W tym artykule
Machu Picchu to doskonale zachowane miasto Inków, na wysokości od 1999 do 2400 metrów nad poziomem morza na przełęczy pomiędzy szczytami Huayna Picchu a Machu Picchu w peruwiańskich Andach. Machu Picchu znajduje się w odległości 112 km od Cuzco w górach Cordillera de Vilcabamba. U podnóża szczytu przepływa rzeka Urubamba.
Zbudowane w drugiej połowie XV wieku pod rządami Pachacuti Inca Yupanqui, miasto pełniło funkcje centrum ceremonialnego, gospodarczego oraz obronnego. Zamieszkiwane było przez kapłanów, przedstawicieli arystokracji, żołnierzy oraz opiekunów świątyń. Miasto podzielone jest na dwie główne części. W górnej części miasta, zwanej Hanman, znajdowały się świątynia słońca, grobowiec królewski, pałac królewski oraz Intihuatana – największe inkaskie sanktuarium. W części dolnej znajdują się domy mieszkalne, gospodarcze i warsztaty produkcyjne, w okresie swej świetności kryte strzechą. W stromych zboczach góry na którym wzniesiono miasto wzniesiono tarasy o szerokości od 2 do 4 metrów, które oddzielone były pionowymi ścianami wykonanymi z kamienia. Ściany zapobiegały osuwaniu się ziemi, a same tarasy były wykorzystywane do uprawy roli.
Miasto zostało opuszczone około 1537 roku. Obecna nazwa pochodzi od połączenia słów keczuańskiego machu (stary) i hiszpańskiego pico (szczyt). Oryginalnie nazywało się Patallaqta, od słów keczuańskich pata (stopień, schodek) i llaqta (miasto).
Powstanie miasta Machu Picchu
Machu Picchu zostało zbudowane w latach 1450-1460 za rządów inkaskich władców Pachacuteca, który panował w latach 1438-1471 oraz Túpaca Yupanqui, panującego w latach 1472-1493. Pachacutec zlecił budowę miasta jako swojej królewskiej rezydencji po zwycięskiej kampanii wojennej. Użytkowane przez około 80 lat, miasto zostało opuszczone, prawdopodobnie z powodu hiszpańskich podbojów w innych rejonach państwa Inków. Istnieje także teoria, że jego mieszkańcy zginęli na ospę, którą przenosili europejscy podróżnicy, jeszcze przed przybyciem konkwistadorów.
Architektura miasta
Ruiny początkowo kojarzono z ostatnią stolicą Inków Vilcabambą. Miasto zostało wzniesione z jasnego granitu i powstało z maksymalnym wykorzystaniem rzeźby terenu, gdzie mury zintegrowano z istniejącymi skałami. W niższej, wschodniej części znajdują się pozostałości dzielnic mieszkalnych, a wyżej położona część zachodnia stanowiła centrum kulturowe. Stąd prowadzi droga do najwyżej położonego obserwatorium astronomicznego, Intihuatana (’miejsce, gdzie przystaje słońce’), z kamiennym słupem wyrzeźbionym w litej skale. Astronomiczne obserwacje były prowadzone także z Wieży Słońca i Świątyni Trzech Okien, które miały okna usytuowane tak, aby zimowe przesilenie oświetlało kamień we wnętrzu.
Miasto na różnych poziomach posiadało system kanałów doprowadzających wodę ze zbiorników wykutych w skale. Najbardziej charakterystycznym elementem architektury są niemal idealnie dopasowane do siebie kamienne cegły oraz liczne schody umożliwiające wygodną komunikację w obrębie miasta.
Inkowie do mierzenia swoich budowli używali systemu metrycznego składającego się z dwóch modułów nazywanych quanta. Podstawowy moduł znany z hiszpańskich kronik wynosił 42 cm i odpowiadał długości łokcia. W 2020 roku dr Anna Kubicka z Politechniki Wrocławskiej odkryła drugi moduł, który mierzył 54 cm nazywając go „łokciem królewskim”. Przeprowadzone badania wykazały, że łokieć królewski używany był do mierzenia obiektów wyższej rangi i ma związek z budynkami reprezentacyjnymi i mieszkalnymi. Podstawowy moduł wykorzystywany był w obiektach gospodarczych, warsztatowych i mieszkalnych mieszkańców niższej warstwy społecznej (yanaconas).
