W tym artykule
Park Cytadela, położony na terenie dawnego Fortu Winiary jest największym parkiem w Poznaniu, zajmującym obszar około 100 hektarów. Założony w latach 1963–1970, początkowo nosił nazwę Pomnika Braterstwa Broni i Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, ale w 1992 roku wraz z upadkiem żelaznej kurtyny zmieniono nazwę na Park Cytadela. W 2008 roku obiekt został uznany przez prezydenta RP za pomnik historii i włączony w skład historycznego zespołu miejskiego Poznania.
Zaniedbane stoki forteczne miasto przejęło od wojska w 1925 roku i na ich odnowienie przeznaczono 20 tysięcy ówczesnych złotych. Obecnie na przedłużeniu al. Niepodległości znajdują się monumentalne schody prowadzące na Cytadelę. Na szczycie cytadeli znajduje się wznoszący się na wysokość 23 metrów Pomnik Bohaterów odsłonięty w pierwszą rocznicę wyzwolenia Poznania – 23 lutego 1946 roku. Do 1989 roku pomnik zdobiła czerwona gwiazda, która została usunięta wraz ze zmianą ustroju politycznego w Polsce. Od 1998 roku na Cytadeli organizowane jest corocznie największe na świecie widowisko pasyjne.
Na terenie parku rośnie ponad 170 gatunków drzew, w tym ponad 100-letnie egzemplarze klonu zwyczajnego, gruszy pospolitej czy dębu szypułkowego. Choć wiele drzew ucierpiało podczas działań wojennych to wiele z nich przetrwało stając się niemymi świadkami historii regionu. Tereny parku zasiedla około 380 gatunków roślin naczyniowych, w tym wielu rzadkich w skali Wielkopolski i Poznania. Ciekawostką są tu dziko rosnące gatunki, które pierwotnie zostały sztucznie wprowadzone. Wśród drzew warto zwrócić uwagę na chroniony cis pospolity, a wśród innych roślin na konwalię majową czy przylaszczkę pospolitą.
Faunę parku reprezentuje 20 gatunków ssaków, w tym 16 chronionych takich jak lis czy jeż europejski. Cytadela to także ważne zimowisko nietoperzy. Bogactwo awifauny obejmuje około 50 gatunków ptaków, z bogatką zwyczajną, grzywaczem czy różnymi gatunkami dzięciołów na czele. Park jest również ważnym miejscem dla płazów i gadów, z traszką zwyczajną czy jaszczurką zwinką wśród nich.
Oprócz tego, Cytadela jest enklawą dla bezkręgowców, z ponad 500 gatunkami chrząszczy, w tym niektóre zagrożone wyginięciem. Różnorodność środowisk, od suchych zboczy po wilgotne fosy, sprzyja bogatej faunie bezkręgowców.
Muzeum Uzbrojenia
Muzeum Uzbrojenia w Poznaniu to muzeum wojskowe będące filią Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości przy alei Armii Poznań w Poznaniu. Muzeum zlokalizowane jest na terenie dawnego Fortu Winiary z XIX wieku, które były częścią Twierdzy Poznań. Obiekt został częściowo zniszczony w 1945 roku podczas walk o miasto, w których uczestniczyły oddziały Armii Czerwonej i mieszkańcy Poznania. Założone w latach 60. XX wieku w budynku dawnego laboratorium artyleryjskiego, muzeum przeszło kilka zmian nazw.
Początkowo w 1967 roku nosiło nazwę Muzeum Wyzwolenia Miasta Poznania, później w 1991 roku jako Muzeum Cytadeli Poznańskiej, a od 1998 funkcjonuje jako Muzeum Uzbrojenia. W 1985 roku obiekt został zmodernizowany i wyposażony w monitory do prezentacji filmów video ukazujących przebieg walk o Poznań.
Muzeum Armii w Poznaniu
Muzeum Armii Poznań to kolejny oddział Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości, zlokalizowany na estakadzie Małej Śluzy dawnego Fortu Winiary w Poznaniu. Na wystawie stałej „Wierni przysiędze” można zobaczyć ekspozycję poświęconą szlakowi bojowemu Armii „Poznań” i bitwie nad Bzurą z września 1939 roku. Wystawa prezentuje wspomnienia uczestników, prasę, dokumenty, mapy, umundurowanie i wyposażenie żołnierzy.
W ramach wystawy prezentowane są rzadkie archiwalne zdjęcia z tamtego okresu, w tym niemieckie zdjęcia propagandowe. Ciekawe eksponaty obejmują przedmioty z pobojowiska, takie jak odłamki pocisków czy manierki, a także unikatowe artefakty jak moździerz piechoty czy polowa, unikatowa łącznica telefoniczna. Na wystawie eksponowane są różne modele broni, takie jak pistolet wz. 1935 „Vis” i karabin przeciwpancerny wz. 1935 „Ur”, a także elementy scenografii, w tym makietę działa z lufą od armaty przeciwlotniczej wz. 1936 „Bofors”.
