Pieniński Park Narodowy

Pieniński Park Narodowy został założony 1 czerwca 1932 roku i jest jednocześnie pierwszym i najstarszym Parkiem Narodowym w Polsce. Stanowi niekwestionowane arcydzieło przyrody na terenie Polski i obejmuje wyjątkowe pod względem krajobrazowym i przyrodniczym obszary Pienin Właściwych, takie jak Masyw Trzech Koron, Pieniny Czorsztyńskie, Pieninki oraz Pieniński Przełom Dunajca.

Park charakteryzuje się najwyższym wskaźnikiem natężenia ruchu turystycznego na 1 ha powierzchni spośród wszystkich polskich parków narodowych. Dla odwiedzających udostępniono łącznie 35 km tras turystycznych. Jednym z najbardziej imponujących atrakcji turystycznych jest spływ przełomem Dunajca tradycyjnym tratwami, pontonem lub kajakiem. Podczas spływu można z nieco innej perspektywy cieszyć się widokiem na galerię Trzech Koronach i Sokolicy. W otoczeniu parku znajdują się również ruiny Zamku w Czorsztynie i Zamek w Niedzicy. Ponad połowa powierzchni parku stanowi własność Skarbu Państwa, a reszta to obszary prywatne, na których prowadzona jest różnorodna działalność gospodarcza.

Historia Pienińskiego Parku Narodowego sięga XVII wieku, kiedy to niektórzy starości czorsztyńscy uznali konieczność ochrony przyrody Pienin. Jednak formalna historia parku rozpoczyna się w 1921 roku, gdy z inicjatywy prof. Władysława Szafera powstał rezerwat mający chronić łąki wokół ruin Zamku w Czorsztynie. W latach 20. XX wieku rozpoczęto zakupy gruntów prywatnych, głównie w Pieninach Środkowych, celem utworzenia pierwszego polskiego parku narodowego. Inicjatywę tę poparł prof. Stanisław Kulczyński, a 23 maja 1932 roku rozporządzenie ministra rolnictwa oficjalnie ustanowiło „Park Narodowy w Pieninach”, w tym samym roku utworzono również czechosłowacki Pieniński Park Narodowy.

W 1960 roku na zgromadzeniu Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i jej Zasobów podkreślono wyjątkowość Przełomu Dunajca i Pienińskiego Parku Narodowego, określając go jako jedno z najpiękniejszych miejsc w Europie pod względem botanicznym i krajobrazowym.

Fauna i flora Pienińskiego Parku Narodowego

Różnorodność terenu, siedlisk i mikroklimatów, połączona z długą historią rozwoju flory Pienińskiego Parku Narodowego, sprawia, że mimo niewielkiej powierzchni, jego roślinność jest niezwykle interesująca i zróżnicowana. Masyw Trzech Koron z Wąwozem Szopczańskim i północną ścianą Smolegowej Skały to obszary, na których można zaobserwować najbardziej fascynujące gatunki roślin.

Na obszarze parku występuje 1100 gatunków roślin naczyniowych, z czego 2 są endemitami: pszonak pieniński i mniszek pieniński. Pomimo stosunkowo niewielkiej wysokości Pienin, można znaleźć tutaj aż 167 gatunków roślin górskich. Oprócz tego, opisano ponad 400 gatunków glonów, 230 gatunków mchów, 550 gatunków grzybów kapeluszowych i ponad 400 gatunków porostów. Warto zaznaczyć, że niektóre gatunki roślin, takie jak pienińska odmiana bylicy piołunu, chaber pieniński, złocień Zawadzkiego czy jałowiec sabiński, występują wyłącznie w Pieninach, nie spotykane nigdzie indziej w Karpatach Zachodnich. Tawuła średnia to kolejna roślina będąca endemitem występującym poza obszarem Pienin jedynie w Bieszczadach. Ciekawostką jest również reliktowa sosna, rosnąca w endemicznym zespole Calamagrostio variae-Pinetum.

