W tym artykule
Zamek Królewski w Warszawie, usytuowany jest przy placu Zamkowym 4 i stanowi wybitny przykład architektury barokowo-klasycystycznej. Obecnie pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne. Początkowo zamek służył jako rezydencja książąt mazowieckich, a od XVI wieku był centralnym miejscem władzy I Rzeczypospolitej, gdzie rezydował ówczesny król oraz obradowały obie izby Sejmu.
Przez wieki Zamek Królewski był świadkiem licznych grabieży i dewastacji dokonanych przez armie szwedzkie, brandenburskie, niemieckie i rosyjskie. Po upadku powstania listopadowego w XIX wieku przeszedł w ręce administracji rosyjskiej, a podczas I wojny światowej stał się siedzibą niemieckiego gubernatora generalnego. W okresie międzywojennym zamek pełnił funkcje rezydencji Naczelnika Państwa, a później Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Zniszczenia II wojny światowej zakończyły jego długą, monumentalną historię – został ograbiony, spalony, a ostatecznie uległ zniszczeniu w 1944 roku. Od lat 60. XX wieku trwały prace nad odbudową zamku, której kulminacyjnym punktem była rekonstrukcja zamku w latach 1971–1984, nad którą czuwał Obywatelski Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego. W 1979 roku, z inicjatywy władz państwowych, zamek zyskał status muzeum, stając się ważnym punktem na mapie Narodowego Dziedzictwa Polski. W 1980 roku, w uznaniu jego historycznej wartości, Zamek Królewski wraz ze Starym Miastem został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, a w 1994 roku wraz z Traktem Królewskim i Wilanowem Królewskim, został uznany za pomnik historii.
Rys historyczny
Początki Warszawy wiżą się z wzniesieniem konstrukcji drewniano-ziemnej na skarpie wiślanej u ujścia Kamionki, będącej zalążkiem grodu. Twórcą tego przedsięwzięcia był książę Bolesław II mazowiecki, którego panowanie przypadło na lata 1294–1313. Gród, stanowiący jedno z kilku obronnych punktów wzdłuż Wisły, miał za zadanie ochronę osady oraz kontrolę przeprawy przez rzekę. Na przestrzeni XIV wieku gród przekształcił się w centrum władzy książęcej.
Pod rządami Trojdena I ufortyfikowana osada stała się siedzibą kasztelana i jednym z pałaców władcy. Kolejne lata przyniosły rozwój i umocnienie pozycji grodu, który za czasów Kazimierza I uzyskał status głównego ośrodka w regionie, a drewniane zabudowania zaczęto zastępować murowanymi. W XV wieku, po usunięciu skutków osunięcia się skarpy, Janusz I Starszy rozbudował miejskie fortyfikacje włączając teren grodu do obrębu murów i wznosząc nowe, murowane konstrukcje. Pomiędzy istniejącymi wieżami powstała imponująca rezydencja, zwana Domem Wielkim, która pełniła zarówno funkcje reprezentacyjne, jak i mieszkalne dla księcia.
W kolejnym stuleciu, po inkorporacji Mazowsza do Korony Polskiej, Warszawa zyskała na znaczeniu jako miejsce obrad sejmu i rezydencja królewska. Zamek przeszedł kolejne modyfikacje, dostosowując się do potrzeb nowej, politycznej roli miasta. W XVII wieku, dzięki pracom prowadzonym według projektu Giovanniego Battisty Quadro zamek nabrał nowych, renesansowych cech będąc miejscem obrad sejmowych oraz królewską rezydencją – zmiany te podkreślały wzrastającą rangę Warszawy jako ważnego ośrodka w strukturze państwa.
Zwiedzanie Zamku Królewskiego w Warszawie
Apartamenty Królewskie
Apartament Wielki zaliczany do reprezentacyjnych sal Zamku Królewskiego, składa się z kilku istotnych pomieszczeń wśród których znajduje się Sala Rady, będąca miejscem obrad Rady Nieustającej – pierwszego w Polsce stałego rządu. Nie mniej ważna jest Sala Wielka, w której odbywały się ceremonie dworskie, uczty, bale, koncerty oraz przedstawienia teatralne. Sala Rycerska służyła uhonorowaniu zasłużonych dla narodu, a Sala Tronowa zachwyca odtworzonymi srebrnymi orłami na tronie. Kompleks uzupełniają mniejsze, lecz równie wyjątkowe przestrzenie, jak Pokój Marmurowy z portretami monarchów, Galeria Owalna i Antyszambra.
