W tym artykule [Ukryj spis]
Park Narodowy Paklenica, położony w północnej Dalmacji na południowych zboczach gór Velebit niedaleko Zadaru, jest jednym z najcenniejszych obszarów przyrodniczych Chorwacji. Na terenie parku znajdują się dwa niesamowite kaniony: Velka Paklenica oraz Mała Paklenica, które stanowią główną atrakcję tego obszaru chronionego.
Historia parku
Tereny Południowego Velebitu mają bogatą historię sięgającą czasów paleolitu. W okresie ostatniej epoki lodowcowej obszar ten zamieszkiwały niewielkie grupy myśliwych i zbieraczy. Poziom morza był wówczas o 120 metrów niższy niż obecnie, a dzisiejszy Kanał Velebitski stanowił szeroką dolinę rzeczną. Najstarsze ślady obecności człowieka w tym rejonie to mezolityczne narzędzia krzemienne, odkryte w jaskini Vaganačka pod Veliko Rujno.
Około 6000 lat p.n.e. na tereny te przybyli pierwsi hodowcy bydła i rolnicy, przynosząc ze sobą pszenicę oraz udomowione kozy i owce. W jaskiniach, które służyły jako schronienie dla ludzi i zwierząt, archeolodzy odnaleźli liczne dowody materialne: kości zwierząt hodowlanych, narzędzia pasterskie oraz zdobione naczynia gliniane.
W epoce brązu, około 2000 lat p.n.e., ludność liburska wzniosła pierwsze fortyfikacje i budowle kamienne. Konstrukcje te pełniły funkcję schronień dla okolicznej ludności oraz punktów kontrolnych na szlakach handlowych i pasterskich. Do dziś zachowały się charakterystyczne kopce zwane „gromilami”, a w ich pobliżu odkryto pochówki dawnych władców w kamiennych trumnach.
Okres rzymski przyniósł powstanie miasta Starigrad (rzymskie Argyruntum), które stało się znaczącym ośrodkiem handlowym. W IV wieku n.e. cesarz Tyberiusz otoczył miasto murami i wieżami obronnymi. Z tego okresu pochodzi imponująca kolekcja szkła – 146 naczyń różnego typu – obecnie prezentowana w Muzeum Archeologicznym w Zadarze.
Geologia i ukształtowanie terenu
Park Narodowy Paklenica wyróżnia się wyjątkową różnorodnością form geologicznych. Kanion Velika Paklenica, rozciągający się na długości 14 kilometrów, osiąga szerokość od 500 do 800 metrów, zwężając się miejscami do zaledwie 50 metrów. Monumentalne ściany skalne wznoszą się na wysokość ponad 700 metrów po obu stronach kanionu. Mala Paklenica, choć mniejsza, imponuje 12-kilometrowym kanionem o szerokości 400-500 metrów, z najwęższym przesmykiem liczącym zaledwie 10 metrów.
Centralną część parku charakteryzuje kompleks reliefowy Borovnik i Crni vrh, z malowniczymi dolinami Mala Močila i Velika Močila. Szczególnie interesująca jest dolina Velika Močila, położona na wysokości 850 m n.p.m., otoczona przez szczyty Crni vrh (1110 m), Škiljina kosa (1015 m) i Zeleni brig (842 m).
Park słynie z bogactwa form krasowych. Na jego terenie zbadano 76 obiektów speleologicznych, w tym 39 jam i 37 jaskiń. Najdłuższą jest Jama Vodarica o długości 300 metrów, zaś najgłębszą – Przepaść na Bunovacu, sięgająca 534 metrów w głąb ziemi.
Fauna i flora
Bogactwo przyrodnicze Paklenicy potwierdza obecność tysiąca gatunków i podgatunków roślin, z czego 79 to endemity. Ta niezwykła różnorodność biologiczna, wraz z występowaniem gatunków reliktowych i rzadkich, czyni park cennym obszarem florystycznym w skali światowej.
Szczególną wartość przedstawiają tutejsze lasy, będące jednym z głównych powodów utworzenia parku narodowego. Na terenie Paklenicy występują zespoły leśne dębu i grabu, lasy bukowe, sosnowe oraz paprociowe. W 2017 roku tutejsze lasy bukowe zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako część kompleksu Dawnych i pierwotnych lasów bukowych Karpat i innych regionów Europy.
Fauna parku jest równie imponująca jak flora. Zidentyfikowano tu ponad 230 gatunków ptaków, w tym 102 gatunki lęgowe. Szczególnie cenna jest populacja ptaków zamieszkujących skały i klify w kanionach, licząca 24 gatunki. Do najcenniejszych przedstawicieli awifauny należą zagrożone gatunki, takie jak orzeł przedni, sokół wędrowny, orzeł krótkopalczasty i jastrząb.
Na terenie parku żyje 53 gatunki ssaków, wśród których wyróżniają się sarny, kozice oraz niedźwiedź brunatny – największy lokalny drapieżnik. Świat bezkręgowców, choć nie w pełni zbadany, reprezentowany jest przez liczne gatunki motyli, a w jaskiniach występują unikalne gatunki zwierząt podziemnych.
Atrakcje turystyczne
Park Narodowy Paklenica oferuje rozległą sieć szlaków turystycznych o łącznej długości 150-200 kilometrów. Trasy o różnym stopniu trudności pozwalają na eksplorację wszystkich najcenniejszych obszarów parku, od łatwych ścieżek wiodących do jaskini Manita peć i leśnego domku Lugarnica, po wymagające szlaki wysokogórskie.
