Zamek Książ w Wałbrzychu

Zamek Książ w Wałbrzychu, znany również pod niemieckimi nazwami Vorstinburg, Fürstenstein, (po wojnie krótko jako Książno), jest wyjątkowym kompleksem zamkowym, który dominuje w krajobrazie Pogórza Wałbrzyskiego. Ten okazały zamek jest integralną częścią Księżańskiego Parku Krajobrazowego. Udajemy się do Wałbrzyskiej dzielnicy Książ, aby zwiedzić architektoniczną perłę Dolnego Śląska.

Zamek Książ, jest jednym z największych tego typu obiektów w Polsce i jest ważnym punktem na Szlaku Zamków Piastowskich – swoją wielkością ustępuje tylko malborskiej twierdzy oraz Wawelowi, co świadczy o dużej roli i historycznej wartości. W zamku znajduje się ponad 400 pomieszczeń, a wraz z zabudowaniami gospodarczymi jest ich około 600. Zajmują one łącznie powierzchnię 11 tysięcy metrów kwadratowych.

Biorąc pod uwagę dodatkowe budowle towarzyszące zamkowi, administracja Książa zarządza powierzchnią użytkową wynoszącą 16 822 m². Takie dane czynią z zamku Książ nie tylko zabytek o ogromnym znaczeniu kulturowym, ale i jedną z największych atrakcji turystycznych dla odwiedzających region Wałbrzycha.

Legenda

Legenda głosi, że początki zamku Książ sięgają połowy X wieku, kiedy to rycerz o imieniu Funkenstein miał postawić na tym terenie pierwszą warownię. Młody Funkenstein, w roku 933, miał wręczyć księciu saksońskiemu, Henrykowi I Ptasznikowi, worek z węglem, który wykopał w lesie. Gest ten sprawił, że władca był tak uradowany, iż w rewanżu obdarzył rycerza tytułem szlacheckim i nadał mu przydomek „Tego, Który Przynosi Kamienie Dające Iskry”.

Pierwsze wzmianki

Zamek Książ po raz pierwszy znajduje swoje wzmianki w dokumentach historycznych z dnia 25 lutego 1293 roku, kiedy to występuje w tytulaturze księcia śląskiego Bolka I (Bolko dei gratia dux Slesie et dominus de Wrstenberc[a]). Istnieje możliwość, że zamek został zbudowany od nowa lub zmodernizowany z wcześniejszej konstrukcji. Zdarzenie to musiało mieć miejsce po roku 1291, kiedy to Bolko I używał tytułu pana Lwówka, nie zaś Książa[b][5].

Niektóre źródła wskazują, że budowa zamku Książ miała miejsce między rokiem 1288 a 1292[9], na ruinach wcześniejszego grodu drewnianego, który został zniszczony w 1263 roku przez Przemysła Ottokara II[10].

Nowo zbudowana twierdza, pierwotnie nazywana „Książęcą Górą”, odznaczała się wśród innych warowni nie tylko swoim strategicznym położeniem z punktu widzenia obronności, ale i malowniczą lokalizacją w otoczeniu lasów. Była postrzegana jako „klucz do Śląska”, mający istotne znaczenie strategiczne[9].

Tytuł dominus Wrstenberc, odnoszący się do zamku Książ, był również używany przez następców Bolka I[9], a jego syn, Bernard Świdnicki, włączył zamek do systemu obronnego księstwa, co podkreślało jego rolę w obronie granic[8][c].

Zwiedzanie Zamku Książ

Sale reprezentacyjne

Zwiedzanie Zamku Książ odbywa się z audio przewodnikiem, a trasa zwiedzania przebiega przez najpiękniejsze sale reprezentacyjne zamku. Podczas zwiedzania zamku, zwiedzający mają okazję odkrywać rozmaite aspekty historii i architektury przepięknie zdobionych sal i komnat. Zwiedzanie rozpoczyna się od najpiękniejszych sal reprezentacyjnych, gdzie można zapoznać się z fascynującą historię arystokratycznej rodziny von Hochberg. Te majestatyczne sale przenoszą nas w czasy przeszłości i świetności kompleksu.

Trasa zwiedzania prowadzi przez pomieszczenie przebudowane przez nazistów w ramach projektu „Riese”, a następnie przez najstarszą średniowieczno-renesansową część zamku. Ta część trasy przebiega przez Hol Myśliwski, Czarny Dziedziniec, Salę Rycerską czy Salę Konrada – miejsca, gdzie historia ożywa, a każdy zakamarek skrywa ciekawe historie. Trasa zwiedzania obejmuje zmodernizowane III piętro zamku, gdzie znajdują się nowe ekspozycje zamkowe.

Podziemia zamku Książ

Podziemna trasa zwiedzania zamku odbywa się wyłącznie z przewodnikiem. Trasa o długości pół kilometra zachwyca różnorodnością struktury geologicznej i historycznej. W trakcie zwiedzania odwiedzający odkryją imponującą wybetonowaną halę, korytarze w skale oraz boczne komory bunkra powstałe w okresie II wojny światowej z inicjatywy III rzeszy.

Trasa podziemna biegnie wzdłuż tarasów, prowadząc do miejsca poszukiwań domniemanego podziemnego dworca kolejowego. Pierwsza połowa trasy kończy się przy zawale, gdzie znajduje się zasypany szyb windowy, którego wyjście miało prowadzić na Dziedziniec Honorowy. W trakcie zwiedzania przewodnik odkrywa tajemnice podziemnych tuneli, teorie dotyczące ich celu oraz tragiczną historię więźniów, którzy drążyli tunele.

