Wigierski Park Narodowy

Wigierski Park Narodowy to jeden z największych obszarów chronionych w Polsce, który zajmuje powierzchnię ponad 15 tys. hektarów. Park powstał powstał w 1989 roku stając się piętnastym parkiem narodowym w Polsce. Na konieczność ochrony przyrody dzisiejszego Parku zwracano uwagę już jednak na początku XX wieku.

Historia ochrony przyrody na terenie Wigierskiego Parku Narodowego sięga 1921 roku, kiedy to Kazimierz Kulwieć przedstawił projekt rezerwatu obejmującego jezioro Wigry i otaczających jezioro lasów. Brak konkretnych działań uniemożliwił jednak realizację tego pomysłu, choć w kolejnych latach pojawiały się nowe inicjatywy. W 1924 roku Bolesław Hryniewiecki i Alfred Lityński przedstawili projekt utworzenia rezerwatu na Jeziorze Wigierskim, jednak realne kroki w kierunku ochrony przyrody podjęto dopiero w latach 50., głównie z myślą o ochronie bobrów, które przybyły na ten obszar z terenów Związku Radzieckiego. W 1959 roku utworzono rezerwat „Ostoja bobrów Stary Folwark”, a w 1961 roku kolejny rezerwat „Ostoja bobrów Zakąty”. W 1970 roku powstał rezerwat „Wądołek”, mający na celu ochronę małego jeziorka z pływającymi wysepkami torfowymi.

W latach 70. jezioro Wigry stało się częścią międzynarodowego „Projektu Aqua”, mającego na celu inwentaryzację i ochronę najcenniejszych akwenów na świecie. Kluczowym momentem dla ochrony przyrody na tym obszarze było utworzenie Wigierskiego Parku Krajobrazowego w 1976 roku. W 1982 roku rozpoczęto działania zmierzające do przekształcenia tego parku krajobrazowego w park narodowy. Plan zakładał reprezentację zarówno Pojezierza Suwalskiego, jak i Puszczy Augustowskiej wraz z charakterystycznymi elementami krajobrazu rolniczego. W ramach realizowanych prac zmierzających do powołania Parku w 1982 roku powiększony został rezerwat „Ostoja bobrów Stary Folwark”. Wigierski Park Narodowy został oficjalnie utworzony 1 stycznia 1989 roku, stając się w tamtym okresie czwartym co do wielkości Parkiem Narodowym w Polsce.

Obecnie lasy Wigierskiego Parku Narodowego zajmują 63% powierzchni parku, wody 19%, grunty rolnicze 15%, a obszary zurbanizowane 3%. Obszar ochrony ścisłej wynosi 1822 ha, natomiast tereny zagospodarowane rolniczo objęte są ochroną krajobrazową. Dodatkowo, wokół parku utworzono otulinę parku o powierzchni wynoszącej ponad 11 tys. hektarów.

Położenie Wigierskiego Parku Narodowego

Siedziba Wigierskiego Parku Narodowego znajduje się na północnym skraju Puszczy Augustowskiej, czwartego co do wielkości zwartego kompleksu leśnego w Polsce, obejmującego również obszar Litwy i Białorusi o łącznej powierzchni około 160 tysięcy hektarów. Geograficzne położenie parku obejmuje fragmenty trzech mezoregionów: Pojezierza Zachodniosuwalskiego, Pojezierza Wschodniosuwalskiego i Równiny Augustowskiej. Park rozciąga się głównie w środkowej części dorzecza rzeki Czarna Hańcza, będącej dopływem Niemna. Granice parku, wraz z otuliną, obejmują obszar między 53°57′ a 54°10′ szerokości geograficznej północnej oraz 22°57′ a 23°15′ długości geograficznej wschodniej.

Klimatycznie park zlokalizowany jest w Regionie Mazursko-Podlaskim, objętym wschodnią częścią Pojezierza Mazurskiego i fragmentem Podlasia. Pomimo bliskości Morza Bałtyckiego, region ten silnie odczuwa wpływy kontynentalnego bloku Eurazji, co skutkuje surowymi warunkami klimatycznymi. Okres zimowy trwa od trzeciej dekady listopada do pierwszej dekady kwietnia.

