Pałac w Pardubicach. Renesansowa perła Czech Wschodnich

Zamek w Pardubicach to jeden z najcenniejszych zabytków architektury w Czechach, harmonijnie łączący cechy średniowiecznej twierdzy i renesansowego pałacu. Wzniesiona przez ród Pernštejnów budowla do dziś imponuje połączeniem obronnego charakteru z renesansową elegancją. Od 2010 roku obiekt znajduje się na prestiżowej liście narodowych zabytków kultury Republiki Czeskiej.

Przez ponad pięć wieków zamek był świadkiem burzliwej historii regionu – od czasów świetności rodu Pernštejnów, przez okres królewskiej własności, aż po współczesną rolę centrum kulturalnego. Dzisiaj, mieszcząc Muzeum Czech Wschodnich, oferuje zwiedzającym podróż przez wieki czeskiej historii, prezentując unikalne sale rycerskie z renesansowymi freskami, tajemniczą średniowieczną skrzynię skarbów oraz rozległy system fortyfikacji przekształcony w malowniczy park.

Historia Zamku

Historia Zamku Pardubickiego sięga końca XIII wieku, kiedy w miejscu obecnej budowli powstał pierwszy dwór obronny. W XIV wieku panowie z Pardubic przekształcili go w zamek wodny, jednak z tej konstrukcji zachowały się do czasów współczesnych jedynie fragmenty. Prawdziwy rozkwit zamku nastąpił w 1490 roku, gdy posiadłość nabył morawski magnat Vilém z Pernštejna, jedna z najważniejszych postaci na dworze króla Władysława Jagiellończyka.

Vilém z Pernštejna uczynił z Pardubic centrum swojego majątku ziemskiego. Z jego inicjatywy powstała okazała rezydencja, łącząca funkcje reprezentacyjne z administracyjnymi. Przebudowa objęła nie tylko sam zamek, ale również system fortyfikacji – powstały potężne umocnienia z wałami ziemnymi i narożnymi bastionami przystosowanymi do ciężkiej artylerii. Po jego śmierci w 1521 roku synowie – Wojciech i Jan – kontynuowali dzieło ojca, wzbogacając zamek o elementy renesansowe. Za ich czasów powstały między innymi cenne malowidła ścienne w salach rycerskich, należące do najstarszych przykładów sztuki renesansowej w Czechach.

W 1560 roku Pernštejnowie sprzedali Pardubice królowi, a zamek stał się własnością komory królewskiej. Obiekt przestał pełnić funkcję szlacheckiej rezydencji, stając się siedzibą administracji majątku królewskiego. Ostatnią znaczącą przebudowę przeprowadził architekt Ulrico Aostali de Sala w latach 1574-1579. Pod jego kierunkiem powstała charakterystyczna wieża zegarowa oraz zmieniono dekorację fasad, wprowadzając między innymi zdobienia sgraffitowe. W kolejnych stuleciach zamek pełnił różne funkcje – mieścił się tu browar, magazyn fabryki włókienniczej, a także mieszkania dla emerytowanych oficerów.

Przełomowym momentem w historii zamku był rok 1920, gdy obiekt zakupiło Stowarzyszenie Muzealne Pardubice, które już od 1892 roku dzierżawiło część pomieszczeń na cele wystawiennicze. To właśnie wtedy odkryto wiele cennych malowideł ściennych ukrytych pod późniejszymi warstwami. W latach 70. XX wieku zamek popadł w ruinę – zawalały się stropy na drugim piętrze, a obiekt został zamknięty dla zwiedzających. Jednak intensywne prace renowacyjne po 1993 roku, prowadzone pod nadzorem Muzeum Czech Wschodnich, przywróciły mu dawną świetność. Usunięto wtedy nieoryginalne dobudówki, zrekonstruowano wieżę zegarową i północno-wschodnią kopułę, przywracając im historyczny wygląd z czasów Pernštejnów. Od 2001 roku właścicielem zamku jest Kraj Pardubicki, a w 2010 roku obiekt został wpisany na listę narodowych zabytków kultury Republiki Czeskiej.

Architektura zamku

Zamek Pardubicki stanowi wyjątkowy przykład połączenia architektury obronnej z reprezentacyjną. Czteroskrzydłowy układ pałacowy otoczony jest systemem fortyfikacji, który uznawany jest za szczytowe osiągnięcie późnogotyckiej techniki obronnej. Fortyfikacje składają się z masywnego wału ziemnego z narożnymi bastionami przystosowanymi do ciężkiej artylerii, muru z otworami strzelniczymi oraz szerokiej fosy.

Charakterystycznym elementem architektury zamku jest wieża zegarowa w północno-wschodniej części, wzniesiona między 1580 a 1600 rokiem. Budowla wykonana z czystej cegły reprezentuje dojrzały styl renesansowy, co widać w zastosowaniu półkolistych okien łukowych. Całość założenia architektonicznego, zarówno pod względem skali jak i zachowania oryginalnego układu urbanistycznego, nie ma sobie równych w Europie Środkowej.

Sale rycerskie

Na pierwszym piętrze zamku znajdują się trzy reprezentacyjne sale rycerskie, stanowiące prawdziwą perłę renesansowej sztuki. Największa z nich, Mázhaus, zachwyca monumentalnym muralem przedstawiającym antytezę Starego i Nowego Testamentu. Jest to największy znany obraz o tej tematyce, powstały pod wpływem twórczości Lucasa Cranacha Starszego po 1530 roku.

Sala Wojciecha prezentuje najstarszy znany fresk renesansowy w Czechach, datowany na 1532 rok, przedstawiający scenę z historii Samsona i Dalili. Przestrzeń zdobią także malowane kolumny inspirowane antykiem oraz bogata dekoracja heraldyczna rodu Pernštejnów.