Cmentarze
W parku znajduje się kilka cmentarzy do których należą cmentarz Bohaterów Radzieckich, cmentarz Wspólnoty Brytyjskiej, cmentarz Garnizonowy oraz cmentarz parafii św. Wojciecha. Ponadto, na terenie parku znajdują się Cmentarz Bohaterów Polskich, relikty dawnego cmentarza starogarnizonowego, niemiecki Cmentarz Honorowy oraz kwatera prawosławna. Na Cmentarzu Garnizonowym mieści się ponad 1500 grobów, wśród których znajdują się mogiły powstańców styczniowych, wielkopolskich, żołnierzy z lat 1918–1920, generałów oraz kawalerów Virtuti Militari. Na Cmentarzu Bohaterów Polskich spoczywają ofiary terroru hitlerowskiego i sowieckiego, Cytadelowców oraz zbiorowe mogiły jeńców rosyjskich i francuskich. Na Cmentarzu Wspólnoty Brytyjskiej spoczywa 48 uczestników Wielkiej Ucieczki z niemieckiego obozu Stalag Luft III.
Cmentarz Wojenny Wspólnoty Brytyjskiej
Cmentarz został założony w 1925 roku w miejscu dawnego cmentarza garnizonowego. Po I wojnie światowej na ten cmentarz przeniesiono groby brytyjskich żołnierzy, które zlokalizowane byłby w 28 różnych miejscach w Polsce. Cmentarz jest jedynym obiektem tego typu założonym przez Komisję Grobów Wojennych Imperium Brytyjskiego, później znaną jako Komisja Grobów Wojennych Wspólnoty Narodów. 15 września 1987 roku cmentarz odwiedził Bernard Weatherill, przewodniczący brytyjskiej Izby Gmin.
Centralnym elementem cmentarza jest Krzyż Ofiarności. Większość grobów w jego wyższej części pochodzi z I wojny światowej, natomiast w niższej części znajdują się groby z II wojny światowej. Zgodnie ze standardami Commonwealth War Graves Commission teren cmentarza pokryty jest trawą, a przed wapiennymi stelami posadzono kwiaty i rośliny ozdobne.
Cmentarz Bohaterów Polskich
Cmentarz powstał w 1945 roku jako miejsce spoczynku mieszkańców Poznania, którzy zginęli podczas walk o Cytadelę, a od 1989 roku cmentarz służ jako miejsce pamięci poległych w walce o niepodległość Polski w latach 1939-1956. Cmentarz usytuowany jest na południowym stoku poznańskiej Cytadeli, między Cmentarzem Wspólnoty Brytyjskiej a grobami poległych żołnierzy radzieckich. Składa się z trzech tarasów na których znajdują się mogiły oraz pomnika wykonanego przez Ryszarda Skupina w 1967 roku, pierwotnie dedykowanego członkom Polskiej Partii Robotniczej, którzy zginęli w czasie okupacji.
Na górnym tarasie umieszczono zespół mogił trzynastu ofiar wydarzeń czerwcowych w Poznaniu w 1956 roku oraz sześć grobów masowych. W czterech z nich pochowano szczątki 76 osób rozstrzelanych w Forcie V. Pod piątą płytą znajdują się prochy więźniów zamordowanych i spalonych przez Niemców. Szósta mogiła zawiera szczątki 14 osób straconych w latach 1939 i 1940 na cmentarzu na Golęcinie.
Cmentarz parafii św. Wojciecha w Poznaniu
Jest to jeden z najstarszych poznańskich cmentarzy założony po 1805 roku na terenie ówczesnej wiosce bonin z inicjatywy parafii św. Wojciecha w Poznaniu. W 1828 roku zdecydowano o budowie twierdzy na Wzgórzu Winiarskim, co doprowadziło do zajęcia terenu przeznaczonego na cmentarz przez Komisję Fortyfikacyjną. Wzgórze św. Wojciecha zostało częściowo zniwelowane w trakcie prac, co skutkowało zmniejszeniem powierzchni cmentarza przykościelnego. W listopadzie 1833 roku parafia zawarła ugoda z Komisją, uzyskując w rekompensacie działkę na zboczu Wzgórza Winiarskiego, nieopodal Cytadeli.
Ważną datą na kartach historii cmentarza jest 3 marca 1846 roku, kiedy na cmentarzu zebrało się około 200 konspiratorów pod dowództwem Aleksandra Neymana, oczekujących na dostawę broni do ataku na Cytadelę. Plany te zostały jednak pokrzyżowane przez Prusaków, co doprowadziło do aresztowania większości uczestników.
W drugiej połowie XIX wieku przepisy forteczne zabraniały stawiania kamiennych nagrobków, co prowadziło do wcześniejszego opróżniania grobów. Dopiero w latach 1888-1889 przepisy te zostały złagodzone, co pozwoliło na pojawienie się pierwszych grobowców. W 1888 roku parafia nabyła nowy teren przeznaczone do pochówku osób prywatnych, znajdujący się na zachód od dotychczasowego miejsca, po drugiej stronie obecnej ulicy Winogrady. W 1938 roku, dzięki działaniom Stefana Cybichowskiego i Władysława Marcińca, cmentarz został uporządkowany, zrewitalizowano zieleń i wybudowano nową bramę.
W lutym 1945 roku, podczas walk o Cytadelę, teren cmentarza był miejscem zaciętych walk prowadzonych przez 242 Gwardyjski Pułk Piechoty podczas których cmentarz uległ znacznym zniszczeniom. Po wojnie Wzgórze Winiarskie przejęło wojsko, a na starym cmentarzu ograniczono możliwość pochówków. W 2009 roku tereny zlikwidowanego nowego cmentarza przekazano parafii św. Wojciecha, a w 2010 roku stary cmentarz przeszedł pod zarząd miasta.