Las i jego otoczenie to miejsce, gdzie zakwita wiele pięknych gatunków roślin, takich jak śnieżyczka przebiśnieg, pierwiosnek lekarski i pierwiosnek wyniosły, lepiężniki, żywiec gruczołowaty, miesiącznica trwała. Łąki pienińskie, kształtowane przez wieki działalności ludzkiej, są niezwykle interesujące i bogate pod względem gatunkowym. Wśród rzadszych roślin znajdują się liczne gatunki storczyków, takie jak dwulistnik muszy, storczyk szerokolistny, storczyk bzowy, storczyk męski, a także ostrożnia głowacza czy ciemiężycę zieloną. W murawach naskalnych dominuje sesleria skalna, a pojawiają się także smagliczka skalna, kostrzewa blada i cienistka Roberta na wapiennych piargach.

W latach 2007–2009 przeprowadzono badania, które wykazały obecność 830 gatunków grzybów wielkoowocnikowych na terenie parku, z czego 111 było nowymi gatunkami dla Pienin. Pomimo uznania Pienin za jedno z najlepiej zbadanych przyrodniczo miejsc, liczba odkrytych nowych gatunków grzybów pokazuje, że wiele jeszcze pozostaje do odkrycia.

Z uwagi na urozmaicony teren i zróżnicowane warunki środowiskowe, świat zwierząt w Pieninach jest równie fascynujący. Na tym obszarze zarejestrowano ponad 7 tysięcy gatunków zwierząt, w tym około 235 gatunków kręgowców. Wśród większych ssaków można spotkać borsuka, dzika, jelenia, rysia, żbika, kunę leśną i sarnę. Dzięki obecności jaskiń, stanowiących miejsce zimowania, fauna nietoperzy jest bogata i obejmuje aż 15 gatunków, z czego najliczniejszym jest rzadki już w Europie podkasaniec mały. Z rzadkich gryzoni występuje mysz małooka, reprezentująca formę fauny stepowej. Równie bogata w Pieninach jest awifauna – w latach 1955–1959 odnotowano w tym regionie około 160 gatunków ptaków, w tym około 100 gniazdujących w Pieninach. Spośród gatunków naskalnych można wymienić nagórnika, pomurnika, kopciuszka, gniazdującego również w skałach bociana czarnego, a wśród rzadszych drapieżników puchacza. W rzekach Pienin, takich jak Dunajec, można spotkać głowacicę.

Chociaż fauna kręgowców nie wykazuje wyraźnych różnic gatunkowych w porównaniu do otaczających obszarów Pienin, to w faunie bezkręgowców odkryto wiele endemitów i gatunków reliktowych. Stwierdzono tu obecność około 6500 gatunków bezkręgowców. Pienińskie łąki są znane ze swojej różnorodności motyli na których żyje około 1600 gatunków, z których 6% to ciepłolubne gatunki, znane tylko z Pienin lub bardzo rzadkie poza nimi. Najsłynniejszym z nich jest niepylak apollo. Na bukach w Masywie Trzech Koron występuje również nadobnica alpejska, choć jej populacja maleje i jest uznana za wymierającą w Polsce.

Ochrona bioróżnorodności w Pieninach

Działalność Pienińskiego  Parku Narodowego w zakresie ochrony bioróżnorodności regionu obejmuje wiele obszarów. Od ponad 150 lat prowadzone są tu systematyczne i szczegółowe badania naukowe, co sprawiło, że region ten jest bardzo dobrze udokumentowany przyrodniczo. Od momentu utworzenia parku w 1936 r. opracowano precyzyjny plan gospodarczo-leśny, który jest rzetelnie realizowany. Aby przywrócić drzewostany do ich naturalnego stanu, zmienionego przez wieki działalności człowieka, prowadzi się intensywne prace związane z nasadzeniami. Monitoring miejsc występowania cennych okazów drzew jest systematycznie przeprowadzany, a w razie potrzeby podejmowane są aktywne działania mające na celu ich ochronę.

