabytkowa elektrownia wodna z 1912 roku, która pierwotnie była wyposażona w pięć turbozespołów z turbinami Francisa firmy Voith. Po modernizacji w 2015 roku elektrownia osiąga moc 13,364 MW, co stanowi wzrost o 75% w porównaniu z pierwotną mocą 7,585 MW.
Atrakcje w pobliżu
W bezpośrednim sąsiedztwie zapory znajduje się zabytkowa elektrownia wodna Pilchowice I, której wnętrza można zwiedzać w sezonie wakacyjnym po uprzedniej rezerwacji u operatora TAURON Ekoenergia. Zwiedzający mogą zobaczyć zabytkowe turbozespoły i generatory oraz nowoczesne systemy sterowania SCADA.
W pobliżu, nad Jeziorem Pilchowickim przebiega most kolejowy z lat 1905-1906 o długości 151,68 metra i szerokości 4 metry. Konstrukcja opiera się na dwóch betonowo-kamiennych filarach oddalonych o 85 metrów i wznosi się 40 metrów nad taflą wody, co czyni ją jedną z najwyższych konstrukcji kolejowych w Polsce. Most był częścią Kolei Doliny Bobru łączącej Jelenią Górę z Żaganiem, obecnie nieczynnej od końca 2016 roku z powodu złego stanu technicznego.
W okolicy zachowały się również pozostałości niemieckiego schronu bojowego typu Sonderwerk z czasów II wojny światowej, który stanowił część linii umocnień chroniących strategiczny odcinek doliny Bobru. Historyczna stacja kolejowa w Stanicy z oryginalnymi zabudowaniami, torami i parowozownią oferuje w sezonie okazjonalne przejazdy zabytkowymi składami ciągniętymi przez parowóz. Kilka kilometrów od zapory działa również Gospodarstwo Wiejska Przygoda, oferujące warsztaty rękodzielnicze, tradycyjną kuchnię dolnośląską i możliwość obcowania ze zwierzętami hodowlanymi.
Informacje praktyczne
Adres
Pilchowice 67a, województwo dolnośląskie
Godziny otwarcia
Zapora dostępna jest bezpłatnie przez całą dobę. Elektrownia wodna dostępna jest sezonowo po wcześniejszej rezerwacji.
Jak dojechać do zapory?
Komunikacją publiczną
Najbliższa stacja kolejowa w Jeleniej Górze, skąd kursują autobusy komunikacji miejskiej i prywatni przewoźnicy do Pilchowic. Czas przejazdu około 30 minut.
Samochodem
Z Jeleniej Góry kierować się drogą w stronę Siedlęcina, następnie w Strzyżowcu skręcić w lewo w kierunku Jeziora Pilchowickiego. Przez wieś Pilchowice prowadzą wyraźne drogowskazy do zapory. Czas jazdy około 20 minut.
Parkingi
Bezpośrednio przy koronie zapory znajduje się parking o nawierzchni częściowo utwardzonej. Miejsca parkingowe dostępne również dla osób niepełnosprawnych. W sezonie parking płatny – około 5 zł za dzień.