Wody powierzchniowe na terenie Wigierskiego Parku Narodowego jest kluczowym elementem krajobrazu, szczególnie wpływającym unikalną wartość przyrodniczą tego miejsca. Na skutek wycofywania się lodowca w okresie zlodowacenia powstały tu 42 jeziora o różnym kształcie, powierzchni i głębokości o łącznej powierzchni wynoszącej ponad 28 km². Największym, najgłębszym i najbardziej atrakcyjnym dla turystów jest Jezioro Wigry charakteryzujące się krętą linią brzegową, wyspami, zatokami, głębinami oraz obszarami płycizn. Jego powierzchnia wynosi 2187 ha, a maksymalna głębokość dochodzi do 73 m. Jezioro zlokalizowane jest w centralnej części parku.

Jeziora w parku reprezentują różnorodne typy limnologiczne, różniące się pod względem żyzności, termiki i koncentracji związków humusowych. Warto również zauważyć obecność dystroficznych jezior śródleśnych, zwanych „sucharami”, otoczonych mszarami torfowcowymi. Główną rzeką parku jest Czarna Hańcza, przepływająca przez Jezioro Wigry, stanowiąca popularny i niezwykle atrakcyjny szlak kajakowy.

Fauna i flora parku

Wigierski Park Narodowy stanowi unikalny obszar geobotaniczny o dominujących mszystych lasach iglastych sosnowo-świerkowych. Znajduje się na zachodnim brzegu Jeziora Wigry i obejmuje bogatą różnorodność flory oraz fauny.

Flora parku jest zróżnicowana i obejmuje blisko 800 gatunków roślin naczyniowych, ponad 200 gatunków mchów i wątrobowców oraz około 300 gatunków porostów. Park charakteryzuje się również obfitością glonów, które zasiedlają wody parkowe. Spośród roślin, aż 75 taksonów podlega ochronie, w tym 61 gatunków objętych ochroną ścisłą oraz 14 gatunków ochroną częściową. Warto zwrócić uwagę na gatunki rzadkie i zagrożone wyginięciem. Na liście roślin naczyniowych parku, w 1994 roku, znalazły się 52 taksony, w tym kanianka lnowa, uznana za wymarłą w Polsce, choć aktualne badania nie potwierdzają obecności tej rośliny.

Ochrona gatunków storczykowatych to istotny obszar działań parku. W Wigierskim Parku Narodowym występuje aż 22 gatunki storczyków, w tym miodokwiat krzyżowy i kukuczka kapturkowata, które są krytycznie zagrożone wyginięciem.

Fauna parku obejmuje około 300 gatunków kręgowców, w tym 32 gatunki ryb, 12 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 205 gatunków ptaków oraz 46 gatunków ssaków. Ponad 82% fauny kręgowców parku podlega ochronie gatunkowej, co stanowi istotny udział w ogólnej ochronie gatunkowej w Polsce. Ptaki stanowią najliczniejszą grupę chronionych kręgowców w parku, obejmując 185 gatunków, natomiast ssaki reprezentują 37 gatunków. Pozostałe gatunki należą do gromad płazów, gadów i ryb.

Szczególną uwagę zasługują działania mające na celu ochronę bobrów. Pierwsze stanowisko tych zwierząt na terenie parku zostało zarejestrowane w latach 1944–1949. Dzięki rezerwatom i ochronie gatunkowej liczba bobrów na Suwalszczyźnie znacząco wzrosła, osiągając blisko 5 tys. osobników. Liczebność populacji bobrów w Wigierskim Parku Narodowym utrzymuje się na poziomie około 250 sztuk od połowy lat 90. ubiegłego wieku.

W miejscowości Tartak utworzona została wylęgarnia ryb, która produkuje materiał zarybieniowy dla wód parku. Wylęgarnia ta przyczynia się do utrzymania populacji ryb, takich jak sielawa, sieja i szczupak, w jeziorach Suwalszczyzny. Współpraca z Polskim Związkiem Wędkarskim umożliwia skuteczną ochronę troci jeziorowej, a wykup gruntów prywatnych pozwala na przeprowadzanie działań czynnej ochrony na obszarze 14 hektarów, zatrzymując proces wtórnej sukcesji.

