Park Narodowy Retezat, położony w rumuńskich Karpatach, jest pierwszym parkiem narodowym założonym w Rumunii i stanowi bardzo cenny obszar przyrodniczy. To kraina wysokich szczytów, polodowcowych jezior i pierwotnych lasów, która od dziesięcioleci przyciąga miłośników górskiej przyrody. Park nazywany jest „Krainą Błękitnych Oczu” ze względu na niezwykłą liczbę krystalicznych jezior, które stanowią ponad jedną trzecią wszystkich jezior polodowcowych w Rumunii.
Na terenie parku znajduje się 50 szczytów przekraczających wysokość 2000 metrów nad poziomem morza. Najwyższy szczyt, Peleaga, wznosi się na wysokość 2509 m n.p.m., następny jest Păpușa (2508 m n.p.m.), a trzeci szczyt Retezat (2482 m n.p.m.). Ten ostatni, od którego park wziął swoją nazwę, wyróżnia się charakterystycznym „ściętym” kształtem, widocznym z całego pasma Țara Haţegului. Według lokalnej legendy, szczyt powstał, gdy odważny młodzieniec ściął głowę gigantowi, który terroryzował okoliczne wioski, kradnąc bydło i zabijając ludzi. W momencie ścięcia głowy olbrzym zamienił się w „bezgłową” skałę, a jego ręka, opadając między góry, przekształciła się w system jezior – mostek jego dłoni stał się jeziorem Bucura, a palce utworzyły jeziora Slăvei, Lia, Ana, Viorica i Zănoaga.
Krajobraz parku tworzą przede wszystkim rozległe lasy, które pokrywają ponad połowę jego powierzchni. Pozostały obszar zajmują kolejno: tereny porośnięte kosodrzewiną, pastwiska alpejskie i formacje skalne, żwirowiska oraz siedliska wodne. Park wyróżnia się obecnością ponad 50 stałych jezior polodowcowych, które stanowią ponad jedną trzecią wszystkich jezior polodowcowych w Rumunii. Największe z nich, jezioro Bucura, jest największym jeziorem polodowcowym w kraju. Najwyżej położone jest jezioro Tăul Portii (2260 m n.p.m.), a najgłębsze – jezioro Zănoaga (29 m).
Znaczącą część parku stanowią lasy pierwotne i quasi-pierwotne, zajmujące około 3500 hektarów. Górna granica lasu znajduje się średnio na wysokości 1800 metrów, lokalnie dochodząc do 1900 metrów. Szczególnie cenny pod względem przyrodniczym i krajobrazowym jest obszar Retezatul Mic, położony w południowej części parku. W przeciwieństwie do północnej części masywu, która rozwinęła się na skałach krzemionkowych, Retezatul Mic charakteryzuje się podłożem wapiennym. Ta geologiczna odmienność sprzyja rozwojowi wyjątkowej rzeźby krasowej z malowniczymi wąwozami, jaskiniami i pieczarami. Z najwyższego punktu tego regionu – szczytu Piatra Iorgovanului (2014 m n.p.m.) – roztacza się wspaniała panorama na północną część Retezatu, gdzie dominują potężne szczyty Păpușa i Peleaga.
Fauna i flora parku
Park Narodowy Retezat stanowi wyjątkowy ekosystem charakteryzujący się niezwykłą różnorodnością biologiczną. Bogactwo siedlisk, w większości naturalnych lub minimalnie przekształconych przez człowieka, stworzyło warunki dla rozwoju unikalnej fauny i flory.
Świat roślin
Flora parku obejmuje 1190 gatunków rodzimych roślin wyższych, co stanowi jedną trzecią wszystkich gatunków występujących w Rumunii. Szczególną wartość przyrodniczą stanowi ponad 90 taksonów endemicznych. Do najcenniejszych gatunków chronionych zaliczają się: Draba dorneri, Tozzia carpathica oraz obuwik pospolity (Cypripedium calceolus). Na terenie parku występują również rośliny uznane w Rumunii za pomniki przyrody: goryczka żółta (Gentiana lutea), gołek czarny (Gymnadenia rhellicani) oraz szarotka alpejska (Leontopodium alpinum).