Apartament Królewski obejmuje prywatne komnaty władcy, w tym Pokój Sypialny, Garderobę, Gabinet oraz Salę Audiencjonalną. Istotnym elementem jest również Pokój Canaletta, słynący z kolekcji vedut, oraz inne pomieszczenia, takie jak Kaplica, Pokój Zielony i Żółty – będący miejscem spożywania posiłków. Wszystkie te miejsca zdobią odzyskane po wojnie dzieła sztuki.
Historia Zamku Królewskiego to także opowieść o przemianach i wydarzeniach, jakie miały miejsce za panowania ostatniego polskiego monarchy, kiedy to obiekt przekształcono, nawiązując do estetyki europejskiego oświecenia. Nie zabrakło burzliwych momentów, w tym utraty cennych dzieł sztuki czy zmian jakie nastąpiły po powstaniu listopadowym. Ważne są również losy Szczególny okres w dziejach zamku miał miejsce podczas I wojny światowej i w okresie międzywojennym, kiedy to stał się świadkiem ważnych wydarzeń państwowych, a także schronieniem dla wybitnych osobistości kultury. Zamek, jeden z ważniejszych symboli narodowych został odbudowany po zniszczeniach z czasów II wojny światowej, a obecnie prezentuje się jako wybitne dzieło konserwatorskie, będące zarówno hołdem dla przeszłości, jak i elementem żywego dziedzictwa kulturowego Polski.
Galeria Arcydzie
Na parterze zamku zorganizowana została stała wystawa prezentująca europejskie dzieła malarstwa, rzeźbiarstwa oraz sztuki zdobniczej. W ramach wystawy można również podziwiać artefakty historycznego uzbrojenia. Najcenniejszą częścią wystawy jest galeria Lanckorońskich w skład których wchodzi 37 wyjątkowych eksponatów, ofiarowanych w 1994 roku Zamkowi Królewskiemu w Warszawie przez prof. Karolinę Lanckorońską. Wśród nich wyróżnia się piętnaście dzieł niegdyś należących do Stanisława Augusta, z których dwa portrety Rembrandta van Rijna – „Dziewczyna w ramie obrazu” i „Uczony przy pulpicie” – uchodzą za szczególnie cenne.
Wśród innych cennych dzieł w Galerii Arcydzieł znajdują się prace m.in. Lucasa Cranacha Starszego, Adriaena van Ostade, Petera van Lindta, Ludolfa Backhuysena oraz Corneliusa Norbertusa Gysbrechtsa. Galeria ta służy również jako miejsce dla prezentacji wybranych elementów sztuki zdobniczej z kolekcji zamkowej i Fundacji Zbiorów im. Ciechanowieckich, obejmujących m.in. lichtarze, kufle, elementy zastawy stołowej i biżuterię, z wyjątkowym szafirowo-brylantowym medalem Stanisława Augusta w roli głównej.
Sekcja militariów oferuje z kolei wgląd w historyczne zbroje i broń z XVII i XVIII wieku. Wraz z rozwojem kolekcji, Zamek Królewski wzbogacił się o dzieła takich artystów jak Taddeo Gaddi, Rossello di Jacopo Franchi, Pietro Lorenzetti czy Giovanni Battista Caracciolo. W galerii Arcydzieł znajduje się również przestrzeń dla wystaw czasowych.
Dawna Izba Poselska
Dawna Izba Poselska zlokalizowana w przyziemiu Domu Wielkiego została wzniesiona na początku XV wieku. Początkowo, przed rokiem 1526 pełniła rolę reprezentacyjnej sieni zwanej Pallacium, gdzie odbywały się sądy książęce i obrady sejmu mazowieckiego. W wyniku Unii Lubelskiej w 1569 roku, Warszawa stała się stałym miejscem posiedzeń sejmu Rzeczypospolitej, co doprowadziło do przekształcenia Domu Wielkiego w gmach parlamentarny.