Turystyka

W Wigierskim Parku Narodowym wyznaczono piesze i rowerowe szlaki o łącznej długości wynoszącej 190 km, dodatkowo na terenie parku istnieje możliwość uprawiania turystyki wodnej z wyłączeniem sprzętu pływającego wyposażonego w silniki spalinowe. Na terenie parku wytyczone zostały szlaki kajakowe umożliwiające organizowanie spływów kajakowych. Turystyka na szlakach Parku jest możliwa przez cały rok, od świtu do zmierzchu. Wody Wigierskiego Parku Narodowego są udostępnione do zwiedzania za pomocą kajaków, łodzi wiosłowych, żaglówek czy innych sprzętów pływających bez silnika spalinowego. Jeziora takie jak Wigry, Pierty, Omułówek, Mulaczysko, Czarne k. Bryzgla, Leszczewek, Postaw oraz rzeka Czarna Hańcza poniżej Wigier stanowią atrakcyjne akweny do turystyki wodnej i wędkarstwa.

Turystów na terenie parku obowiązują surowe przepisy ochrony przyrody, zakazujące wpływania w strefy szuwarów, niszczenia roślinności wodnej, płoszenia zwierząt, a w określonych okresach także wpływania na wyznaczone akweny o szczególnym znaczeniu dla ptaków wodnych.

Sezon turystyczny na wodach trwa od 1 maja do 31 października, z wyjątkiem rejonu pomiędzy wyspami Ordów, Ostrów, Krowa a lądem stałym we wsi Bryzgiel, gdzie pływanie łodziami jest dozwolone od 15 czerwca. Na jeziorze Wigry, w okresie wolnym od lodu, pływa statek spacerowy mogący pomieścić 34 pasażerów, podążając wyznaczoną trasą.

Ścieżki edukacyjne

W ramach działalności edukacyjnej na terenie parku utworzono ścieżki edukacyjne, takie jak „Las”, „Suchary”, „Płazy”, „Jeziora” i „Puszcza”. Popularne atrakcje to Muzeum Wigier oraz wystawy: przyrodnicza (w budynku dyrekcji parku), etnograficzna „Ocalić od zapomnienia” (przy leśniczówce w Krzywem) oraz rybacka „Historia i tradycje rybołówstwa” w bazie rybackiej WPN-u w Czerwonym Folwarku.

Ścieżka przyrodnicza „Płazy”

Stanowi krótką trasę prowadzącą przez pola, łąki oraz zabagnienia usytuowane w centralnej części Półwyspu Rosochaty Róg. Początek trasy znajduje się przy przystanku PKS w Czerwonym Folwarku, gdzie umieszczona jest tablica informacyjna przedstawiająca przebieg ścieżki oraz jej walory przyrodnicze. Możliwe jest dotarcie do niej zarówno od strony wschodniej, graniczącej z obszarem Wigierskiego Parku Narodowego, jak i od zachodu, śledząc zielony szlak turystyczny.

Podążając trasą od strony wschodniej, graniczącej z obszarem Wigierskiego Parku Narodowego, po około 800 metrach osiąga się pierwszy przystanek na ścieżce. Całość trasy do tego punktu zajmuje nie więcej niż 10-15 minut. W przypadku podejścia od strony zachodniej, mijając pole biwakowe i niewielki parking po prawej stronie, kontynuujesz trasę zgodnie z kierunkowskazami. Po przejściu około 1 km dochodzisz do miejsca, gdzie zaczyna się ścieżka przyrodnicza. Ta część trasy jest znacznie dłuższa, mierząca około 3 km, co pozwoli na jej pokonanie w czasie 45-60 minut.

W trakcie trasy, na odcinku około 500 metrów, rozmieszczone są 6 tablic informacyjnych opisujących przyrodę tego obszaru. W zależności od stopnia zainteresowania, zwiedzenie i zapoznanie się z walorami przyrodniczymi ścieżki zajmie od 30 do 50 minut. Po opuszczeniu trasy istnieje możliwość powrotu do przystanku autobusowego w Czerwonym Folwarku wybierając jedną z opisanych dróg, dostosowując się do dostępnej ilości czasu.