Szata roślinna parku zmienia się wraz z wysokością. W niższych partiach dominują lasy bukowe, które na wysokości 1200-1400 m przechodzą w lasy mieszane. Powyżej 1400 m do granicy lasu na wysokości około 1800 m występują bory świerkowe. Na szczególną uwagę zasługuje populacja limby (Pinus cembra), uznawana za jedną z najbardziej reprezentatywnych w Karpatach.
Ssaki
W parku zidentyfikowano 55 gatunków ssaków, co stanowi 23% wszystkich europejskich ssaków lądowych. Występują tu wszystkie duże drapieżniki charakterystyczne dla Europy: wilk (Canis lupus), niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) oraz ryś (Lynx lynx). Spośród dużych roślinożerców spotkać można kozice (Rupicapra rupicapra), jelenie szlachetne (Cervus elaphus) i sarny (Capreolus capreolus).
Na uwagę zasługują również mniejsze drapieżniki, takie jak żbik (Felis silvestris) oraz przedstawiciele rodziny łasicowatych: łasica (Mustela nivalis), gronostaj (Mustela erminea), kuna leśna (Martes martes), kuna domowa (Martes foina), borsuk (Meles meles) i wydra (Lutra lutra).
Szczególnym mieszkańcem parku jest świstak (Marmota marmota), wprowadzony w 1973 roku do Rezerwatu Naukowego Gemenele. Gatunek ten doskonale zaadaptował się w alpejskich rejonach Centralnego Retezatu, gdzie można go obserwować od wiosny do jesieni w okolicach jezior polodowcowych i łąk alpejskich.
Ptaki
Awifauna parku liczy 108 gatunków ptaków. Do najcenniejszych należy orzeł przedni (Aquila chrysaetos), będący symbolem parku, oraz orlik krzykliwy (Clanga pomarina), gadożer (Circaetus gallicus) i sokół wędrowny (Falco peregrinus). W parku występują również rzadkie gatunki sów: puchacz (Bubo bubo) i sóweczka (Glaucidium paserrinum). Na uwagę zasługuje obecność głuszca (Tetrao urogallus) oraz bociana czarnego (Ciconia nigra).
Płazy i gady
W parku stwierdzono występowanie 7 gatunków płazów, w tym salamandry plamistej (Salamandra salamandra), traszki górskiej (Ichthyosaura alpestris) i kumaka górskiego (Bombina variegata). Wszystkie gatunki płazów objęte są ochroną ze względu na postępującą utratę siedlisk i zmiany klimatyczne.
Gady reprezentowane są przez 5 gatunków, wśród których na szczególną uwagę zasługuje żmija zygzakowata (Vipera berus). Ten zagrożony gatunek, wbrew powszechnym opiniom, jest płochliwym zwierzęciem, które potrafi wyczuć obecność człowieka z odległości 20 metrów i atakuje wyłącznie w sytuacji bezpośredniego zagrożenia.
Bezkręgowce
Na terenie parku występuje około 3000 gatunków bezkręgowców, w tym wiele endemitów. Zidentyfikowano 9 endemicznych podgatunków motyli, co najmniej 6 endemicznych gatunków widelnic, 4 gatunki chruścików i 8 gatunków nicieni. Szczególnie dobrze zbadana jest fauna motyli, których stwierdzono 1100 gatunków. Łąka Berhina została uznana za obszar o europejskim znaczeniu lepidopterologicznym.
Do cennych gatunków bezkręgowców należą naramiennik alpejski (Rosalia alpina), pasikonik siedmiogrodzki (Pholidoptera transsylvanica) i rusałka żałobnik (Nymphalis vaualbum), objęte ochroną na poziomie europejskim.
Atrakcje turystyczne
Park Narodowy Retezat oferuje różnorodne możliwości aktywnego wypoczynku dostosowane do pory roku. Latem park zaprasza na górskie wędrówki, wycieczki rekreacyjne, obserwacje ptaków oraz fotografowanie dzikiej przyrody. Szczególną atrakcją jest bogata flora, która w sezonie letnim tworzy malownicze krajobrazy.
Wśród godnych uwagi szczytów znajduje się mistyczny szczyt Gugu (2291 m n.p.m.), najwyższy punkt masywu Godeanu. Według lokalnych legend, był on siedzibą Zamolxe, boga Daków, przez co uznawany jest za świętą górę. W południowej części parku wznosi się szczyt Piatra Iorgovanului (2014 m n.p.m.), z którym wiąże się legenda o siłaczu Iovanie Iorgovan, który pokonał tam siedmiogłowego smoka. Ze szczytu rozciąga się imponujący widok na północną część Retezatu, w tym na majestatyczne szczyty Păpușa i Peleaga.
