Zamek w Olsztynie koło Częstochowy

Zamek Olsztyn znajdujący się w pobliżu Częstochowy to jedna z wielu średniowiecznych warowni powstała za czasów panowania Kazimierza Wielkiego znajdujących się na Szlaku Orlich Gniazd. Cylindryczna, wysoka na 35 metrów wieża, już z daleka przyciąga wzrok turystów i zachęca do zwiedzania zamku.

Zamek w Olsztynie koło Częstochowy, znany również pod nazwą „Zamek w Przymiłowicach” wywodzącą się od pobliskiej wsi, po raz pierwszy pojawia się w zapiskach historycznych z 1306 roku związanych z procesem biskupa krakowskiego Jana Muskaty, wytoczonym przeciwko niemu przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę. W oparciu o tę datę w 2006 roku świętowano 700-lecie istnienia zamku. Badania prowadzone w 2010 roku przez dr. Czesława Hadamika sugerują, że zamek mógł powstać znacznie wcześniej, bowiem już w 1294 roku.

W XIV wieku Kazimierz Wielki przekształcił warownię w jeden z najbardziej ufortyfikowanych zamków na granicy śląsko-małopolskiej. Za jego panowania w lochach zamku więziony był Maćko Borkowic – wojewoda poznański, który dopuścił się spisku przeciwko królowi. Ostatecznie zmarł on w wyniku śmierci głodowej i według zamkowych legend do dziś jego duch nawiedza okolice zamku.

W 1370 roku Ludwik Węgierski  przekazał Zamek Olsztyn wraz ziemią wieluńską w lenno Władysławowi Opolczykowi w zamian za poparcie w realizacji swoich planów dynastycznych. Zamek ponownie wrócił pod koronę w 1391 roku w wyniku działań zbrojnych pod dowództwem Spytka z Melsztyna na polecenie Władysława Jagiełły. W 1406 roku powstało starostwo olsztyńskie, a w 1488 roku Kazimierz IV Jagiellończyk nadał osadzie prawa miejskie. W XV wieku rozbudowano dolny zamek, który odgrywał kluczową rolę w obronie przed napadami książąt śląskich.

Wojny i oblężenia, szczególnie atak wojsk austriackich w 1587 roku spowodowały znaczne zniszczenia zamku, choć atak ten został skutecznie odparty. Kolejne lata nie były już jednak tak łaskawe dla twierdzy. Liczne oblężenia i próby jego zdobycia, zwłaszcza podczas potopu szwedzkiego przyczyniły się do znacznych zniszczeń po których popadł w ruinę i nie został odbudowany ze względów finansowych. W kolejnych latach z zamku pozyskiwane były materiały, które wykorzystywano do wznoszenia innych budowli.

Zamek obecnie

Do dnia dzisiejszego z dawnej świetności zamku przetrwały mury części mieszkalnej oraz dwie charakterystyczne wieże: cylindryczna, nazywana stołpem i kwadratowa, zwana Starościańską. Dodatkowo zachowały się fragmenty murów budynków gospodarczych i piwnice. W trakcie badań archeologicznych udało się również odkryć fundamenty dawnej kuźnicy oraz ślady dymarek. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku zamek był miejscem międzynarodowych pokazów pirotechniki i laserów, które przyczyniły się do zawalenia fragmentu muru zamkowego.

Obecnie ruiny zamku są dostępne do zwiedzania. W 2015 roku podczas badań archeologicznych szczegółowo zbadano teren dolnego zamku, którego układ nie był dotychczas dokładnie znany. Udało się ustalić położenie trzech filarów mostu łączącego wieżę bramną z wyższą częścią zamku oraz zlokalizować samą wieżę bramną. W 2019 roku, w jaskini na terenie dolnego zamku, służącej niegdyś za spiżarnię, znaleziono setki krzemiennych narzędzi z epoki neandertalczyków. W kolejnym roku badań odkryto nieznaną dotąd jaskinię oraz skomplikowany system tuneli i szczelin zlokalizowanych pod zamkiem.

Rekonstrukcja zamku

Od 2018 roku trwają prace rekonstrukcyjne na zamku, podczas których w baszcie studziennej przywrócono oryginalne kondygnacje, a także zrekonstruowano okna i otwory strzelnicze. W baszcie wybudowano klatkę schodową z drewnianymi schodami, umożliwiającymi dostęp i zwiedzanie różnych poziomów baszty. W trakcie robót remontowych podjęto wysiłek na rzecz możliwości zwiedzania przestronnej dolnej jaskini zamkowej. Prac konserwacyjne na zamku prowadzone były wraz z licznymi pracami archeologicznymi oraz historycznymi, których celem było zebranie możliwie wielu informacji na temat zamku. W ramach przeprowadzonych badań archeologicznych odkryto studnię, a w ramach prac remontowanych odbudowano dwie sale ekspozycyjne, przedstawiające historię zamku i jego odnowy. Obiekt został  ponownie otwarty dla zwiedzających 1 kwietnia 2024 roku.

Zwiedzanie zamku

Wchodząc na teren zamku główną bramą od strony ulicy Zamkowej, skręcamy w prawo i podążamy schodami w kierunku wieży Sołtysiej. Pod wieżą, przy skalnej formacji, przechodzimy przez bramę gospodarczą. Po prawej stronie ujawnia się wieża obronna, której zwieńczenie stanowi platforma widokowa wyposażona w lunetę obserwacyjną. Z tego punktu można podziwiać zachwycającą panoramę, obejmującą ostańce, rezerwat krajobrazowy „Sokole Góry”, widok na Częstochowę oraz Olsztyn. Po opuszczeniu wieży kierujemy się na północ, przemierzając teren gospodarczy dawnej warowni.

Po przejściu około 50 metrów napotykamy na ruiny właściwej części zamku, w tym zamku średniego oraz po lewej stronie, zamku górnego z wieżą więzienną. Schodząc dalej na północ, przechodzimy obok murów dawnych stajni zamkowych, tworzących dziedziniec. Niżej położony jest zamek dolny z dobrze zachowanymi murami baszty studziennej i wejściem do podziemnej pieczary, zlokalizowanej pod zamkiem górnym. Opuszczając pieczarę, zmierzamy na wschód, mijając pozostałości fundamentów mostu i zabudowań dawnej bramy głównej. Następnie, kierując się na zachód, docieramy do głównego wyjścia, przechodząc obok wykutej w skale fosy stanowiącej jeden z elementów obronnych zamku.

Ceny biletów

• Bilet ulgowy przysługuje młodzieży uczącej się, rencistom i emerytom
• Wstęp jest bezpłatny dla dzieci do lat 7
• Zamek można zwiedzać codziennie od godziny 9:00 do godzin wieczornych.
• Opłata za wstęp tylko w formie gotówkowej.

Przebywanie na terenie Wspólnoty Gruntowej za posiadaniem biletu w/g cennika opłat wstępu na zamek. Opłaty przeznaczone są na renowację ruin zamkowych i rozwój Wspólnoty Gruntowej w Olsztynie.