Kluczowym elementem dla zachowania bioróżnorodności Pienin są łąki, które regularnie poddawane są koszeniu, a zebrane siano jest usuwane, aby zapobiec ich zarośnięciu lasem. Na 20 półarowych poletkach tych obszarów pracownicy parku co roku sporządzają tzw. zdjęcie fitosocjologiczne, czyli spis wszystkich gatunków roślin naczyniowych. Hala Majerz odgrywa istotną rolę w utrzymaniu różnorodności przyrodniczej i kulturowej poprzez kulturowy wypas owiec. Dodatkowo, uruchomiono specjalny program ochrony motyla niepylaka apollo, obejmujący hodowlę, znakowanie, monitoring i koszenie łąk, na których ten gatunek występuje.

W ramach działań mających na celu ochronę różnorodności biologicznej, przeprowadza się reintrodukcję niektórych gatunków, jak np. sokoła wędrownego. Szczególną uwagą otoczono płazy, podejmując coroczną akcję ochrony płazów wędrujących przez drogę do Sromowiec-Kąty, obejmując osiatkowanie drogi i codzienne przenoszenie płazów na drugą stronę drogi. Dodatkowo, zabezpieczono zbiornik wyrównawczy Jeziora Czorsztyńskiego przed składaniem skrzeku przez płazy, co pozwala uniknąć zagrożenia dla ich rozwoju.

W celu edukacji i informacji turystycznej przy głównych wejściach do parku utworzono 5 pawilonów (w tym jeden w budynku dyrekcji parku), które pozwalają zwiedzającym zapoznać się z przyrodą Pienin i uzyskać informacje turystyczno-przyrodnicze. Ponadto, przy trzech z tych pawilonów, tj. w Krościenku, Sromowcach Niżnych i Szczawnicy, utworzono ogródki skalne, prezentujące charakterystyczne dla pienińskich piargów i skał gatunki roślin.

Atrakcje turystyczne Pienińskiego Parku Narodowego

Przełom Dunajca

Przełom Dunajca stanowi malowniczy fragment Pienińskiego Parku Narodowego. Na dnie kanionu przepływa rzeka Dunajec, wijąc się przez wąską, meandrującą dolinę przełomową o długości około 9 km. Pionowe ściany wapieni w przełomie sięgają około 400 m nad poziomem rzeki, tworząc spektakularną scenerię jednej z najpiękniejszych dolin rzecznych w Europie. Przełom charakteryzuje się siedmioma meandrami, a sama rzeka przepływa przez kanion dość wartkim nurtem, tworząc w niektórych miejscach dość silne bystrza. W sezonie letnim, na rzecze organizowane są spływy tradycyjnymi tratwami flisackimi oraz rafting na pontonach. Istnieje również możliwość wypożyczenia kajaku oraz spływ kajakiem.

Trzy korony

Trzy Korony to najwyższy masywu Pienin Środkowych, w którym najwyższym szczytem jest Okrąglica (982 m) z charakterystyczną platformą widokową otoczoną barierkami, mogącą pomieścić około 30 osób, z której roztacza się przepiękny widok na przełom Dunajca. Masyw wznosi się się na wysokość około 530 metrów tuż nad brzegiem płynącego u jej podnóży Dunajca. Część szczytowa masywu składa się z pięciu turni zbudowanych z wytrzymałych wapieni rogowcowych (Okrąglica, Płaska Skała, Nad ogródki, Pańska Skała, Niżna Okrąglica).

Szlaki turystyczne w Masywie Trzech Koron

• szlak turystyczny niebieski ze Szczawnicy – przez Sokolicę, Czertezik, Czerteż, Bajków Groń (Sokola Perć) i Zamkową Górę lub z Bajków Gronia szlakiem żółtym przez polanę Wyrobek i przełęcz Szopkę
• szlak turystyczny żółty / niebieski z Krościenka– przez przełęcz Szopka, następnie niebieskim szlakiem przez Siodło
• szlak turystyczny żółty / niebieski – przez Zamkową Górę
• szlak turystyczny żółty / niebieski ze Sromowiec Niżnych– przez Wąwóz Szopczański na przełęcz Szopkę, następnie szlak niebieski przez Siodło.
• szlak turystyczny żółty / zielony  ze Sromowiec Niżnych– do wylotu Wąwozu Szopczańskiego, następnie szlak zielony przez Wyżni Łazek na polanę Kosarzyska a stąd szlak niebieski przez Siodło (2 h, z powrotem 1:45 h)
  z Czorsztyna:
• szlak turystyczny niebieski z Czorsztyna– przez przełęcz Osice, Macelak, przełęcz Trzy Kopce, przełęcz Szopkę i Siodło.
• szlak turystyczny czerwony / niebieski ze Sromowiec Wyżnych (z przystani flisackiej w Kątach) – na przełęcz Trzy Kopce (ok. 45 min), skąd dalej niebieskim szlakiem z Czorsztyna

