W tym artykule
Park Narodowy Dejrdap (Nacionalni park Đerdap) położony wzdłuż prawego brzegu Dunaju, od Twierdzy Golubac do tamy w Novi Sip w Serbii i rozciąga się na obszarze blisko 64 tysięcy hektarów. Na przeciwnym brzegu rzeki Dunaj znajduje się rumuński Parcul Natural Portil de Fier.
Charakterystyczną cechą Parku Narodowego Đerdap jest wąwóz Đerdap, znany jako Żelazna Brama – spektakularny przełom Dunaju przez południowe stoki Karpat kojarzonym z Żelazną Bramą, która spiętrza wody Dunaju, pełni funkcję przejścia granicznego pomiędzy Serbią a Rumunią, a jednocześnie pełni rolę elektrowni wodnej. Wąwóz składa się z czterech mniejszych wąwozów, oddzielonych od siebie kolejnymi przesmykami, z których największą głębokość zanotowano w Gospođin vir (82 m). Teren parku jest górzysty, bogaty w jaskinie, wąwozy, źródła, z których szczególnie wyróżnia się krasowe źródło Blederija na Miroču. W parku znajdują się liczne punkty widokowe, takie jak Veliki štrbac i Mali štrbac, oferujące malownicze widoki na góry Deli Jovan, Veliki Krš oraz Karpaty rumuńskie. Szczególnie ceniony za piękno krajobrazu jest punkt widokowy Greben, okrzyknięty przez Jovana Žujovicia „najpiękniejszym wzgórzem na Bałkanach”. Wśród innych znanych punktów jest wzgórze Kapetan Mišin breg, a sam Đerdap uznawany jest za najdłuższy przełomoowy wąwóz w Europie.
Park został utworzony został utworzony w 1974 roku, a w lipcu 2020 roku trafił na światową listę geoparków UNESCO, stając się tym samym pierwszym tego typu obszarem chronionym w Serbii oznaczonym w ten sposób. Geopark, obejmujący obszary górskie Miroč i Kučaj, ma łączną powierzchnię 1330 km².
Rzeka Blederija
Rzeka Blederija ma swoje źródło w dwóch krasowych wypływach położonych na wysokości 389 metrów pod szczytem Topla Bara, oddalonych od siebie o zaledwie 5 metrów. Temperatura wody w tych źródłach różni się znacząco – w jednym wynosi około 8 stopni Celsjusza, a w drugim utrzymuje się na poziomie 17 stopni Celsjusza. Płynąc przez gęsto zalesiony teren, rzeka tworzy malownicze kaskady, by ostatecznie uformować wodospad Blederija o wysokości 8 metrów. Okoliczne legendy mówią, że w wodach tego wodospadu kąpią się nimfy. W pobliżu wodospadu, na terenie historycznego średniowiecznego osiedla, znajdują się jaskinie.
Rejon ten słynie z produkcji wyśmienitego miodu i obfituje w dziką faunę, przede wszystkim jelenie i dziki, a w sąsiedztwie znajdują się dwa rezerwaty łowieckie: Vratna i Ploče. Rzeka Blederija płynie w kierunku południowo-wschodnim, łącząc się z rzekami Sokolovica i Suvaja, a następnie Ravną zasila ostatecznie wody Dunaju. Obecnie ten region jest gęsto zalesiony i słabo zaludniony, lecz w epoce rzymskiej, legiony zbudowały tutaj drogę, która służyła jako skrót między obecnymi lokalizacjami Donji Milanovac i Brza Palanka, aż do czasu, gdy cesarz Trajan wytyczył nową trasę przez wąwóz Żelaznej Bramy.
W niewielkiej odległości od wodospadu Blederija leżą wioska Reka (4km), a dalej Brza Palanka (12 km) i Kladovo (31 km) będące największym miastem w rejonie i jednocześnie siedzibą administracyjna gminy.
Przyrodnicze walory Parku Djerdap
Park jest miejscem występowania około 1100 gatunków roślin, wśród których znajdują się relikty z okresu trzeciorzędu, takie jak leszczyna turecka, orzech włoski, cis pospolity, lipa wielkolistna, dąb omszony oraz ostrokrzew pospolity. Dawniej występował na tych terenach endemiczny gatunek tulipana (tulipan Đerdap), jednak zniknął utworzeniu zapory i spiętrzeniu wód Dunaju.
