Zespół pałacowo-parkowy w Iłowej to imponujący przykład architektury łączącej różnorodne style, które odzwierciedlają kolejne etapy budowy trwające niemal trzy stulecia. Usytuowany w centralnej części Iłowej, po zachodniej stronie głównej drogi prowadzącej do Żagania, zespół obejmuje pałac, park oraz folwark, tworząc zwartą i harmonijną całość.
Pałac, otoczony malowniczym parkiem, zajmuje wyspę uformowaną przez odnogi rzeki Mała Czarna. Na wschód od pałacu znajduje się podwórze gospodarcze oraz budynki folwarczne, wzniesione w konstrukcji szkieletowej, tworzące układ w kształcie litery L. Główny wjazd do pałacu prowadzi przez budynek bramny, umieszczony w północno-wschodnim narożniku. Cały kompleks zajmuje obszar o powierzchni 15,8 hektara.
Pałac w Iłowej
Pałac założono na planie prostokąta, jest trzykondygnacyjny, wzmocniony skarpami od wschodu i południa, z czterospadowym dachem. Na fasadzie znajduje się centralny ryzalit wieżowy o czterech kondygnacjach, zwieńczony baniastym hełmem z latarnią. Od wschodu przylega do pałacu parterowa dobudówka z tarasem. Zachodnie skrzydło, wydłużone na osi północ-południe, jest dwukondygnacyjne z użytkowym poddaszem w mansardzie oraz niską wieżą od północy, zwieńczoną dwubaniastym hełmem.
Elewacje neobarokowe (1903-1905) ozdobione są boniowanym cokołem i pilastrami wielkiego porządku. Główne wejście w przyziemiu wieży ujęto kamiennym, manierystycznym portalem (1626) z kartuszami herbowymi i tablicą erekcyjną. W ryzalicie wieżowym znajduje się sklepienie krzyżowe, natomiast sień kryta jest kolebką z lunetami, z reprezentacyjnymi schodami o złoconej i polichromowanej balustradzie, zdobiona pasową dekoracją sztukatorską i boazerią z polichromią z japońskiej laki. Dawny gabinet sklepiony jest płaską kopułą z lunetami. Zachowane ozdobne kominki, boazerie i sztukaterie, a w bibliotece oryginalne, bogato rzeźbione szafy, stanowią cenne elementy wystroju wnętrz. W skrzydle znajdują się stropy z fasetami i neobarokowe sztukaterie.
Ogrody pałacowe
Park otaczający pałac podzielony jest na ogrody tematyczne, z których każdy posiada unikalny charakter. Ogród japoński, położony na południe od pałacu, rozciąga się wzdłuż rzeki, obejmując staw i kilka małych wysp połączonych mostkami. W jego obrębie znajduje się gaj różaneczników o powierzchni około jednego hektara.
Ogród chiński, zlokalizowany na zachód od rezydencji, zaprojektowany jest wzdłuż osi rozpoczynającej się przy moście pałacowym. Składają się na niego fontanny, dwa ceglane mury z owalnymi otworami (tzw. bramy księżyca) oraz alejka, pierwotnie ozdobiona rzędami rzeźb na postumentach. Oś zamyka wiadukt z pagodą, tzw. Mostek Miłości, przerzucony nad ulicą Ogrodową.
W drzewostanie parku dominują dęby szypułkowe, graby pospolite, dęby czerwone, klony pospolite oraz olsze czarne. Do najcenniejszych okazów należą buk pospolity odmiany zwisającej (najgrubszy w Polsce), buk pospolity odmiany miedzianolistnej oraz tulipanowiec amerykański. Gaj różaneczników składa się z różaneczników fioletowych wielkokwiatowych, różaneczników białych Cunninghama oraz różaneczników żółtych.
Historia pałacu
Historia zespołu pałacowo-parkowego w Iłowej sięga XIV wieku. Najstarsza wzmianka o Iłowej pochodzi z 1356 roku i dotyczy nadania wsi w lenno braciom Wittigowi i Kunze von Kottwitzom. Majątek należał do rodziny von Kottwitz do połowy XVI wieku. W 1440 roku siedziba szlachecka została zniszczona, a na jej miejscu w 1626 roku baron Christoph von Schellendorf wzniósł późnorenesansową rezydencję. Była to trzykondygnacyjna budowla rozplanowana na planie prostokąta, z wieżą po północnej stronie. Na początku XVIII wieku Balthasar von Promnitz rozbudował obiekt o północno-zachodnie skrzydło, nadając mu barokowy charakter. Elewacje ozdobiono pilastrami o korynckich głowicach, a wnętrza dekoracjami sztukatorskimi.
Ostatnia przebudowa miała miejsce w latach 1860-1905, gdy Friedrich Maximilian von Hochberg dobudował wieżę z podcieniem oraz wprowadził zmiany wewnątrz pałacu. Elewacjom nadano neobarokowy charakter, a wnętrza wzbogacono o nowe klatki schodowe, kominki, boazerie i sztukaterie. Wystrojem wnętrz zajmował się prof. Philippi, a sztukaterie wykonał C. Giovanetti.
Współczesny kształt parku pochodzi z początku XX wieku. Friedrich Maximilian von Hochberg, ambasador Niemiec na dworze cesarza Japonii, założył ogród japoński z kolekcją różaneczników oraz ogród chiński z unikalnymi „bramami księżyca” i wiaduktem z pagodą. Powstały również mniejsze ogrody tematyczne z kolekcjami dalii, róż i roślin wrzosowatych. W latach 30. XX wieku Paul Jentzig zorganizował w parku wystawę dalii. Po II wojnie światowej pałac przeznaczono na siedzibę szkoły średniej, a park udostępniono publicznie. W 2012 roku rozpoczęto prace nad odnowieniem parku, aby zachować jego unikalny charakter i historyczne walory.
Informacje praktyczne
Pałac, choć posiada wysokie walory historyczne nie jest udostępniony do zwiedzania. Tuż przy pałacu natrafimy na kilka zabudowań folwarcznych, można również pospacerować po założeniach ogrodowych pałacu. Największą atrakcją jest Ogród Japoński, który jest pierwszym tego typu obiektem w Polsce będący jednocześnie inspiracją do założenia Ogrodu Japońskiego we Wrocławiu. Ciekawym obiektem architektonicznym jest Mostek Miłości przebiegający na ulicą Ogrodową w Iłowej. Miejsce może być ciekawą, wartą obejrzenia atrakcją jeśli przebywasz w okolicach. Iłowa zlokalizowana jest w odległości około 15 km od Żar.
W artykule wykorzystano fotografie Narodowego Instytutu Dziedzictwa (NID) na licencji CC BY-NC-ND 3.0 PL