Życie na Machu Picchu
Machu Picchu w okresie pełnego rozkwitu zamieszkiwało do 750 osób z których większość stanowili mieszkańcy zajmujący się różnorodnymi pracami wykonywanymi na rzecz społeczności miasta, władców oraz kapłanów. Mieszkańcy posiadali własne nieruchomości, a niektórzy z nich również farmy i gospodarstwa. Yanakuna – bo tak nazywano służbę dworską – zajmowali się głównie rzemiosłem, opieką nad stadami i utrzymaniem domostw szlachty, choć nie byli niewolnikami i nie przymuszano ich do pracy.
Właścicielem posiadłości królewskiej był władca, jednak zamieszkiwali tam także duchowni i pracownicy tymczasowi (mayocs). Podczas trudnych czasów panowania Pachacuteca liczba mieszkańców spadła do około 100 służących i kilku specjalistów odpowiedzialnych za magazynowanie żywności. Badania archeologiczne odkryły, że wielu mieszkańców Machu Picchu to imigranci z różnych regionów, co potwierdzają badania kości nie wykazujące znaczników chemicznych czy osteologicznych typowych dla tego miejsca. Kości wykazywały uszkodzenia od pasożytów oraz różnice w gęstości, co sugeruje zróżnicowaną dietę mieszkańców Machu Picchu.
Głównym składnikiem diety były kukurydza, ziemniaki, ziarna zbóż, rośliny strączkowe i ryby. Znalezione szkielety miały zdrowsze kości niż te przebadane w innych rejonach państwa Inków, z wyjątkiem osób wykonujących ciężkie prace lub służących w wojsku, u których stwierdzono artretyzm i złamania. Wśród zwierząt żyjących w Machu Picchu znajdowano kości lam i alpak, które prawdopodobnie przywieziono z regionu Puna dla mięsa i skóry. W jaskiniach, służących jako miejsca pochówków, odnaleziono szczątki świnek morskich używanych w obrzędach pogrzebowych i religijnych oraz jako pożywienie. Na terenie miasta odkopano również szczątki sześciu psów, które, umieszczone były wśród ludzkich kości i prawdopodobnie służyły jako towarzysze zmarłych.
Rolnictwo
W Machu Picchu większość roślin uprawiano na licznych tarasach, które miały zapewniać dobrą żyzność gleby, odwadnianie oraz ochronę zbocza góry przed erozją oraz osunięciami ziemi. Mimo że ich konstrukcja była przemyślana, już podczas ich budowy zdarzały się osunięcia ziemi. Do dziś widoczne są miejsca, gdzie tarasy przemieściły się na skutek osuwisk i zostały później naprawione przez Inków. Szacuje się, że w latach funkcjonowania miasta na tym obszarze spadało ponad 1800 mm deszczu rocznie. Z tego powodu irygacja tarasów w Machu Picchu nie była konieczna, gdyż z uwagi na ilość opadów otrzymywały one wystarczającą ilość wody zapewniającą właściwą wegetację upraw, a jednocześnie nadmiar wody musiał być odprowadzany, aby zapewnić stabilność gruntu i zapobiegać osuwaniu się tarasów.
Badania przeprowadzone przez Kennetha Wrighta w latach 90. wykazały, że tarasy były budowane warstwowo. Na duże kamienie znajdujące się u podstawy tarasów nakładano drobny żwir, na którym umieszczano mieszaninę piasku i żwiru, a na wierzchu znajdowała się warstwa gleby uprawnej. Ziemie do uprawy przewożono z doliny, ponieważ miejscowa gleba górska nie była wystarczająco żyzna, aby zapewnić prawidłowy wzrost roślin. Tarasy zajmowały łącznie 12 akrów i służyły głównie do uprawy ziemniaków i kukurydzy. Tereny upraw nie były wystarczające do wyżywienia 750 osób mieszkających w Machu Picchu, dlatego większość żywności sprowadzano do miasta z sąsiednich dolin.
Turystyka
Machu Picchu, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, cieszy się zarówno uznaniem kulturowym, jak i przyrodniczym. Od momentu jego ponownego odkrycia w 1911 roku, liczba turystów odwiedzających to miejsce systematycznie rośnie, a w 2017 roku liczba ta przekroczyła 1,4 miliona osób. Jako kluczowa atrakcja turystyczna Peru, Machu Picchu stanowi główne źródło dochodów z turystyki dla kraju.