System jezior polodowcowych stanowi jedną z największych atrakcji parku, stąd często nazywa się go „Krainą Błękitnych Oczu”. Na terenie masywu znajduje się aż 54 stałych jezior polodowcowych, co stanowi około 38% wszystkich jezior polodowcowych w Rumunii. Powstały one w wyniku topnienia dawnych lodowców alpejskich i do dziś są zasilane topniejącym śniegiem z górskich grzbietów.
Największym jeziorem polodowcowym w Rumunii jest Bucura, zajmujące powierzchnię 8,9 ha. Jest ono częścią malowniczego łańcucha jezior polodowcowych rozciągających się w kalderze Bucura. Łańcuch ten rozpoczyna się od najwyżej położonego jeziora Tăul Portii (2260 m n.p.m.), które jest zasilane wyłącznie przez podziemne źródła i opady. Kolejnym w łańcuchu jest Tăul Agățat, a następnie rozciągają się jeziora Bucura, Viorica, Florica, Ana i Lia. Według lokalnej legendy, jeziora te powstały z palców giganta, którego dłoń zamieniła się w wodę – mostek jego dłoni stał się jeziorem Bucura, a palce przekształciły się w pozostałe zbiorniki.
Wśród jezior polodowcowych wyróżnia się Zănoaga, będące najgłębszym jeziorem tego typu w kraju, osiągające 29 metrów głębokości. Szczególną atrakcją jest Tăul Țapului, jedyne jezioro w Retezacie posiadające malowniczą wysepkę porośniętą jałowcem, co nadaje mu unikatowy charakter. Do innych cennych jezior, chętnie odwiedzanych przez miłośników gór ze względu na swoje piękno, należą: Galeșu, Tăurile Custurii oraz Ștevia.
Na uwagę zasługuje również Tăul dintre Brazi, które jako jedyne położone jest na terenie leśnym i nie ma pochodzenia polodowcowego. Na zachodnim krańcu parku znajduje się łatwo dostępny zbiornik Gura Apelor, sztuczne jezioro zbudowane w latach 1975-1986 w dolinie rzeki Râului Mare, które z czasem stało się ważnym siedliskiem dla wielu gatunków ptaków.
W Rezerwacie Naukowym Gemenele, w kotlinie jeziora o tej samej nazwie, w 1973 roku rozpoczęto udany program reintrodukcji świstaków, które obecnie można obserwować w całym obszarze alpejskim Centralnego Retezatu.
Dla rowerzystów przygotowano możliwość jazdy po leśnych drogach parku. Dwie z dwunastu tras rowerowych w regionie Țara Hațegului przebiegają przez teren Parku Narodowego Retezat. Należy jednak pamiętać, że jazda rowerem po szlakach turystycznych jest zabroniona.
Na terenie parku wyznaczono trasy wspinaczkowe na ścianach Bucurii i Pelegii. Do ich pokonania niezbędny jest specjalistyczny sprzęt wspinaczkowy. W sezonie zimowym turyści mogą korzystać ze stoku narciarskiego w Kompleksie Turystycznym Râușor, a miłośnicy narciarstwa biegowego znajdą naturalne warunki do uprawiania tego sportu.
Jedną z głównych atrakcji parku jest wodospad Lolaia, położony w północnej części na wysokości około 1050 metrów. Z wodospadem wiąże się lokalna legenda o pięknej pasterce, której złote warkocze zamieniły się w srebrzyste strumienie wody. Godny uwagi jest również spektakularny wodospad Ciomfu.
Na zachodnim krańcu parku znajduje się łatwo dostępny zbiornik Gura Apelor, utworzony w latach 1975-1986 w dolinie rzeki Râului Mare. Jest to sztuczny zbiornik wodny, który stał się ważnym miejscem dla wielu gatunków ptaków.
Dla miłośników przyrody szczególnie cenna jest łąka Berhina, uznana za obszar o europejskim znaczeniu ze względu na występowanie rzadkich gatunków motyli. Obszar Retezatul Mic wyróżnia się spośród reszty północnego masywu podłożem wapiennym, które sprzyja rozwojowi form krasowych, tworząc malownicze wąwozy, jaskinie i pieczary.