Narodowy Pomnik na Vítkovie

Narodowy Pomnik na Vítkovie w Pradze stanowi wyjątkowy przykład funkcjonalistycznej architektury z okresu Pierwszej Republiki Czechosłowackiej. Budowla wzniesiona w latach 1929-1933 na wzgórzu Vítkov w dzielnicy Žižkov powstała według projektu architekta Jana Zázvorki starszego. Prace wykończeniowe trwały do 1938 roku, jednak planowane uroczyste otwarcie w 20. rocznicę republiki nie doszło do skutku.

Pierwotnym celem budowy monumentu było uczczenie pamięci czechosłowackich legionistów i ruchu oporu podczas I wojny światowej. Idea stworzenia narodowego pomnika narodziła się jednak znacznie wcześniej. Już w 1882 roku z inicjatywy lokalnych mieszkańców powstało Towarzystwo Budowy Pomnika Jana Žižki z Trocnova na Górze Žižkov, nawiązujące do historycznego zwycięstwa husytów nad krzyżowcami 14 lipca 1420 roku.

Zmienne losy pomnika

Historia Narodowego Pomnika na Vítkovie odzwierciedla burzliwe dzieje Czechosłowacji w XX wieku. Podczas II wojny światowej obiekt został zamieniony w magazyn Wehrmachtu i uległ znacznym zniszczeniom. Po przejęciu władzy przez komunistów w 1948 roku pomnik stał się narzędziem propagandy nowego reżimu.

W 1953 roku otwarto tu mauzoleum pierwszego komunistycznego prezydenta Klementa Gottwalda. Później umieszczono również grobowce innych komunistycznych przywódców: Antonína Zápotockého, Ludvíka Svobody oraz symboliczne grobowce Jana Švermy i Juliusa Fučíka. Pierwotne przeznaczenie pomnika jako miejsca upamiętnienia legionistów zostało celowo zatarte, a z oryginalnej dekoracji pozostały jedynie dwa reliefy.

Mauzoleum Gottwalda zamknięto w 1962 roku, a jego ciało poddano kremacji. Po aksamitnej rewolucji w 1989 roku szczątki komunistycznych przywódców przeniesiono na Cmentarze Olszańskie. Od 2000 roku opiekę nad zabytkiem przejęło Muzeum Narodowe. Od 1 czerwca 2024 roku obiekt należy do Ministerstwa Obrony Narodowej i jest administrowany przez Wojskowy Instytut Historyczny.

Grób Nieznanego Żołnierza

Ważnym elementem kompleksu jest Grób Nieznanego Żołnierza. Pierwotnie znajdował się on w Starym Ratuszu, gdzie w 1922 roku złożono szczątki żołnierza poległego w bitwie pod Zborowem. W 1941 roku grób został zniszczony przez nazistów, a szczątki skremowano.

Po II wojnie światowej zdecydowano o utworzeniu Grobu Nieznanego Żołnierza na Vítkovie. Z powodu braku zgody władz radzieckich na przeniesienie szczątków ze Zborowa, 9 października 1949 roku pochowano tu żołnierza poległego podczas operacji karpacko-dukielskiej. Dopiero 8 maja 2010 roku umieszczono w grobie również nowo ekshumowane szczątki jednego z poległych żołnierzy zborowskich, realizując pierwotny zamysł z czasów Pierwszej Republiki.

Monumentalny posąg Jana Žižki

Najbardziej rozpoznawalnym elementem kompleksu jest monumentalny posąg konny Jana Žižki z Trocnova, dzieło rzeźbiarza Bohumila Kafki. Historia powstania pomnika była długa i skomplikowana – po trzech nieudanych konkursach jury zwróciło się bezpośrednio do trzech uznanych rzeźbiarzy: Ladislava Šalouna, Jana Mařatki i Bohumila Kafki.

Kafka pracował nad projektem z wyjątkową dbałością o historyczną dokładność, konsultując się zarówno z historykami, jak i specjalistami od hodowli koni. Model gipsowy ukończył w listopadzie 1941 roku, krótko przed swoją śmiercią. Odlew wykonano dopiero po wyzwoleniu, a uroczyste odsłonięcie nastąpiło 14 lipca 1950 roku, w rocznicę bitwy pod Vítkovem.

