Wielka Synagoga w Tykocinie

Wielka Synagoga w Tykocinie to jeden z najcenniejszych zabytków architektury żydowskiej w Polsce. Usytuowana w sercu miasta synagoga stanowi monumentalny dowód wielowiekowej obecności kultury żydowskiej na ziemiach polskich.

Historia

Dzieje świątyni sięgają pierwszej połowy XVI wieku. Początkowo, w miejscu obecnej synagogi stała skromna drewniana bożnica, która przez dziesięciolecia służyła lokalnej społeczności żydowskiej. Przełomowy moment w historii obiektu nastąpił w 1642 roku, kiedy to w miejscu drewnianej bożnicy wzniesiono murowany budynek synagogi jaki możemy zobaczyć obecnie. W XVII i XVIII wieku Tykocin był znaczącym ośrodkiem żydowskiej myśli religijnej, a społeczność żydowska stanowiła wówczas około 60% mieszkańców miasta, decydując o jego charakterze i rozwoju. Nowa świątynia szybko stała się centrum modlitwy oraz duchowym i intelektualnym sercem żydowskiej wspólnoty. Przy synagodze działało wielu wybitnych rabinów i talmudystów, którzy tworzyli prestiżowy ośrodek intelektualny.

Dramatyczny rozdział historii synagogi przypadł na okres II wojny światowej. We wrześniu 1941 roku w pobliskim lesie hitlerowcy dokonali masowej egzekucji tykocińskich Żydów, a sama synagoga została zdewastowana i ograbiona. Ze społeczności żydowskiej liczącej około 2000 osób niemal nikt nie przeżył. Po wojnie, w 1965 roku zniszczenia synagogi pogłębił pożar podczas którego spłonęła unikalna biblioteka oraz archiwa gminy żydowskiej. Ocalałe dokumenty wyrzucono do pobliskiej rzeki, zadając ostateczny cios pamięci wielowiekowej wspólnoty.

Odrodzenie synagogi nastąpiło w latach siedemdziesiątych. Gruntowny remont przeprowadzony w latach 1974-1978 przywrócił blask świątyni, a od 1977 roku budynek pełni funkcję Muzeum Kultury Żydowskiej.

Z tykocińską synagogą związana jest również pewna legenda, która  opowiada o cudzie jaki wydarzył się podczas modlitwy w wigilię Jom Kipur. Według przekazu, gdy synagoga była pełna wiernych nagle urwał się żyrandol. Zgodnie z opowieścią, dzięki wstawiennictwu świątobliwego rabina, spadł w taki sposób, że nikogo nie zranił.

Architektura

Synagoga reprezentuje wybitny przykład żydowskiej architektury sakralnej XVII wieku. Zbudowana na planie kwadratu o wymiarach 18 na 18 metrów, łączy cechy stylu barokowego z wpływami architektury późnorenesansowej. Charakterystycznym elementem jest wysoki, łamany dach kryty czerwoną dachówką. W północno-wschodnim narożniku znajduje się niska wieża, która pierwotnie służyła jako więzienie dla członków wspólnoty żydowskiej.

Wnętrze synagogi to prawdziwe architektoniczne arcydzieło. Obszerna sala modlitewna o wysokości 9 metrów przykryta jest dziewięciopolowym sklepieniem. Centralna bima, oparta jest na czterech masywnych filarach, zwieńczona jest baldachimem. Najcenniejszym elementem wnętrza jest Aron ha-kodesz – bogato zdobiona, rzeźbiona w kamieniu oprawa na święte zwoje Tory. Wykonany w stylu manierystycznym, z dwiema kolumnami i koroną w medalionie, stanowi prawdziwy klejnot architektoniczny.

Ściany świątyni pokrywają unikalne polichromie z XVII i XIX wieku. Oprócz ornamentów roślinnych i wizerunków zwierząt, znajdują się tu obszerne tablice z cytatami biblijnymi w języku hebrajskim i aramejskim.