Nowa sala poselska otrzymała renesansowe sklepienia zaprojektowane przez Giovanniego Battistę Quadro. Powyżej niej spotykał się senat oraz połączone stany, kierowane przez króla. Sala na początku XVII wieku uzyskała wczesnobarokowy wystrój na skutek rozbudowy zamku przeprowadzonej przez Zygmunta III. Sejm z udziałem około 170 posłów, kierowanych przez wybranego marszałka zwykle gromadził się co dwa lata na sześciotygodniowe sesje. Posłowie zasiadali na ławkach ustawionych w kształcie podkowy, tworząc symboliczne koło obrad.
W okresach między sesjami obie sale sejmowe wykorzystywane były podczas uroczystości dworskich. Po zmianie lokalizacji izby poselskiej około roku 1670, sala została podzielona na pomieszczenia służbowe i w takiej formie przetrwała do XX wieku. Jej historyczny charakter został odkryty w latach 20. przez kustosza Kazimierza Skórewicza. Piwnice pod salą przetrwały zniszczenie zamku w 1944 roku. Na ich podstawie, po roku 1971, odtworzono wnętrze, wzbogacone o freski z herbami województw i ziem Rzeczypospolitej, odwołujące się do pierwotnego wystroju, a także zrekonstruowano piece, korzystając z odnalezionych kafli z XVII wieku.
Zamkowe sale sejmowe
Od XVI wieku budynek ten pełni funkcję miejsca obrad Sejmu Rzeczypospolitej. Zwiedzający mogą podziwiać Dawną Izbę Poselską znajdującą się w przyziemiu oraz położoną na pierwszym piętrze Nową Izbę Poselską i przyległą do niej Salę Senatorską, gdzie w 1791 roku podjęto historyczną decyzję o uchwaleniu Konstytucji 3 maja. W skrzydle zachodnim na pierwszym piętrze zlokalizowane są Sale Sejmowe. Historia Nowej Izby Poselskiej sięga drugiej połowy XVII wieku, kiedy to została ona przeniesiona z niższego poziomu, a w okresie panowania Augusta III dołączono do niej Salę Senatorską.
Nowa Izba Poselska pełniła rolę miejsca obrad niższej izby polskiego parlamentu do 1792 roku. Charakterystycznym elementem jej aranżacji były amfiteatralnie rozmieszczone ławy, a w centrum znajdował się fotel dla marszałka. W obecnej dekoracji dominują złocone stiuki w formie panopliów oraz alegoryczne supraporty. Na ścianach zawieszono portrety monarchów z dynastii saskiej oraz ich małżonków i hetmanów z pierwszej połowy XVIII wieku. Wnętrze zdobią także saskie meble i porcelana ze zbiorów Augusta III. Jednym z najbardziej imponujących eksponatów jest obraz przedstawiający manewry wojskowe, który znajduje się w miejscu historycznej dwukondygnacyjnej Sali Poselskiej, zniszczonej po powstaniu listopadowym.
Sala Senatorska, jedna z najokazalszych w całym Zamku, ma znaczenie historyczne ze względu na uchwalenie w niej Konstytucji 3 maja w 1791 roku. Po zniszczeniach, jakich doznała po upadku powstania listopadowego, została odbudowana na podstawie historycznych rysunków. W jej wnętrzu zachował się oryginalny fotel królewski oraz elementy dekoracji tronu. Dekorację tronu oraz malarską udało się odtworzyć dzięki projektom Andrzeja Grzybowskiego i pracą Andrzeja Bertrandta. Układ siedzeń dla senatorów i ministrów został wiernie zrekonstruowany zgodnie z ceremoniałem sejmowym.
Galeria Wettynów
Galeria Wettynów stanowi pomieszczenie zaaranżowane na kształt reprezentacyjnych sal królewskich lub arystokratycznych z pierwszej połowy XVIII wieku, w którym zarówno meble, jak i zgromadzone dzieła sztuki odzwierciedlają dominujące wtedy style artystyczne – rokokowy i regencyjny. Oryginalne meble z tamtej epoki nabyte specjalnie w celu urządzenia tej wystawy z antykwariatów w Paryżu, Madrycie i Modenie, obejmują między innymi włoskie konsole i lustra w zdobionych złoconych ramach oraz paryskie komody sarkofagowe z intarsjami, zachowujące kompletne zestawy oryginalnych brązów. Na nich eksponowane są historyczne wazy z kolekcji Augusta III, ofiarowane przez rząd NRD.
