Zamek Ostrężnik – ruiny średniowiecznej warowni

Zamek Ostrężnik to dawna warownia zlokalizowana na historycznym Szlaku Orlich Gniazd. Ruiny zamku położone są niedaleko wsi Ostrężnik, na południowy zachód od trasy wojewódzkiej numer 793. Pozostałości średniowiecznej warowni otoczone są lasem na wzgórzu wznoszącego się na wysokość 380 metrów nad poziomem morza.

Historia zamku Ostrężnik owiana jest tajemnicą, gdyż do naszych czasów przetrwało niewiele dokumentów lub zapisów kronikarskich które zawierają informacje o zamku. Badania archeologiczne przeprowadzone na początku XXI wieku przez Stanisława Kołodziejskiego sugerują, że budowę warowni rozpoczęto na początku XIV wieku, prawdopodobnie z inicjatywy Jana Muskaty. Brak jakichkolwiek śladów dotyczących zamku może wskazywać na to, że nigdy nie został on dokończony lub okres jego użytkowania był bardzo krótki. Istnieją hipotezy, że zamek mógł pełnić funkcje więzienia dla lokalnej szlachty lub być schronieniem dla rycerzy-rabusiów. Jedyne odnotowane informacje historyczne pochodzą z rejestrów częstochowskich, które wspominają o ruinach wieży lub zamku w Ostrężniku, nie dostarczając jednocześnie jakichkolwiek szczegółów dotyczących okoliczności lub czasu jego zniszczenia.

Zachowane fragmenty pozwalają sądzić, iż w przeszłości obiekt ten składał się z części górnej i dolnej wraz z dwoma przylegającymi do nich podzamczami, otoczonymi głęboką fosą. Otaczający zamek dolny kamienny mur wraz z wałami i palisadą oddzielał poszczególne części warowni.  Zamek górny usytuowany na wapiennej skale charakteryzował się regularnym układem, zajmując obszar około 1200 m². W północno-zachodniej części dziedzińca zamku górnego znajdował się prostokątny budynek mieszkalny. Od południa umieszczona została baszta o czworobocznym kształcie, wysunięta przed mur obronny. Mury zamku górnego, rozciągające się na długość 144 metrów, miały około 2 metry grubości. Skała od strony północnej i zachodniej na której osadzony był zamek górny charakteryzuje się dużą stromizną i jest trudno dostępna. Zbocza południowe i wschodnie są bardziej łagodne co sprzyjało rozwinięciu się tam podzamcza i pełniło rolę gospodarczą. Szacuje się, że obszar podzamcza zajmował obszar około 2000 m², choć niektóre źródła wspominają o powierzchni nawet 7000 m².

  Zamek Czocha
Mury dawnej warowni
Mury dawnej warowni, fot. Pleple2000, wa

Aktualnie z dawnej warowni zachowała się jedynie skała, będąca fundamentem górnego zamku oraz resztki wałów i murów, których wysokość nie przekracza jednego metra. Najprawdopodobniej są to pozostałości po wieży obronnej, budynku mieszkalnym oraz wieży bramnej, a także widoczne są ziemne wały otaczające niegdyś podzamcze. Obszar, gdzie znajdują się ruiny, porasta las. W skale będącej podstawą warowni, mieści się Jaskinia Ostrężnicka. Jej korytarze, rozciągające się na długość około 90 metrów, stanowią atrakcję dla speleologów i są popularnym celem wycieczek.

Według legendy, zamek Ostrężnik był niegdyś siedzibą rycerzy-rozbójników, którzy gromadzili w nim skarby zdobyte podczas rabunkowych wypraw. Opowieści mówią również o tajemniczym podziemnym korytarzu, który miał łączyć go z dalekim zamkiem w Olsztynie. Istnieje także legenda mówiąca, że rabusie wraz z zagrabionymi dobrami zostali pochowani w Jaskini Ostrężnickiej. Inna opowieść wiąże się z okresem powstania styczniowego w 1863 roku, która mówi, że w odległości około 10 kilometrów na północny wschód od Ostrężnika, doszło do starcia zbrojnego powstańców z wojskami rosyjskimi. Po przegranej bitwie pod Śmiertnym Dębem powstańcy mieli ukryć w zamku dokumenty i kasę oddziału.