W tym artykule
Bratysława (Bratislava) to stolica oraz największe miasto Słowacji zlokalizowane w pobliżu granicy z Węgrami na południu oraz Austrią na zachodzie. Miasto pełni rolę siedziby najwyższych organów państwowych oraz regionu bratysławskiego (Bratislavský kraj). Bratysława z populacją wynoszącą blisko 480 tys. mieszkańców odgrywa kluczową rolę w życiu kulturalnym, społecznym, gospodarczym i politycznym kraju.
Geograficznie miasto rozciąga się na południowo-zachodnim krańcu Słowacji, w sąsiedztwie innych dużych metropolii, takich jak Wiedeń (60 km na zachód) i Budapeszt (195 km na południowy wschód). Położone na obu brzegach Dunaju, blisko ujścia Morawy (Morava) do Dunaju, gdzie w dzielnicy Devín krótko przecina się granica słowacko-austriacka. Obejmuje również obszary Małych Karpat i południową część Niziny Zahorskiej oraz zachodnią część Niziny Naddunajskiej. Najwyższym punktem jest wzgórze Devínska Kobyla (514 m n.p.m.), a najniższym – rzeka Dunaj (126 m n.p.m.).
Bratysława leży na dwóch historycznych trasach handlowych: szlaku bursztynowym, łączącym Morze Bałtyckie z Morzem Śródziemnym i szlaku dunajskim, biegnącym wzdłuż rzeki Dunaj, umożliwiającym dostęp do Morza Czarnego. Obie trasy krzyżowały się w dzisiejszej dzielnicy Devín, gdzie znajduje się Zamek Devín, który w przeszłości pełnił funkcję obronną nad tymi szlakami.
Współczesne miasto wyrosło z osady pod Zamkiem Bratysławskim, stanowiącej obecnie historyczne centrum Bratysławy, obejmujące średniowieczne miasto, zamek i podzamcze. W dawnych czasach do miasta prowadziły cztery bramy: Brama Laurińska (Laurinská brána), nazywana także Bramą Wawrzyniecką (Vavrinecká brána) od wschodu, Brama Michalska (Michalská brána) od północy, Brama Wydrycka (Vydrická brána), znana także jako Brama Ciemna (Tmavá brána) lub Brama Wiedeńska (Viedenská brána) od zachodu oraz Brama Rybacka (Rybárska brána) od południa. Do dziś zachowała się jedynie Brama Michalska, prowadząca do dzielnicy Staré Mesto.
Bratysława była pod silnym wpływem Węgrów i Niemców, a jej nazwa zmieniała się na przestrzeni lat. Do I wojny światowej używano równocześnie kilku nazw: Pressburg (nazwa niemiecka), Pozsony (węgierska), Prešporok (stara nazwa słowacka) i Prešpurk (stara nazwa czeska). W Polsce znana była m.in. jako Pożoń.
Nazwa Bratislava została po raz pierwszy użyta przez szturowców (štúrovci) po 1844 roku, a oficjalnie przyjęta w 1919 roku. Pod koniec 1918 roku pojawiła się propozycja, by miasto nazwać Wilson lub Vilsonovo mesto na cześć prezydenta USA Woodrowa Wilsona, jednak pomysł ten nie został zrealizowany.
Atrakcje turystyczne Bratysławy
Rynek w Bratysławie. Hlavné námestie
Hlavné námestie to główny plac Bratysławy pełniący funkcję rynku, który znajduje się w centrum stolicy Słowacji, na Starym Mieście. Sąsiaduje z Františkánskim námestiem oraz ulicami Sedlárską i Radničną. Popularny wśród turystów, otoczony jest zabytkowymi budynkami w większości pochodzącymi z końca XIX i XX wieku. Najważniejszym z nich jest stary ratusz wzniesiony w XIV wieku. Inne wyróżniające się budynki to secesyjny pałac Roland z 1906 roku w którym mieściła się dawniej siedziba węgierskiego banku, neobarokowy Pałac Paluďaiov z 1880 roku, wybudowany przez handlarza winami Franciszka Palugyaya oraz rokokowy Pałac Aponiho, tworzący kompleks zabudowań ratuszowych. W sąsiedztwie rynku znajduje się także Miestodržiteľský palác, w którym mieszczą się biura rządowe oraz Pałac Kutscherfeldov z 1762 roku, postawiony przez zarządcę cesarskich majątków Leopolda von Kutcherfelda.