Wyjątkowy zestaw siedzisk ,,radziwiłłowskich” w stylu Ludwika XV obity jest XVIII-wiecznymi haftami prezentującymi sceny figuralne o charakterze mitologiczno-alegorycznym. Ściany galerii zdobią obrazy, głównie portrety monarchów i członków ich rodzin, a także sceny z życia dworu – w większości autorstwa Andrzeja Ciechanowieckiego. Szczególnie wyróżnia się monumentalny obraz Elekcja Augusta II z 1697 autorstwa Martina Altomontego ilustrujący zebranie szlachty na polu elekcyjnym i dyskutujące nad wyborem monarchy, z panoramą Warszawy w tle.
W kolekcji znajduje się także rzadki w polskich zbiorach konny posążek Augusta II stworzony przez Guillaume’a de Groffa przed 1725 rokiem oraz portrety jego dwóch nieślubnych synów, dzieła Louisa de Silvestre’a i Antona Graffa. Prezentowane są również portrety Fryderyka Krystiana, Fryderyka Augusta I i jego żony Marii Amalii Augusty Wittelsbach ukazujące dynastię Wettynów w czterech pokoleniach. Taka ekspozycja stanowi wyjątkowe tło dla opowieści o epoce saskiej, pomagając lepiej zrozumieć ten znaczący okres w historii Rzeczypospolitej.
Pokoje Matejkowskie
Na pierwszym piętrze północnego skrzydła Zamku znajdują się Pokoje Królewiczowskie, Galeria Królewiczowska oraz Schody Senatorskie. W sąsiedztwie tych pomieszczeń znajduje się przedpokój Sali Wielkiej Asamblowej i Sala Senatorska. Kompleks ten powstał na początku XVII wieku podczas rozbudowy zamku w latach 1598-1619 przez króla Zygmunta III . Stał się on fragmentem rozszerzonego apartamentu królewskiego w nowej rezydencji warszawskiej, gdzie król wraz z rodziną i dworem osiadł na stałe w 1611 roku.
Pomieszczenia na piętrze wyznaczono dla synów Zygmunta III – królewiczów, które wyposażono w luksusowe obicia i meble. Do Pokoi Królewiczowskich przylegała kaplica, wykorzystywana również przez królewską parę z Nowego Domu Królewskiego. Galeria – pełniąca funkcje komunikacyjne – była dekorowana dziełami sztuki z królewskiej kolekcji. Przez lata, pomieszczenia te utrzymały mieszkalny charakter.
W późniejszym okresie apartamenty zmieniały swoje funkcje i były adaptowane m.in. dla sióstr wizytek. W XVIII wieku zmieniono ich przeznaczenie na przedpokoje i kordegardy, a Galeria Królewiczowska została przekształcona na potrzeby archiwum i kancelarii. W XX wieku, w okresie międzywojennym dokonano renowacji galerii w stylu renesansu wawelskiego, a pomieszczenia te miały stać się częścią apartamentu recepcyjnego Prezydenta RP. Po II wojnie światowej przywrócono historyczny układ wnętrz, tworząc w Pokojach Królewiczowskich galerię malarstwa Jana Matejki, gdzie eksponowane są jego najsłynniejsze dzieła.
Pokoje prezydentów II RP
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku zamek stał się rezydencją Józefa Piłsudskiego, a następnie kolejnych, najważniejszych osób w Państwie i prezydentów. Mimo że Gabriel Narutowicz nie zdążył urządzić się w Zamku jego następcy, – w tym Stanisław Wojciechowski – wykorzystywali tę siedzibę nie tylko jako miejsce zamieszkania, ale również jako centrum aktywności politycznej i reprezentacyjnej. Po przewrocie majowym w 1926 roku, Ignacy Mościcki postanowił nie tylko pracować, ale i mieszkać w Zamku, który przez następne lata był miejscem ważnych spotkań i wydarzeń na szczeblu krajowym i międzynarodowym.