Sala Kolumnowa wyróżnia się oryginalnym, wczesnorenesansowym malowanym stropem kasetonowym, zdobionym półnagimi postaciami i ornamentami kwiatowymi. Zachowały się tu również cenne dzieła kamieniarskie z okresu późnego gotyku.

Kaplica Trzech Króli

Kaplica zamkowa, położona we wschodnim skrzydle, przeszła gruntowną renowację zakończoną w 2013 roku. Jej wnętrze zdobi neogotycki ołtarz główny z XIX wieku, zaprojektowany przez Františka Schmoranza, oraz malowidło przedstawiające Pokłon Trzech Króli z pierwszej połowy XVIII wieku. Podczas prac konserwatorskich dokonano fascynującego odkrycia – pod wyblakłą, szarozieloną farbą na rzeźbach świętych Jana Wacława i Ludmiły odnaleziono pięknie zachowane, oryginalne polichromie z drugiej połowy XVIII wieku. Na szczególną uwagę zasługują dwa rokokowe ołtarze boczne z obrazami świętych Jana Nepomucena i Karola Boromeusza, bogato zdobione złoconymi ornamentami i naturalistycznymi figurami aniołów. Całość kompozycji dopełniają monumentalne rzeźby aniołów na chmurach, przypisywane warsztatowi Ignáca Rohrbacha, jednego z najwybitniejszych mistrzów czeskiej rzeźby barokowej i następcy Matyáša Bernarda Brauna.

Skrzynia Pernštejna

W podziemiach kaplicy znajduje się unikatowa skrzynia Pernštejnów – jedyny zachowany element późnogotyckiego wyposażenia zamku. Ten średniowieczny sejf, zaprojektowany z myślą o pomieszczeniu setek kilogramów złota i srebra, stanowi arcydzieło ówczesnej techniki zabezpieczeń. Dostęp do skrzyni prowadzi przez kaplicę zamkową, następnie wąskimi, krętymi schodami w dół, przez szereg drzwi wyposażonych w masywne zamki. Sam sejf zabezpieczony jest złożonym systemem zatrzasków i zamków mechanicznych. Wyjątkowe warunki klimatyczne w pomieszczeniu pod kaplicą, które miało stanowić psychologiczną barierę dla potencjalnych złodziei, pozwoliły skrzyni przetrwać 500 lat. Choć dziś jest pusta, pozostaje bezcennym zabytkiem techniki – jest to największa i najstarsza tego typu konstrukcja zachowana na terenie Czech.

Wieża zamkowa

Wieża o wysokości 50 metrów oferuje niezwykły punkt widokowy, z którego rozciąga się panorama sięgająca 20 kilometrów. Na poszczególnych piętrach wieży mieszczą się ekspozycje archeologiczne, zoologiczne i paleontologiczne. Aby dotrzeć na taras widokowy, należy pokonać 172 stopnie.

Mury obronne i ogrody

System fortyfikacji zamkowych, zajmujący powierzchnię 3,7 hektara, przeszedł fascynującą transformację. Do 1778 roku mury pozostawały puste ze względów strategicznych, jednak później przekształcono je w ogrody użytkowe dla urzędników dworskich. W 1836 roku, gdy zamek stracił status twierdzy wojskowej, na zboczach wałów zasadzono 1600 drzew owocowych i 1200 krzewów winorośli. Z czasem sad wzbogacono o jesiony, klony, lipy i kasztanowce. Obecnie mury stanowią zieloną oazę w centrum miasta, gdzie można spacerować alejkami o długości około 600 metrów wśród około 180 drzew. Od 2016 roku trzy bastiony – wschodni, północny i zachodni – są częścią obszaru Natura 2000, chroniąc rzadki gatunek pluskwiaka smrodliwego, który zamieszkuje dziuple starych drzew. Mury są dostępne dla zwiedzających w różnych godzinach w zależności od pory roku – najdłużej w sezonie letnim, od 8:00 do 20:00.

Schron Obrony Cywilnej

Niezwykłą atrakcją jest schron obrony cywilnej z 1953 roku, ukryty w północno-wschodniej części wałów zamkowych. Ta tajna konstrukcja, zaprojektowana jako stanowisko dowodzenia w przypadku ataku nuklearnego, została wyposażona w zaawansowane jak na tamte czasy systemy. Schron posiadał własną studnię, generator prądu oraz urządzenia telekomunikacyjne – telefon i teleks. System filtrowentylacyjny, działający zarówno na napęd elektryczny jak i ręczny, mógł w sytuacji krytycznej obsłużyć około 120 osób, skutecznie filtrując pył radioaktywny. W schronie panuje stała temperatura między 10 a 15 stopni Celsjusza przez cały rok. Obecnie obiekt jest dostępny do zwiedzania dla grup minimum 5-osobowych po wcześniejszej rezerwacji mailowej lub telefonicznej. Bilet wstępu kosztuje 120 koron (60 koron ulgowy). Ze względu na stałą, niską temperaturę, organizatorzy zalecają zabranie ciepłego ubrania.

Informacje praktyczne

Godziny otwarcia

• Wtorek-Niedziela: 10:00-18:00
• Poniedziałek: nieczynne
• W sezonie letnim (lipiec-sierpień) otwarte codziennie

Ceny biletów

Ceny podane w koronach czeskich (CZK) oraz w nawiasie po przeliczeniu na złote polskie (PLN) przy kursie średnim 1 CZK = 0,47 PLN.

Dojazd

• Samochodem: parking przy ulicy Zámecká
• Pociągiem: 15 minut pieszo od dworca głównego
• Autobusem: przystanek „Zámek” (linie 2, 6, 13)