W centrum placu znajduje się fontanna Rollanda (Rolandova fontána lub Maximiliánova fontána) z XVI wieku, upamiętniająca cesarza Maksymiliana. Przy Bratysławskim rynku znajdują się również ambasada: francuska (wraz z Instytutem Francuskim), grecka oraz japońska. Od końca XX wieku na placu odbywają się liczne imprezy kluturalne, jarmarki świąteczne, koncerty i przedstawienia.
Gotycka katedra św. Marcina
Katedra św. Marcina (Katedrála svätého Martina) to największy i najważniejszy kościół w Bratysławie zlokalizowany w centrum miasta, tuż przy ruchliwej ulicy Staromiejskiej. Przez 300 lat świątynia pełniła funkcję kościoła koronacyjnego monarchów węgierskich. Wnętrze katedry ma głównie charakter neogotycki, choć zachowały się w nim zabytki z różnych epok. Obecnie katedra ma status Narodowego Zabytku Kultury.
Najstarsza kaplica katedry, katedra św. Józefa pochodzi z początku XIII wieku, z czasów świątyni romańskiej. Znajduje się tu również gotycka kaplica św. Anny z XV wieku oraz kaplica, w której pochowano Zofię Bawarską – królową Czech i Węgier. W XVIII wieku powstała barokowa kaplica św. Jana Jałmużnika zaprojektowana prawdopodobnie przez Johanna Lucasa Hildebrandta, zdobiona rzeźbami Georga Donnera z barokowym ołtarzem z srebrną trumną ze szczątkami świętego. Pod kaplicą znajduje się krypta, w której spoczywają czterej prymasi Węgier: Imre Eszterházy (1745), Miklós Csáky (1757), Ferenc Barkóczy (1765) i József Batthyány (1799). W świątyni spoczywa ośmiu węgierskich prymasów, w tym Pétera Pázmány, Györgyego Lippaya, Györgyego Széchényi i Christiana Augusta of Saxe-Zeitz.
W kaplicy św. Anny znajduje się wejście do katakumb, gdzie pochowano m.in. członków arystokratycznej rodziny Pálffych, w tym Jánosa Pálffyego, palatyna Węgier. Szczególnie cenny jest brązowy posąg patrona świątyni, świętego Marcina, wyrzeźbiony przez Donnera. Obecnie stoi w południowo-wschodnim kącie nawy głównej. W przeszłości znajdował się w głównym ołtarzu, a jego obecna wersja pochodzi z 1864 roku i została wykonana przez wiedeńskiego artystę Johanna Hutterera. Okna katedry zdobią witraże w pochodzące z drugiej połowy XIX wieku.
Uniwersytet Bratysławski
Pierwszy uniwersytet założony na terytorium obecnej Słowacji. Początki Universitas Istropolitana sięgają roku 1465, kiedy to na życzenie króla Węgier Macieja Korwina papież Paweł II rozpoczął działania w celu utworzenia jedynej (choć nie pierwszej) szkoły wyższej na Węgrzech. Do tego celu skierował arcybiskupa ostrzyhomskiego Jana Vitéza oraz biskupa peckiego Janusa Pannoniusa. W roku 1467 zmarł bogaty preszburski mieszczanin Gmaitl, którego budynki wraz z wyposażeniem przeszły na własność króla. Zdecydowano wówczas, że budynki zostaną przekształcone na budynki akademickie i ulokował powstający uniwersytet właśnie w Preszburgu.