W parku można także spotkać gatunki unikalne dla Bałkanów, w tym klon Pančića oraz niektóre odmiany tymianku dzikiego i kostrzewy łąkowej. Znajdują się tu również endemity karpackie, jak słodka marchewka czy Seseli sztywne. Międzynarodową ochronę otrzymały takie rośliny jak paproć pływająca, Fritillaria degeniana, kotewka wodna, Bulbophyllum loroglossum oraz trawa kocia. Obszar parku obejmuje 57 zbiorowisk leśnych, z których 40 to relikty, w tym leszczyna turecka, buk bałkański, buk orientalny, orzech pospolity oraz klon bałkański, pochodzące z trzeciorzędu.
Park jest również siedliskiem dla 150 gatunków ptaków. W grudniu 2018 roku na jeziorze w pobliżu elektrowni pojawiła się grupa pelikanów kędzierzawych (Pelecanus crispus), co było pierwszym takim przypadkiem od 1914 roku. Choć ptaki te opuściły te tereny, powróciły w styczniu 2019 roku i były obserwowane w okresach lęgowych, co skłoniło do przeprowadzenia w czerwcu 2021 roku badań potwierdzających ich gniazdowanie w tym rejonie. W szerszym obszarze parku zaobserwowano także inne rzadkie lub uznane wcześniej za wymarłe gatunki, w tym rybitwę białoskrzydłą i mewę żółtonogą, z których gniazda nie były widziane w Serbii od około 1900 roku. W parku występują również inne wyjątkowe ptaki, takie jak krasówka, dzierzba leśna, orzeł białogłowy, rybitwa rzeczna i gęś gęgawa.
Ślady dawnego osadnictwa i czasy rzymskie
Park narodowy jest miejscem występowania cennych zasobów przyrodniczych i kulturowych, objętych ochroną w ramach specjalnego programu ochrony. Wśród nich wyróżnia się Lepenski Vir – stanowisko archeologiczne o bogatej historii sięgającej 11 500 lat wstecz, gdzie odnaleziono ślady osadnictwa ludów mezolitycznych, a następnie neolitycznych. Odkryte w 1967 roku przez Dragoslava Srejovića, stanowisko to wraz z ponad 30 innymi, odkrytymi w okresie 1965-1971, dokumentuje życie od mezolitu aż do późnego średniowiecza.
Około 800 roku przed naszą erą teren ten był częścią ważnych szlaków tranzytowych, wykorzystywanych przez plemiona Triballi, Daków i Autariatów, a w I wieku p.n.e. obszar ten znalazł się pod wpływem Rzymian, stając się częścią granicznej strefy imperium, leżącej na trasie Via Militaris. Do dzisiaj można zobaczyć pozostałości rzymskiej drogi, a także słynny Most Trajana zbudowany przez cesarza Trajana w 105 roku, z którego zachowało się kilka filarów.
W Kladovie w wyniku prac archeologicznych odkryto rzymską twierdzę Diana, która jest jednym z czterech zabytków kultury i jednym z dziewiętnastu stanowisk archeologicznych w regionie. Kluczowym zabytkiem średniowiecza jest twierdza Golubac, gdzie znaleziono liczne artefakty, w tym ceramikę i narzędzia żelazne. Nieopodal twierdzy znajdują się również pozostałości tureckiej łaźni i fontanny poświęconej Zawiszy Czarnemu, polskiemu rycerzowi, który poległ w obronie twierdzy w 1428 roku.
Region ten jest także otoczony aurą tajemniczości, z mitami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie. Jeden z nich opowiada o karle o diabelskich rysach, który mieszka w wirach Dunaju i pojawia się tylko w nocy, aby wciągnąć do wody tych, którzy zbyt odważnie zbliżają się do rzeki. Innym jest opowieść o gigantycznym jesiotrze, biełudze, która atakuje ludzi z głębin.
Turystyka
Park Narodowy Đerdap przyciąga licznych turystów, stając się jednym z wiodących regionów turystycznych w Serbii, szczególnie od momentu wybudowania tamy, co doprowadziło do powstania rozległego jeziora w wyniku spiętrzenia rzeki Dunaj. Odwiedzający mogą podziwiać wąwóz i elektrownię wodną, wybierając się na wycieczki z Belgradu oraz innych miast znajdujących się w dolinie rzeki.