Po zniszczeniach wojennych, rekonstrukcja Zamku nie obejmowała odtworzenia apartamentów prezydenckich Mościckiego, ale w latach dziewięćdziesiątych XX wieku powstała tam wystawa poświęcona Prezydentom II RP i polskim władzom na uchodźstwie.
Wnętrza Zamku przywołują atmosferę międzywojennego okresu, kiedy to Mościcki urzędował otoczony meblami z epoki i przedmiotami codziennego użytku. Eksponaty, w tym portrety i popiersia znaczących postaci tamtych czasów, jak również odrestaurowane drzwi z początku XIX wieku, są świadectwem bogatej historii tego miejsca.
Oddzielna ekspozycja poświęcona jest Władzom Polskim na Uchodźstwie, której centrum znajdowało się w Londynie. Po zakończeniu działalności londyńskiego rządu w 1990 roku, zbiory tamtejszej placówki, w tym meble i przedmioty związane z funkcjonowaniem prezydentury na uchodźstwie, zostały przeniesione do Zamku Królewskiego.
Arkady Kubickiego
Arkady Kubickiego stanowią jedną z najbardziej fascynujących architektonicznie przestrzeni w stolicy, wyróżniając się ceglaną konstrukcją opartą na imponujących ażurowych łukach, która obejmuje przestronną halę połączoną ruchomymi schodami z gmachem Zamku Królewskiego. Arkady zostały zaprojektowane przez Jakuba Kubickiego w XIX wieku – architekta, który wykształcenie zdobywał jeszcze za czasów króla Stanisława Augusta. W swoich pierwotnych założeniach Arkady były otwarte i pełniły rolę tunelu, ukrywając ulicę spajającą Mariensztat z Nowym Miastem.
Po klęsce Powstania Listopadowego przekształcono je w stajnie dla rosyjskich pułków stacjonujących w Zamku, a po odzyskaniu niepodległości znalazły nowe zastosowanie jako garaże dla pojazdów prezydenckich. Mimo dewastacji Zamku Królewskiego podczas II wojny światowej Arkady ocalały, choć na ich odnowienie przyszło czekać aż do 1995 roku. Wówczas to podjęto decyzję o wzmocnieniu skarpy, wstawiając w jej zbocze potężną żelbetową konstrukcję, która ma na celu zabezpieczenie skarpy przed jej osuwaniem wynikającym z nacisku wywieranego przez zamek, a przestrzeń Arkad została zabezpieczona szklanymi ścianami.
Renowacja zakończyła się w 2009 roku i od tego czasu odrestaurowane wnętrza Arkad służą jako miejsce dla rozmaitych wydarzeń kulturalnych, takich jak wystawy, koncerty, spektakle teatralne czy imprezy handlowe, co czyni je istotnym i dynamicznym miejscem na kulturalnej mapie Warszawy.
Ogrody Królewskie
Historyczne rezydencje królów i wpływowych osób były często otoczone przemyślanymi założeniami ogrodowymi. Dzięki staraniom rekonstrukcyjnym Ogrodów Górnego i Dolnego, Zamek Królewski w Warszawie ponownie zyskał dawną świetność. W samym centrum Warszawy znajduje się teraz oaza zieleni, która stanowi idealne miejsce do wypoczynku dostępne bezpłatnie dla odwiedzających.
Ogrody przy Zamku Królewskich otulone majestatycznymi murami Zamku, a z drugiej strony rozpościerające widok na malowniczą dolinę Wisły zapewniają przestrzeń do wypoczynku i relaksuw samym centrum miejskiego zgiełku. Odnawiane z dbałością o detale ogrody przywracają dawny blask zamku, charakter Starego Miasta oraz niezwykłą nadwiślańską panoramę.
W kontekście działalności muzealnej, Ogrody Królewskie angażują się w przedsięwzięcia naukowo-dydaktyczne z zakresu ogrodnictwa oraz historii sztuki ogrodowej, tworząc także przestrzeń dla spotkań i wymiany doświadczeń w branży ogrodniczej. Organizowane tutaj konferencje naukowe oraz wystawy kwiatowe stanowią nie tylko istotne wydarzenia dla specjalistów, ale są również atrakcyjne dla szerszej publiczności.