Dwa lata później ruszyły zajęcia na czterech fakultetach: teologicznym, prawniczym, medycznym i filozoficznym. Szkoła założona była na podstawie statutów Uniwersytetu Bolońskiego, a atmosfera na niej była humanistyczna i antyscholastyczna. Nacisk kładziono na nauki przyrodnicze, matematykę, astronomię i medycynę. Do roku 1472 prowadzili ją Ján Vitéz jako kanclerz oraz preszburski rektor Georg (Juraj) von Schönberg.
Pałac Grassalkovicha
Pałac Prezydencki w Bratysławie (słow. Prezidentský palác lub Grasalkovičov palác) wzniesiony został w 1760 roku z inicjatywy chorwackiego hrabiego Antona Grasalkovicia, obecnie będący siedzibą prezydenta Republiki Słowackiej. Przy pałacu znajduje się rozległy ogród w stylu francuskim, w którym znajduje się pomnik Johanna Nepomuka Hummla, znanego kompozytora urodzonego w Bratysławie. W ogrodzie rosną drzewa zasadzone przez różnych polityków z Europy i świata, wśród nich jest drzewo posadzone przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w 2002 roku.
W latach 1939–1945 pałac był siedzibą prezydenta I Republiki Słowackiej, a później mieścił Dom pionierów i młodzieży im. Klementa Gottwalda (słow. Dom pionierov a mládeže Klementa Gottwalda). Od czasu rozpadu Czechosłowacji ponownie pełni funkcję siedziby prezydenta Słowacji.
Zamek Bratysławski
Zamek Bratysławski (słow. Bratislavský hrad) to zamek położony na szczycie wzgórza w centrum Bratysławy, nad brzegiem Dunaju. Początki zamku na bratysławskim wzgórzu sięgają czasów starożytnych, kiedy to powstawały w tym miejscu pierwsze budowle warowne celtyckiej osady położonej u stóp akropolu. Swoje budowle wznosili tu również Rzymianie i Słowianie. W średniowieczu wzgórze wraz z całą okolicą przeszło pod władzę Węgrów.
W X wieku powstał tu zamek z kamienia, przekształcony w fortecę obronną w XV wieku. W XVI wieku został przebudowany w stylu renesansowym, a sto lat później w stylu barokowym. Za rządów Marii Teresy Habsburg, królowej Czech i Węgier, stał się siedzibą księcia Alberta cieszyńskiego. W 1784 roku zamek przekazano kościołowi katolickiemu, gdzie powstała szkoła katolicka, a w 1802 roku założono tu koszary. W 1811 roku zamek został zniszczony podczas pożaru wznieconego przez wojska napoleońskie. Odbudowano go dopiero w latach 50. XX wieku.
Obecnie w zamkowych pomieszczeniach znajdują się eksponaty Muzeum Historycznego (Historické múzeum), które jest częścią Słowackiego Muzeum Narodowego (Slovenské národné múzeum) w Bratysławie.
Ruiny Zamku Devín
Ruiny średniowiecznego zamku (słow. hrad Devín) położone na skale u ujścia Morawy do Dunaju w dzielnicy Devín. będące obecnie oddziałem Muzeum Miasta Bratysławy. W miejscu obecnego zamku już od czasów starożytnych znajdował się rzymski posterunek graniczny. Pierwsza historyczna wzmianka o zamku pochodzi jednak dopiero z IX wieku. Istnieją spekulacje, że może to być zamek Wogastisburg, o nieustalonej lokalizacji wzmiankowany w VII stuleciu, jednak tezę tę odrzucają archeolodzy Veronika Plachá i Jana Hlavicová z powodu braku znalezisk sprzed VIII wieku.
Po upadku państwa wielkomorawskiego zamek często zmieniał właścicieli. Na początku XI wieku wraz z całą Bramą Morawską należał do Polski pod panowaniem Bolesława Chrobrego. Następnie był własnością kolejnych rodów magnaterii węgierskiej. W skład dóbr panów na zamku wchodziły miejscowości Devín, Dúbravka, Devínska Nová Ves, Karlova Ves i Rača. W XVI wieku panami zamku była rodzina Batorych, która przesiedliła na te tereny Chorwatów ze swoich włości zajętych przez Turków.