Zamek Świny na Pogórzu Kaczawskim

Zamek Świny, położony we wsi Świny koło Bolkowa na Pogórzu Kaczawskim, jest jednym z najstarszych prywatnych zamków na terenie obecnej Polski. Pierwsze wzmianki o nim pojawiły się w kronice Kosmasa już w 1108 roku pod nazwą Zvini in Polonia. Zamek zbudowano z brunatno-czerwonego zlepieńca na wzgórzu z porfiru kwarcowego i tufu porfirowego. Początkowo pełnił funkcję grodu kasztelańskiego, co potwierdza dokument papieża Hadriana IV, gdzie wymieniony jest jako gród Zpini.

W pierwszej połowie XIII wieku właścicielami grodu byli kolejno Tader, Jaksa i Piotr ze Świn. W latach 70. XIII wieku, z decyzji Bolka I Srogiego, zamek stracił status kasztelanii na rzecz Bolkowa. Przed 1272 rokiem przeszedł w ręce rycerskie, a następnie został przekazany rodowi Świnków (von Schweinichen), którzy władali nim aż do XVIII wieku.

W połowie XIV wieku Świnkowie zastąpili drewniane umocnienia kamiennymi, wznosząc czterokondygnacyjną wieżę mieszkalno-obronną o murach grubości 2,5 metra oraz mur obwodowy. Wieża o wymiarach 12 na 18 metrów była podpiwniczona i przykryta dwuspadowym dachem. Do dzisiaj zachował się w jej ścianie gotycki portal wejściowy.

Od twierdzy do renesansowej rezydencji

Znaczącą rozbudowę zamku przeprowadził w połowie XV wieku Gunzel von Schweinichen, dobudowując do wieży dwuszczytowy budynek mieszkalny i nowe fortyfikacje. Najważniejszą przebudowę zrealizował w latach 1614-1660 Johann Sigismund von Schweinichen, przekształcając rodową siedzibę w renesansową rezydencję.

Johann Sigismund, utrzymujący kontakty z mistykami, alchemikami i różokrzyżowcami, założył w zamku koło teozoficzne oraz bibliotekę mistyczno-teozoficzną. W 1624 roku gościł tam mistyka Jakuba Boehmego, który napisał tu „Posłanie do spragnionej i głodnej duszy”. Wokół zamku gromadziło się koło mistyków, do którego należeli między innymi Angelus Silesius i Abraham von Franckenberg.

Od północnego zachodu dobudowano prostokątny pałac. Cały kompleks otoczono nowymi obwarowaniami przystosowanymi do broni palnej, na które składały się mur obronny, basteje i mały bastion. Wjazd chronił most zwodzony. Ufortyfikowano również teren podzamcza.

Okres upadku i zniszczeń

Po wymarciu rezydującej w Świnach gałęzi rodu Świnków w 1702 roku, zamek przejął w 1713 roku Sebastian Henryk von Schweinitz. W 1762 roku, podczas wojny siedmioletniej, obiekt został złupiony przez wojska rosyjskie. W wyniku zniszczeń von Schweinitzowie wystawili go na licytację w 1769 roku, sprzedając pruskiemu ministrowi Janowi Henrykowi hrabiemu von Churschwandt.

Zamek pozostał niezamieszkany i niszczał. Kolejnymi właścicielami byli austriaccy hrabiowie Hoyos von Sprinzenstein, którzy władali nim do 1941 roku, kiedy zostali zmuszeni do sprzedaży posiadłości państwu. Wehrmacht urządził tam magazyn części do samolotów.

Największych zniszczeń dokonały huragany w latach 1840, 1848 i 1868. Ostatecznie pożar w 1876 roku strawił całkowicie wnętrze zamku. Pierwsze próby zabezpieczenia rozpadającej się budowli podjęto w 1931 roku. W latach 1936-1937 pokryto wieżę dachem, jednak dalsze prace rozpoczęto dopiero po 30 latach.

Nowe życie warowni

Od 1991 roku zamek jest ponownie własnością prywatną. W 2008 roku uroczyście świętowano 900-lecie istnienia zamku i wsi Świny. Jesienią tego samego roku, po 17 latach w posiadaniu rodziny zanotowanej na Dolnym Śląsku już w 1421 roku, przeszedł w nowe ręce.

Obecnie Zamek Świny jest jednym z najważniejszych obiektów na Szlaku Zamków Piastowskich. Według legendy miałby być połączony podziemnym przejściem z zamkiem w Bolkowie, oddalonym o kilka kilometrów.