Paklenica jest największym i najpopularniejszym ośrodkiem wspinaczkowym w Europie Południowo-Wschodniej. Park oferuje ponad 360 wyposażonych tras wspinaczkowych o zróżnicowanym poziomie trudności. Wyjątkową atrakcją jest możliwość połączenia wspinaczki ze sportami wodnymi, dzięki bliskości morza. Główny sezon wspinaczkowy trwa od wiosny do późnej jesieni, przyciągając entuzjastów wspinaczki z całej Europy.
Zabytkowe bunkry Tity
W pobliżu wejścia do Velikiej Paklenicy znajduje się szczególny obiekt historyczny – kompleks tuneli wybudowany dla Josipa Broz Tity. Konstrukcja powstała w okresie napięć między Jugosławią a ZSRR na przełomie lat 40. i 50. XX wieku, stanowiąc świadectwo burzliwej historii tego regionu.
Vaganski vrh – najwyższy szczyt Velebitu
Vaganski vrh, wznoszący się na wysokość 1757 metrów n.p.m., jest najwyższym szczytem pasma górskiego Velebit. Położony w środkowej części masywu, na terenie Parku Narodowego Paklenica, stanowi popularny cel wypraw wysokogórskich. Ze szczytu rozciąga się spektakularny widok na Morze Adriatyckie, okoliczne wyspy oraz inne pasma górskie Chorwacji, a przy dobrej widoczności można dostrzec nawet odległe Alpy.
Do Vaganskiego vrhu prowadzi sieć szlaków turystycznych o zróżnicowanym stopniu trudności. Najpopularniejsze trasy rozpoczynają się w miejscowościach Starigrad Paklenica oraz Obrovac. Wędrówka na szczyt wymaga dobrego przygotowania fizycznego i doświadczenia górskiego. W zależności od wybranej trasy i tempa marszu, wejście może zająć od kilku do kilkunastu godzin.
Ze względu na zmienne warunki atmosferyczne i wymagający charakter terenu, turyści planujący zdobycie szczytu powinni zadbać o odpowiednie wyposażenie, w tym solidne obuwie górskie, ciepłą odzież oraz wystarczający zapas prowiantu i wody. Przed wyruszeniem na szlak zaleca się sprawdzenie aktualnej prognozy pogody i zapoznanie się z dokładnym przebiegiem wybranej trasy.
Jaskinia Manita peć
Jaskinia Manita peć stanowi wyjątkową atrakcję Parku Narodowego Paklenica jako jedyna jaskinia przystosowana do zwiedzania turystycznego. Położona na wysokości 570 metrów n.p.m., zachwyca imponującymi rozmiarami – rozciąga się na długość 100 metrów przy wysokości sięgającej 40 metrów. Jaskinia została odkryta w 1937 roku i od tego czasu służy celom turystycznym.
Wnętrze jaskini kryje fascynujące formacje skalne, w tym malownicze stalaktyty, stalagmity, kolumny i draperie. Niektóre z tych formacji zyskały charakterystyczne nazwy, jak Hełm, Organy czy Czarownica. Zwiedzanie odbywa się wyłącznie z przewodnikiem i trwa około 30 minut. Jaskinia jest dostępna dla turystów od maja do października, przy czym w szczycie sezonu letniego (lipiec-sierpień) można ją odwiedzać codziennie.
Do jaskini prowadzi malowniczy szlak turystyczny rozpoczynający się przy parkingu Velika Paklenica. Wędrówka zajmuje około półtorej godziny i stanowi doskonałą okazję do poznania różnorodnych krajobrazów parku.
Schronisko górskie Paklenica
Planinarski dom Paklenica, znane jako schronisko górskie Paklenica, stanowi kluczowy punkt infrastruktury turystycznej parku. Obiekt położony jest w malowniczej scenerii kanionu Velika Paklenica, około dwóch godzin marszu od głównego wejścia do parku. Lokalizacja schroniska czyni je idealną bazą wypadową dla miłośników górskich wędrówek i wspinaczki.
Schronisko oferuje zróżnicowane możliwości zakwaterowania, od pokoi wieloosobowych po prywatne. Goście mają do dyspozycji pełne zaplecze sanitarne, kuchnię turystyczną oraz jadalnię. Na miejscu można również zakupić ciepłe posiłki i napoje. Obiekt funkcjonuje przez cały rok, jednak w szczycie sezonu letniego (lipiec-sierpień) wymagana jest wcześniejsza rezerwacja miejsc noclegowych.
Z uwagi na strategiczne położenie, schronisko służy jako punkt startowy dla wielu górskich ekspedycji, w tym wypraw na Vaganski vrh. Okolica obfituje w liczne trasy wspinaczkowe o różnym stopniu trudności, co przyciąga wspinaczy z całej Europy. Szlak prowadzący do schroniska oferuje malownicze widoki na kanion Velika Paklenica, stanowiąc sam w sobie atrakcyjną trasę turystyczną.
Najstarsze świątynie
Ważnym elementem dziedzictwa kulturowego parku są średniowieczne kaplice, świadczące o obecności Chorwatów na tym terenie. Do najcenniejszych należą: kaplica św. Jerzego w Rovanjskiej, kaplica św. Piotra w Starigradzie oraz kaplica św. Marii Magdaleny, wszystkie wzniesione między IX a XII wiekiem. Z okresu późnego średniowiecza pochodzą również forty Večka Kula i Paklarić, wzniesione między XIV a XVI wiekiem.