Wszystkie te szlaki turystyczne doprowadzają do skrzyżowania szlaków pod Trzema Koronami, na tzw. Siodło. Stąd jeszcze 15 min podejścia na platformę widokową na Okrąglicy. Wstęp w sezonie turystycznym jest płatny i upoważnia również do wejścia na Sokolicę. Przy ładnej pogodzie w sezonie tworzą się tutaj duże kolejki.

Sosna na Sokolicy

Sosna na Sokolicy to chyba najbardziej znana sosna rosnąca w Polsce spoglądająca od około 500 lat na wijący się na dnie kanionu Dunajec. Ta fascynująca sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) o należy do ekotypu sosny reliktowej często uwieczniana na fotografiach i widokówkach, stanowiąc popularny motyw tego regionu. Jej unikalny charakter przejawia się w tym, że rośnie dokładnie 0,7 m pod szczytem Sokolicy, przewyższając kilkanaście innych sosen reliktowych. Mimo przekroczenia wysokości 3 m, jej pokrój jest bardziej zbliżony do sosen japońskich czy koreańskich gatunków. We wrześniu 2018 roku sosna doznała uszkodzeń w wyniku akcji ratunkowej w Pieninach, podczas której przez pęd powietrza wytworzonego przez wirnik nośny rozszczepieniu uległ pień drzewa.

Ciekawostką jest, że na odłamanym konarze stwierdzono obecność kilkudziesięciu gatunków epifitów, w tym 21 gatunków porostów, 5 gatunków grzybów nieporostowych, jeden gatunek śluzowca i jeden gatunek mchu. Wiek odłamanej gałęzi oszacowano na około 150 lat.

Wodospad Zaskalnik

Wodospad o wysokości około 5 metrów mieszczący się na Sopotnickim Potoku w Beskidzie Sądeckim na wysokości około 550 m n.p.m. Zlokalizowany jest w południowo-zachodniej części Pasma Radziejowej, w dolnym biegu Sopotnickiego Potoku, pomiędzy szczytami Bereśnik (843 m) i Wysoka (759 m). W otoczeniu wodospadu znajdują się restauracja, leśniczówka oraz tereny rekreacyjne.

Przy wodospadzie spotykają się trzy szlaki:

• Niebieski szlak pieszy Szczawnica – Przehyba
• Czarny szlak rowerowy Szczawnica – Sopotnicki Potok – Jastrzębi Potok
• Szlak konny Jaworki – Dzwonkówka – Krościenko nad Dunajcem

Rezerwat krajobrazowy „Biała Woda”

Rezerwat przyrody Biała Woda to malowniczy obszar krajobrazowy zlokalizowany na terenie miejscowości Jaworki w Małych Pieninach, który obejmuje jeden z urokliwych wąwozów Pienin, idealny zarówno do pieszych wędrówek, jak i turystyki rowerowej. Rezerwat składa się z czterech oddzielnych, blisko położonych fragmentów, usytuowanych w dolinie potoku Biała Woda oraz jego dopływu, Brysztańskiego Potoku. Te fragmenty są rozdzielone pastwiskami i polami uprawnymi. Celem utworzenia rezerwatu jest ochrona krajobrazu oraz licznych pomników przyrody nieożywionej, takich jak skały wapienne, turnie, kamieniste koryto potoku z kaskadami.

Ciekawostką jest, że około 100 milionów lat temu niewielka ilość magmy przebiła się na powierzchnię i zastygła tworząc rzadki w Polsce pomnik przyrody nieożywionej pochodzenia wulkanicznego – „Bazaltową Skałkę”.