Dziś Wielka Synagoga w Tykocinie to więcej niż zabytek – to symbol pamięci, świadectwo wielowiekowego żydowskiego dziedzictwa, a o wysokiej randze tego miejsca świadczy wizyta prezydenta Izraela Chaima Herzoga w 1992 roku.

Muzeum w Tykocinie

Muzeum w Tykocinie znajdujące się w budynku dawnej Wielkiej Synagogi powstało z inicjatywy Muzeum Okręgowego w Białymstoku 1 listopada 1976 roku. Zostało ulokowane w zabytkowych obiektach żydowskiej gminy, która funkcjonowała w mieście w latach 1522–1941. Główną działalnością muzeum jest dokumentowanie i prezentacja wielowarstwowego dziedzictwa kulturowego regionu. Placówka systematycznie gromadzi, opracowuje i eksponuje zbiory koncentrujące się na czterech kluczowych obszarach: kulturze średniej i drobnej szlachty, kulturze małomiasteczkowego mieszczaństwa oraz bogatej spuściźnie społeczności żydowskiej. Priorytetem jest pozyskiwanie i zabezpieczanie oryginalnych zabytków, dokumentów, fotografii i przedmiotów codziennego użytku, które pozwalają odtworzyć autentyczny obraz życia mieszkańców Tykocina na przestrzeni wieków.

Wizytówką placówki jest zrekonstruowana Wielka Synagoga. Jej wnętrze, odtworzone z pietyzmem w oparciu o historyczne źródła, pozwala zwiedzającym przenieść się w czasie. Ściany pokryte są oryginalnymi napisami modlitewnymi w języku hebrajskim i aramejskim, z najstarszą inskrypcją sięgającą 1662 roku. Centralnym punktem jest odrestaurowany aron ha-kodesz – drewniana święta szafa na zwoje Tory, otoczona symboliczną zasłoną i ozdobnymi lambrekinem. Szczególnie cenna jest kolekcja zabytków kultury żydowskiej, będąca pierwszym po wojnie tego typu zbiorem w północno-wschodniej Polsce. Składają się na nią niezwykle różnorodne przedmioty: od liturgicznych lampek chanukowych, przez ozdobne kubki kiduszowe, aż po zabytkowe zwoje Tory.

Druga część muzeum, mieszcząca się w Domu Talmudycznym, oferuje panoramiczny przegląd historii Tykocina od średniowiecza po czasy współczesne. Ekspozycja wprowadza zwiedzających w świat lokalnej szlachty, prezentując portrety i pamiątki po wybitnych postaciach jak Jan Klemens Branicki czy Zygmunt Gloger. Szczególnie wzruszający jest wątek poświęcony okresowi wojny i okupacji, ukazujący dramatyczne losy mieszkańców miasteczka.

Muzeum w Tykocinie to więcej niż instytucja kulturalna. To żywy pomnik pamięci, który ocala od zapomnienia wielowiekowe dziedzictwo małopolskiego miasteczka. Każdy eksponat, każda fotografia i dokument stanowią emocjonalne świadectwo złożonej historii tego miejsca, przypominając o wartości dialogu międzykulturowego i szacunku dla różnorodności.

Cennik biletów

• Bilet rodzinny obejmuje 2 osoby dorosłe z dziećmi do 25 roku życia, maksymalnie 5 osób.
• W nawiasie podano ceny biletów z Kartą Dużej Rodziny

Godziny otwarcia

Muzeum jest czynne codziennie z wyjątkiem poniedziałków w godzinach 10.00–17.00, a w sezonie letnich od maja do listopada w godzinach 10.00–18.00. Ostatnie wejście odbywa się 30 minut przed zamknięciem Muzeum.

Dane adresowe muzeum

Muzeum w Tykocinie
Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku
ul. Kozia 2, 16-080 Tykocin

kom. 509 336 597

Więcej informacji o muzeum można uzyskać na stronie internetowej muzeum pod adresem