Park oferuje bogatą infrastrukturę turystyczną, w tym hotele i inne obiekty noclegowe, zapewniając odwiedzającym możliwość relaksu, kąpieli, a także eksploracji miejscowych zabytków i walorów kulturowych, historycznych oraz przyrodniczych. Mimo że wody Dunaju nie spełniają międzynarodowych norm czystości, wędkarstwo cieszy się tam niezmiennie dużą popularnością, a wśród złowionych ryb znajdowano okazy suma ważące ponad 100 kg.
Twierdza Golubac położona jest na południowym brzegu Dunaju, niedaleko miasta Golubac. Średniowieczna twierdza jest zabytkiem o bogatej historii. Zbudowana w XIV wieku składa się z trzech złożonych kompleksów, rozwijanych etapami w różnych okresach czasu. Charakteryzuje się dziesięcioma wieżami, które pierwotnie miały kształt kwadratu, a niektóre z nich zostały wzmocnione wielobocznymi konstrukcjami w odpowiedzi na rozwój broni palnej. W obrębie twierdzy odkryto również serbskie średniowieczne freski.
Twierdza Golubac na przestrzeni dziejów była areną licznych bitew, szczególnie między Imperium Osmańskim a Królestwem Węgier. W ciągu wieków zmieniała właścicieli między Turkami, Bułgarami, Węgrami, Serbami i Austriakami, aż w 1867 roku została przekazana serbskiemu księciu Mihailo Obrenovićowi III. Współcześnie jest cenionym zabytkiem i atrakcją turystyczną, oferującą malownicze widoki. Jedną z atrakcji jest możliwość podziwiania jej podczas rejsów po Dunaju, dobrze też jest widoczna od strony Rumunii.
Twierdza znajduje się w strategicznym punkcie, na granicy z Rumunią, w dystrykcie Braničevo, na początku wąwozu Żelaznej Bramy. Jej położenie na węższym odcinku Dunaju umożliwiało kontrolę i opodatkowanie ruchu na rzece, co w średniowieczu osiągano za pomocą mocnego łańcucha rozciągniętego do skały Babakaj po przeciwnej stronie rzeki. W miejscu, gdzie twierdza się znajduje, rzeka Dunaj ma około 6,5 kilometra szerokości. O jej znaczeniu militarnym dla tego regionu może świadczyć fakt, że skutecznie odparła ponad 120 ataków i prób zdobycia.
Most Trajana
Rzymska tablica pamiątkowa, znana jako „Tabula Traiana” o wymiarach 4 metrów szerokości i 1,75 metra wysokości, upamiętniająca budowę drogi wojskowej przez cesarza Trajana. Tablica została umieszczona na serbskim brzegu w okolicach Ogradiny, w odległości 29 km na zachód od historycznego mostu. W związku z budową Elektrowni Wodnej Żelazna Brama I w 1972 roku, która spowodowała podniesienie się poziomu wody o około 35 metrów, zatem konieczne stało się przeniesienie tablicy z jej pierwotnej lokalizacji.
Napis na tablicy, zinterpretowany przez Otto Benndorfa, głosi:
Cesarz Cezar, syn boskiej Nerwy, Nerwa Trajan, August, Germanik, Pontifex Maximus, który po raz czwarty został Trybunem, Ojciec Ojczyzny, Konsul po raz trzeci, przecinając góry i stosując drewniane belki, wybudował tę drogę.
W 1979 roku Tabula Traiana została uznana za pomnik kultury o wyjątkowym znaczeniu i objęta ochroną przez Republikę Serbii. W ramach przygotowań do budowy elektrowni w 1965 roku zrozumiano, że woda zaleje wiele osad i zabytków historycznych, w tym tablicę. Serbska Akademia Nauk i Sztuk apelowała o jej ocalenie, co spotkało się z akceptacją ówczesnego rządu, a zadanie przeniesienia powierzono firmie wydobywczej „Venčac”, znaną z udziału w relokacji świątyni Abu Simbel. Rozważano różne metody zabezpieczenia tablicy, w tym utworzenie wokół niej kesonu, ale okazało się to niewykonalne. Pomysł podzielenia tablicy na fragmenty lub użycie pływającej windy „Veli Jože” został odrzucony przez wgląd na zachowanie autentyczności zabytku. Ostatecznie, utworzono nowe miejsce dla tablicy w skale 22 metry powyżej pierwotnej lokalizacji.
Tablicę wraz z częścią skały i drogi, wycięto w jednym kawałku za pomocą pił linowych, a następnie 350-tonowy fragment został przeniesiony na nowe miejsce. Prace, rozpoczęte we wrześniu 1967 roku, zakończono dwa lata później.