Ścieżka edukacyjna „Puszcza”

Początek szlaku znajduje się w okolicy mostu na rzece Czarnej Hańczy, przy skrzyżowaniu dróg prowadzących do miejscowości Pogorzelec i Studziany Las, w sąsiedztwie stanicy wodnej PTTK Augustów. Charakterystycznym elementem tego miejsca jest wysoki drewniany słup, zwieńczony naturalną koroną w formie kandelabrowej. Jest to autentyczny szczytowy fragment starego świerka pochodzącego z pobliskiego lasu.

Wierzchołek tego starego świerka pełni funkcję symbolicznego upamiętnienia dawnej przeprawy przez rzekę Czarną Hańczę, w miejscu skrzyżowania głównych dróg biegnących z wschodu na królewski dwór myśliwski na Wigrach oraz w kierunku traktu Wielkiej Drogi Okmińskiej. Stanowi to istotny element historii, przenoszący nas myślami do czasów, gdy te trakty miały strategiczne znaczenie.

Nieopodal tego punktu spotykają się nie tylko szlaki komunikacyjne, lecz również bogata historia i tradycje. Drewniany słup, będący swoistym pomnikiem, pełni rolę znaku przypominającego o dawnych szlakach handlowych i drogach królewskich. Jego obecność wskazuje na znaczenie tego obszaru w kontekście przeszłości, podkreślając zarówno jego regionalną, jak i historyczną ważność.

Ścieżka edukacyjna „Jeziora”

Pozwala odbyć podróż przez teren pełen historii, urozmaiconej geomorfologii oraz trzech malowniczych jezior: Wigry, Suchara Wielkiego i Długiego.  Początek ścieżki znajduje się we wsi Gawrychruda, do której można dotrzeć korzystając z miejskiego autobusu z Suwałk. Stamtąd pieszo kierujemy się asfaltem, mijając kościół i przechodząc obok wylęgarni ryb oraz baru „Jawora”. Wchodzimy w las, by dotrzeć do Zatoki Słupiańskiej jeziora Wigry. Alternatywnie, istnieje możliwość dojazdu rowerem lub samochodem, pozostawiając pojazd na parkingu. Początek ścieżki oznacza tablica informacyjna, którą napotykamy przy Zatoce Słupiańskiej.

Podczas tej malowniczej wycieczki mamy okazję zatrzymać się przy jedenastu miejscach obserwacyjnych, oznaczonych dużymi tablicami, gdzie znajdziemy opisy i ciekawostki dotyczące poszczególnych punktów obserwacyjnych. Trasa prowadzi przez zróżnicowany teren o różnym stopniu trudności. Szczególnie łatwy do przejścia jest odcinek między drugim a siódmym przystankiem, który został dostosowany dla osób niepełnosprawnych ruchowo. Całą trasę można pokonać w jedną stronę w czasie około 35 minut. Pozostałe etapy trasy, z wyjątkiem odcinka między tablicą informacyjną a drugim przystankiem, również nie są zbyt trudne do przejścia, a osoby niepełnosprawne mogą potrzebować jedynie niewielkiej pomocy. Cała ścieżka może być pokonana w czasie około jednej do półtorej godziny.

Ścieżka Edukacyjna „Samle”

Trasa o długości 4,8 km, którą można pokonać w około 2,5 godziny, przechodząc przez 14 przystanków. Ścieżka zlokalizowana jest w północnej części Parku, na obszarze Obwodu Ochronnego Krzywe, ścieżka ta nosi nazwę od pobliskich jezior: Samle Duże i Samle Małe oraz historycznej osady istniejącej tu w XVII wieku, znaną jako „Samle”. Ścieżka ukazuje piękno okolicznych jezior i lasów oraz przybliża historię okolicy i jej mieszkańców.

Trasa rozpoczyna się w Nowej Wsi i przebiega wzdłuż jezior Samle Duże i Małe, Gałęziste, Białe Pierciańskie oraz Królówek. Na każdym z 14 przystanków znajdują się tablice informacyjne, dostarczające wiedzy na temat genezy jezior, ich walorów przyrodniczych, otaczających ekosystemów leśnych oraz miejsc o znaczeniu historycznym oraz grafiki przedstawiające ukształtowanie terenu.