Trasa zwiedzania

Trasa zwiedzania zamku rozpoczyna się tuż po przekroczeniu głównych wrót warowni. Obejmuje ona najciekawsze części obiektu – od fundamentów w piwnicach po reprezentacyjną salę w wieży rycerskiej. Zwiedzający mogą podziwiać zachowane elementy dawnej świetności, w tym sztukaterie, kamieniarki okienne oraz fragmenty dekoracji sgraffitowych na elewacji pałacu.

Kulminacyjnym punktem jest dziedziniec zamkowy, z którego roztacza się widok na okoliczne wzgórza. To jedno z nielicznych miejsc w Polsce, gdzie można zobaczyć dwa średniowieczne zamki stojące naprzeciw siebie. W upalne dni chłodne wnętrza zamku z kamiennymi ścianami stanowią idealne schronienie. Na dziedzińcu przygotowano ławki i wygodne zamkowe leżaki, gdzie można odpocząć po zwiedzaniu.

Ze względu na zabytkowy charakter obiektu, trasa zwiedzania nie jest przystosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. Do piwnic, wieży oraz piętra pałacu prowadzą schody. Na parterze dostępne są natomiast sień przejazdowa, dwie przestronne sale ekspozycyjne oraz dziedziniec. Zamek jest miejscem przyjaznym zwierzętom – można zwiedzać go z psami i kotami, pod warunkiem trzymania ich na smyczy.

Ekspozycja główna

Główna ekspozycja mieści się na parterze pałacu i stanowi integralną część trasy zwiedzania. Rozpoczyna się w przestronnej komnacie, której niezwykłym elementem jest ściana utworzona z naturalnej skały macierzystej, będącej fundamentem całej warowni. Ta imponująca sala zapoczątkowuje podróż przez wieki historii zamku Świny.

Na wystawie zgromadzono liczne eksponaty przybliżające losy zamku oraz jego mieszkańców. Prezentacja została wzbogacona o interaktywne elementy, dzięki którym zwiedzanie staje się bardziej angażujące zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Wystawa nie tylko prezentuje historię obiektu, ale także kulturę i tradycje regionu.

Specjalną atrakcją dla najmłodszych są legendy śląskie związane z zamkiem, przenoszące dzieci w świat baśni i rycerskich przygód. Mogą one również poznać ciekawostki z codziennego życia średniowiecznej warowni oraz anegdoty dotyczące rodu Świnków, wielowiekowych właścicieli zamku.

Gdzie król piechotą chadzał

Unikatową częścią zwiedzania jest ekspozycja „Gdzie król piechotą chadzał”, prezentująca fascynującą historię higieny intymnej i rozwój toalet na przestrzeni wieków. Mieści się ona w baszcie alkierzowej na piętrze pałacu, gdzie w ramach prac renowacyjnych przeprowadzonych w 2023 roku odtworzono jeden z dawnych wykuszy latrynowych, do którego prowadzą zrekonstruowane piaskowcowe portale drzwiowe.

Ekspozycja rozpoczyna się od starożytnego Rzymu, gdzie kwestie sanitarne były ściśle związane z rozwojem cywilizacji. Rzymskie miasta i wille posiadały zaawansowane technicznie latryny publiczne i prywatne. Wystawa przedstawia wiele ciekawostek i szczegółów dotyczących budowy oraz funkcjonowania tych starożytnych systemów.

Zwiedzający mają okazję prześledzić, jak na przestrzeni wieków zmieniało się podejście do higieny i rozwiązań sanitarnych w różnych kulturach i epokach – od średniowiecznych zamków po nowożytne pałace. Dla odważnych przygotowano wyjątkową atrakcję: możliwość przysiadnięcia na zrekonstruowanej desce latrynowej, co stanowi doskonałe tło do humorystycznej fotografii pamiątkowej.

Ta niecodzienna ekspozycja pozwala spojrzeć na historię z mniej formalnej perspektywy i poznać codzienne życie dawnych mieszkańców zamku. Niemal każdy apartament mieszkalny w dawnym zamku posiadał własny wykusz latrynowy, co świadczy o wysokim – jak na tamte czasy – standardzie życia możnowładców.

Informacje praktyczne

Cennik biletów

Dodatkowe informacje

• Dzieci do lat 4: wstęp bezpłatny.
• Bilet ulgowy za okazaniem ważnej legitymacji przysługuje dzieciom do 15 roku życia, uczniom oraz studentom do 26 roku życia, rencistom oraz emerytom.
• Zamek można zwiedzać z psem, jednak zwierzęta muszą być prowadzone na smyczy i w kagańcu