Imponujący posąg waży 16,5 tony, ma 9 metrów wysokości i 9,6 metra długości. Składa się ze 120 brązowych części połączonych prawie 5000 śrubami. Niektóre źródła podają, że jest to trzeci największy brązowy posąg konny na świecie, choć według nowszych danych z 2013 roku zajmuje szóste miejsce w tym rankingu. Ostatnie prace konserwatorskie przy pomniku przeprowadzono w latach 2010-2011.

Artystyczne detale kompleksu

Istotnym elementem dekoracyjnym kompleksu jest umieszczone na fasadzie cokołu pomnika konnego godło państwowe Czechosłowacji autorstwa Otakara Španiela. W 1962 roku zastąpiono je socjalistycznym godłem Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej. W 1997 roku zainstalowano kopię oryginalnego czechosłowackiego herbu, wykonaną przez Vladimíra Oppla i Martina Ceplechę.

Za pomnikiem konnym znajduje się brama wejściowa do monumentu, ozdobiona płaskorzeźbami zaprojektowanymi przez Josefa Malejovskiego, przedstawiającymi sceny z czasów ruchu husyckiego. W kaplicy poległych umieszczono rzeźbę Jana Štursy „Ranny”, inspirowaną osobistymi doświadczeniami artysty z I wojny światowej.

Po wschodniej stronie budynku znajduje się obecnie nieczynna fontanna projektu Karela Štipla, składająca się z dwóch okrągłych mis umieszczonych jedna nad drugą w okrągłym zbiorniku. Przy fontannie stoją dwie grupy rzeźb: „Alegoria Zwycięstwa” Karela Pokornego z 1962 roku (ukończona w 1967 roku przez Jiřího Duška) oraz „Szczęśliwa przyszłość” Karela Lidickiego z lat 1964-1972.

Informacje praktyczne

Adres i lokalizacja

Od września 2024 roku pomnik znajduje się pod nadzorem Wojskowego Instytutu Historycznego w Pradze. Pomnik Narodowy na Vítkovie znajduje się pod adresem

U Památníku 1900,
130 00 Praga 3 – Žižkov.

Godziny otwarcia

Obiekt jest otwarty od wtorku do niedzieli w godzinach 10:00-18:00, z ostatnim wejściem o 17:30. Wstęp do pomnika jest bezpłatny. Należy jednak mieć na uwadze możliwe zmiany w godzinach otwarcia. Aktualne informacje można znaleźć na stronie instytutu. Pomnik warto odwiedzić przy okazji weekendowego wyjazdu do Pragi.

Jak dojechać

Pomnik jest dobrze skomunikowany z resztą miasta.

• Ze stacji metra Florenc (linie C i B) można dojechać autobusami nr 133, 175 i 207 do przystanku U Památníku.
• Ze stacji Flora (linia A) najlepiej skorzystać z autobusu nr 175 do tego samego przystanku.
• Dojazd tramwajami nr 7, 10 i 11 do przystanku Biskupcova lub autobusami nr 133, 136 i 207 do przystanku Ohrady, a następnie spacer ulicą Pražačka i przez park.

Dostępność

Wejście do pomnika, dostosowane dla osób z niepełnosprawnościami, znajduje się po wschodniej stronie budynku. Na terenie obiektu obowiązuje zakaz wjazdu na rowerach, rolkach, deskorolkach i hulajnogach, z wyjątkiem środków kompensacyjnych. Zabronione jest również wnoszenie jedzenia i napojów, palenie tytoniu (także e-papierosów) oraz wprowadzanie zwierząt, z wyjątkiem psów przewodników i asystujących.

Punkt widokowy

Dodatkową atrakcją jest punkt widokowy zlokalizowany nad konnym pomnikiem Jana Žižki, czynny w godzinach otwarcia muzeum. W okresie zimowym (listopad-marzec) punkt widokowy jest dostępny do godziny 16:00, a w przypadku niekorzystnych warunków atmosferycznych może zostać zamknięty.