W latach 90. XX wieku rząd peruwiański wydał zezwolenia na budowę kolejki linowej oraz luksusowego hotelu, co wiązało się z powstaniem kompleksu turystycznego, w tym sklepów i restauracji, a także mostu ułatwiającego dostęp do tej lokalizacji. Plany te spotkały się z oporem społecznym zarówno ze strony Peruwiańczyków, jak i międzynarodowych naukowców, którzy argumentowali, że zwiększony ruch turystyczny mógłby stanowić zagrożenie dla trwałości ruin. W 2018 roku projekt budowy kolejki linowej został wznowiony w celu promowania wizyt wśród mieszkańców Peru i ożywienia turystyki krajowej. Ze względu na zagrożenia płynące z dużego obciążenia ruchem turystycznym UNESCO rozważa umieszczenie tego miejsca na liście obiektów zagrożonych.
Poniżej ruin starożytnego miasta znajduje się nowożytne miasto Machu Picchu, zwane również Aguas Calientes (gorące źródła) zlokalizowane wzdłuż rzeki Urubamba. W mieście dostępne są różne usługi dla turystów, w tym poczta, stacja kolejowa, wiele niedrogich oraz kilka droższych, bardziej luksusowych hoteli. W mieście znajduje się koniec linii turystycznego pociągu tren de turismo, który każdego dnia przybywa z Cusco i odjeżdża po południu. Niedaleko ruin usytuowany jest luksusowy hotel.
Piesze wycieczki Szlakiem Inków
Bardzo popularnym sposobem zwiedzania Machu Picchu jest piesza wędrówka Szlakiem Inków. Wiele wycieczek organizowanych jest w grupach od kilku do kilkunastu z Cusco, skąd wyruszają na jedno-, dwu-, cztero- lub pięciodniową wędrówkę pieszą. Trasa zaczyna się zazwyczaj na kilometrze 82, 77 lub 85 dla wypraw cztero- i pięciodniowych, a dla krótszych, dwudniowych wycieczek – na kilometrze 104 w pobliżu Ollantaytambo w dolinie Urubamba. Trasa piesza prowadzi przez Andy do odizolowanego miasta. Takie, zorganizowane wycieczki kosztują w okolicach 450 USD za osobę.
Szlak Inków to popularna trasa trekkingowa, a z uwagi na wysokogórskie warunki oraz ograniczenia w ruchu turystycznym organizacja wyprawy wymaga dokładnego planowania. Pierwszym krokiem jest kontakt i zakup wycieczki u organizatora z co najmniej sześciomiesięcznym wyprzedzeniem. Ważne jest odpowiednie przygotowanie do wyprawy z uwagi na teren wysokogórski, a także zrozumienie lokalnych warunków, takich jak język, waluta, klimat oraz przewidywanie dodatkowych kosztów jakie mogą pojawić się podczas wyprawy.
Choroba wysokościowa
Aby złagodzić objawy choroby wysokościowej na Szlaku Inków, warto zaaklimatyzować się w mieście Cusco przynajmniej 2-3 dni przed rozpoczęciem wędrówki. Spacerowanie po górzystym terenie w tym okresie pomoże zmniejszyć objawy choroby. Należy również wspinać się stopniowo, odpoczywać i stosować się do zaleceń przewodnika, takich jak spanie na niższych wysokościach i rozpoznawanie pierwszych objawów choroby. Przed wyprawą zaleca się konsultację z lekarzem, który może przepisać leki ułatwiające adaptację do wysokości. Ważne jest także picie dużo płynów, unikanie alkoholu i spożywanie pokarmów bogatych w węglowodany. Liście koki, stosowane w Andach od tysięcy lat, nie są narkotykiem halucynogennym. Zawierają białka, witaminy i minerały, co czyni je wartościowym źródłem odżywczym o potwierdzonych właściwościach leczniczych. Ich stosowanie może pomóc w łagodzeniu bólu głowy i zmęczenia, które są objawami choroby wysokościowej.
Ograniczenia w ruchu turystycznym
W lipcu 2011 roku Dirección Regional de Cultura Cusco wprowadziła nowe zasady dostępu do Machu Picchu, ograniczając liczbę odwiedzających do 2500 osób dziennie. Liczba osób mogących wejść na Huayna Picchu, znajdujące się w obrębie cytadeli, została zredukowana do 400 dziennie. W 2018 roku wprowadzono kolejne ograniczenia, polegające na realizacji trzech faz wejściowych zamiast dwóch, co miało na celu poprawę organizacji ruchu turystycznego i ograniczenie negatywnego wpływu na obiekt. W maju 2012 roku zespół ekspertów UNESCO ds. ochrony przyrody zaapelował do władz Peru o podjęcie dodatkowych działań mających na celu stabilizację strefy buforowej i ochronę tego obszaru przed degradacją, szczególnie w szybko rozwijającym się mieście Aguas Calientes.