Trasa przyrodnicza „Suchary”

Trasa przebiega w okolicach miejscowości Krzywe, usytuowanej na trasie Suwałki – Sejny. Dogodna lokalizacja w pobliżu przystanków autobusowych MZK (linia nr 2) i PKS (Krzywe II) ułatwia dojazd, a przejście do początku ścieżki zajmuje nie więcej niż 15 minut. Rozpoczynając wędrówkę zielonym szlakiem turystycznym od przystanku autobusowego w Krzewem, po lewej stronie ukaże się siedziba dyrekcji Wigierskiego Parku Narodowego, gdzie można zwiedzić niewielką wystawę przyrodniczą. Ekspozycja prezentuje kolekcję wybranych gatunków zwierząt występujących w WPN, takie jak owady, ryby, ptaki i ssaki. Przy wejściu do dyrekcji Parku warto zerknąć na dioramę ukazującą życie bobrów oraz przekrój ich żeremia. W siedzibie WPN i w punkcie informacyjnym na parkingu (w sezonie) dostępne są mapy, foldery, książki i inne publikacje związane z parkiem i regionem.

Podążając w kierunku początku ścieżki, warto również odwiedzić wystawę etnograficzną zorganizowaną w dawnym budynku gospodarczym leśnictwa Krzywe (około 150 m od siedziby dyrekcji parku) – plon konkursu „Ocalić od zapomnienia”. Na ekspozycji zgromadzono różnorodne przedmioty, w tym meble, sprzęty gospodarstwa domowego, narzędzia i inne artefakty używane dawniej w wiejskich gospodarstwach na Suwalszczyźnie.

Ścieżka edukacyjna „Las”

Na ścieżce prezentowane są różnorodne walory przyrodnicze tego obszaru oraz kluczowe wydarzenia z historii ludzi na tym terenie. Głównym celem tej ścieżki jest zwrócenie uwagi na bogactwo zjawisk przyrodniczo-kulturowych, które ukrywają się w pozornie zwykłym lesie, położonym na skraju suwalskiej wsi.

Początek ścieżki znajduje się przy Dyrekcji Wigierskiego Parku Narodowego, w miejscowości Krzywe. Łatwo tu dotrzeć z pobliskich Suwałk, korzystając z autobusów komunikacji miejskiej lub własnego samochodu. Dodatkowo, można tu dotrzeć rowerem lub pieszo, podążając szlakiem niebieskim, który biegnie wśród malowniczo położonych jezior huciańskich. Czas potrzebny na zwiedzanie ścieżki wynosi około 1 godziny. Będąc na miejscu warto odwiedzić muzeum przyrodnicze w budynku Dyrekcji Parku oraz interesujący skansen etnograficzny przy leśniczówce Krzywe. W punkcie Informacji Turystycznej dostępne są materiały informacyjne, a także możliwość skorzystania z usług przewodnika.

Wędkowanie na terenie WPN

Wędkowanie na tych obszarach jest możliwe po wykupieniu licencji na sportowy połów ryb, zgodnie z zasadami zbliżonymi do regulaminu Polskiego Związku Wędkarskiego, ale podlegając pewnym ograniczeniom. Każda licencja obejmuje regulamin połowu określający zasady obowiązujące w danym roku, a obowiązuje tu także zakaz połowów suma, siei, troci jeziorowej i pstrąga potokowego, 10-miesięczny okres ochronny dla szczupaka, zakaz stosowania połowów „na żywca” i używania zanęt.

Turystyka na obszarze Parku odbywa się zarówno po wyznaczonych szlakach, jak i istniejących drogach publicznych, takich jak droga wojewódzka (Suwałki-Sejny), drogi powiatowe oraz gęsta sieć dróg gminnych. Strefy brzegowe jezior zarośnięte trzcinami oraz pas wody o szerokości 100 metrów na odcinku od ujścia rzeki Czarnej Hańczy do Wigier do półwyspu Łysocha są wyłączone z penetracji.

Dodatkowo, dostępne są cztery pola namiotowe i jedna plaża (Krzywe) na terenach zarządzanych przez WPN, oraz 11 pól namiotowych na gruntach innych właścicieli.