Do rezerwatu Biała Woda można dotrzeć asfaltową drogą z Jaworek, prowadzącą wzdłuż malowniczej rzeki Grajcarek. Po drodze mijamy interesujące miejsca, takie jak stadnina koni, słynna „Muzyczna Owczarnia” oraz dom noclegowy Biała Woda. Warto zwrócić uwagę na urokliwą kapliczkę przy drodze, z drewnianą kopułą o charakterystycznym kształcie cebuli. Przy kapliczce znajduje się najdalej położony parking, ułatwiający dostęp do rezerwatu.

Przez rezerwat prowadzą dwa szlaki turystyczne:

• szlak żółty (pieszy) – z Jaworek przez rezerwat Biała Woda do turystycznego przejścia granicznego Jaworki – Litmanowa obok „Przełęczy Rozdziela”
• szlak zielony (rowerowy) – z Jaworek przez rezerwat Biała Woda do turystycznego przejścia granicznego Jaworki – Litmanowa (początkowo pokrywa się ze szlakiem żółtym, jednak przebiega inną trasą)

Wąwóz Homole

Nazwa wąwozu wywodzi się od ruskiego słowa „homoła” lub „gomoła”, które oznacza obły, bezrogi, co odnosi się do charakterystycznego kształtu doliny. Wąwóz o długości wynoszącej około 800 metrów ze ścianami zbudowanymi głównie ze skał wapiennych, pochodzących z okresu jury i kredy. Dnem wąwozu płynie potok Kamionka z krystalicznie czystą wodą, który w wąwozie tworzy liczne kaskady, a w korycie znajdują się imponujące głazy. W górnej części wąwozu można zaobserwować rumowisko osuwiskowe, które powstało w okresie plejstocenu.

Przez wąwóz prowadzi zielony szlak z Jaworek do Wysokich Skałek.

Droga Pienińska

Malownicza trasa piesza i rowerowa na dnie przełomu Dunajca o długości 9km doskonale przystosowana do spacerów oraz wycieczek rowerowych. Trakt prowadzi przez Przełom Pieniński ze Szczawnicy prawym brzegiem Dunajca, aż do Czerwonego Klasztoru. Liczne ławki i wiaty umożliwiają odpoczynek w otoczeniu przyrody, a w upalne dni można skorzystać z licznych, odpowiednio przystosowanych źródełek ze źródlaną wodą, zapewniające orzeźwienie w upalne dni. W Szczawnicy dostępne są wszelkie udogodnienia dla turystów. Znajdują się tu liczne parkingi,  wypożyczalnia rowerów i kajaków górskich.

Rezerwat Wysokie Skałki

Rezerwat przyrody Wysokie Skałki to malowniczy obszar w gminie Szczawnica, na najwyższym szczycie Pienin – Wysokiej (1050 m n.p.m.). Znajduje się na obszarze Małych Pienin, na granicy ze Słowacją, na wysokości 900–1050 m n.p.m. Głównym celem ochrony w tym rezerwacie jest zachowanie jedynego zachowanego fragmentu górnoreglowego naturalnego lasu świerkowego w Pieninach. Na terenie rezerwatu można spotkać rzadkie gatunki roślin, takie jak lilia złotogłów, powojnik alpejski, tojad dzióbaty, wawrzynek wilczełyko, jaskier platanolistny czy modrzyk górski. Bogata jest również fauna ptaków, w tym gatunki takie jak puchacz, myszołów zwyczajny i orlik krzykliwy.

Rezerwat Wysokie Skałki zapewnia imponujące widoki z nagiego wierzchołka góry z którego rozciągają się widoki na Pasmo Radziejowej, Babią Górę, Tatry i Pieniny. Na wschodniej stronie wierzchołka Wysokiej znajdują się wapienne urwiska o wysokości od 5 do 20 metrów.

Na terenie rezerwatu dostępne są szlaki turystyczne piesze:

• szlak zielony – z Jaworek przez Wąwóz Homole i Polanę pod Wysoką
• szlak niebieski – biegnący grzbietem Małych Pienin ze Szczawnicy do Jaworek.