Podziemia Zamku Książ zostały wybetonowane niezwykle wytrzymałym cementem portlandzkim. Istnieją dowody wskazujące na to, że tunele mogą mieć jeszcze większą powierzchnię niż obecnie znana, szacowaną na podstawie ilości betonu, który dostarczono do zamku.

Czas trwania zwiedzania podziemi to około 45 minut.

Mauzoleum Hochbergów

Mauzoleum Hochbergów to kolejna ciekawa atrakcja, która znajduje się w parku, około 700 metrów od zamku i 250 metrów od Parkingu Głównego. Mauzoleum zostało wybudowane w 1734 roku jako Pawilon Letni, a następnie przekształcone w grobową kaplicę Hochbergów. To miejsce spoczynku dla członków tej arystokratycznej rodziny, choć w okresie II Wojny Światowej musiano je ewakuować, aby uniknąć zniszczenia przez Armię Czerwoną. Mauzoleum zachwyca odrestaurowanymi freskami F.A. Schefflera przedstawiającymi Zamek Książ z różnych stron.

Palmiarnia

Wałbrzyska palmiarnia stanowi unikalny dar od ostatniego właściciela Zamku Książ dla swojej żony, Księżnej Daisy. Palmiarnia jest miejscem, gdzie rośnie ponad 250 gatunków roślin, zapewniając fascynującą podróż przez różne kontynenty i strefy klimatyczne. To jedyny w Polsce ogród zimowy zachowany w swojej historycznej konstrukcji.

Palmiarnia w Wałbrzychu to wyjątkowy obiekt, którego początki sięgają lat 1908-1911. Inicjatorem budowy był ostatni przedstawiciel rodu Hochbergów na Zamku Książ, Jan Henryk XV, a stworzenie tego obiektu miało być wyrazem miłości do jego małżonki, księżnej Daisy. Poza palmiarnią, obejmującą powierzchnię 1900 metrów kwadratowych, zbudowano cieplarnie, ogrody w stylu japońskim, rosarium, ogród owocowo-warzywny oraz obszar pod uprawę krzewów. Wystrój wnętrza palmiarni wykonany jest między innymi z zastygłej lawy z wulkanu Etna, którą wykorzystano do tworzenia groty, wodospadów i ścian z kieszeniami dla roślin. Dziś w wałbrzyskiej palmiarni rośnie ponad 250 gatunków roślin reprezentujących florę różnych stref klimatycznych i kontynentów.

Tarasy zamku Książ

Tarasy Zamku Książ zostały wybudowane w XVIII wieku, początkowo w stylu francuskim, a następnie przekształcone przez Księżną Daisy. Znajduje się tu łącznie 14 tarasów na różnych poziomach, zajmujących obszar ponad 2 hektarów. Tarasy są dostępne do zwiedzania w sezonie letnim i stanowią część trasy zwiedzania zamku.

Stadnina Ogierów Książ

Ważną część kompleksu zamkowego stanowi Dodatkowo, można zwiedzić Stadninę w oddalonym o 500 metrów Stadzie Ogierów Książ, gdzie znajdują się stajnie zamkowe, powozownia i kryta ujeżdżalnia, która jest jedną z najpiękniejszych w Europie, zbudowaną w całości z drewna modrzewiowego bez użycia gwoździ.

Stado Ogierów Książ zostało utworzone w 1947 roku  w zabytkowych stajniach wybudowanych w XVIII wieku dla księcia Hochberga jako część folwarku. Wcześniej, od roku 1935, istniało tu Stado Ogierów Fürstenstein pod pruskim zarządem, powstałe na bazie koni z likwidowanego Stada Ogierów Lubiąż. Stado Fürstenstein nie przetrwało jednak II wojny światowej choć zachowały się historyczne budynki hodowli. Po wojnie Ministerstwo Rolnictwa przejęło te tereny, a od roku 1947 rozpoczęto odtwarzanie hodowli ogierów śląskich, kontynuując tradycję z rejonów Dolnego i Górnego Śląska.

Obecnie Stado Ogierów Książ pełni kluczową rolę jako główny ośrodek państwowej hodowli koni rasy śląskiej w Polsce. Od 2005 roku klacze ze stadniny w Książu są objęte ochroną ras. W obiekcie znajduje się ponad 100 koni, w tym około 90 ogierów i 40 klaczy. Oprócz koni rasy śląskiej, hodowla obejmuje również ogiery pełnej krwi angielskiej, wielkopolskie, małopolskie, szlachetnej półkrwi, angloarabskie oraz zimnokrwiste. Konie śląskie, wyhodowane w Stadzie Ogierów Książ, regularnie uczestniczą we wszystkich krajowych wystawach zwierząt hodowlanych od lat 50. XX wieku, plasując się w ścisłej czołówce.

Stado Ogierów Książ pełni również istotną rolę jako jedyne w Polsce miejsce przeprowadzania zaprzęgowych prób dzielności dla ogierów i klaczy rasy śląskiej. Te próby mają na celu monitorowanie materiału hodowlanego koni śląskich w kraju, czyniąc Stado centralnym punktem w dbaniu o standardy hodowli tej szlachetnej rasy koni.