Tatrzański Park Narodowy jest jednym z najważniejszych obszarów przyrodniczych w Polsce, obejmujący polskie Tatry oraz fragmenty Pogórza Bukowińskiego i Rowu Podtatrzańskiego oraz enklawy (Polana Rogoźniczańska, Wyskówki, Harenda i Bafiów Bór). Na terenie parku znajduje się najwyższy szczyt Polski – Rysy – wznoszący się na wysokość 2499 metrów n.p.m.
Historia Tatrzańskiego Parku Narodowego związana jest z problemem własności prywatnej, która obejmowała hale tatrzańskie wykorzystywane do wypasu owiec. Nadmierna eksploatacja pastwisk doprowadziła do degradacji terenu, a obszary te zamieniały się w udeptane klepiska. Pomimo wprowadzania drastycznych kar, górale kontynuowali wypas owiec w lasach i w obliczu braku możliwości osiągnięcia porozumienia z góralami, 8 grudnia 1960 roku Rada Ministrów podjęła decyzję o przymusowym wykupie lub wymianie tych terenów na inne obszary wszystkich prywatnych własności w Tatrach. Proces ten miał miejsce w latach 1960-1964, równocześnie znosząc istniejące serwituty.
Obecnie około 85% obszaru Tatrzańskiego Parku Narodowego jest własnością parku, a około 1000 ha należy do PTTK – tereny te zostały wykupione przez Towarzystwo Tatrzańskie przed II wojną światową. Pozostałą część obszaru, wynoszącą około 2200 ha, stanowi własność Wspólnoty Leśnej Uprawnionych Ośmiu Wsi. W roku 1981 górale odzyskali swoją własność i obecnie prowadzą na niej działalność gospodarczą, jednak pod kontrolą Tatrzańskiego Parku Narodowego. W parku wciąż istnieje niewielka własność prywatna, która jest sukcesywnie wykupywana przez park.
Tatrzański Park Narodowy charakteryzuje się typowym obszarem wysokogórskim. Występują tu duże zmiany wysokości terenu, piętrowość klimatyczna oraz bogactwo flory i fauny. Powierzchnia Tatr wynosi około 785 km², z czego 175 km² przypada na Tatry Polskie, zaś pozostałe obszary stanowią Tatry Słowackie. Rzeki, które swoje źródła mają w Tatrach Polskich, należą do zlewiska Bałtyku, natomiast te, które biorą swój początek w Tatrach Słowackich, wpadają częściowo do Morza Czarnego (Orawa, Wag), a częściowo do Morza Bałtyckiego (Poprad).
Podział Tatr na Tatry Wysokie, Tatry Zachodnie i Tatry Bielskie (na Słowacji) wynika z ich zróżnicowanej budowy geologicznej. Tatry są uznawane za część gór orogenezy alpejskiej, a ich podłoże stanowią głównie skały krystaliczne, z granitowymi wtrąceniami, miejscami pokryte dolomitem i wapieniem. Obszary te skrywają liczne jaskinie i inne zjawiska krasowe, które przyciągają grotołazów.
Bogactwo fauny i flory
Klimat Tatr, a co za tym idzie, ich roślinność, wykazuje wyraźne piętrowe zróżnicowanie. Najniższe piętro, zwane reglem dolnym, jest porośnięte głównie lasami świerkowymi, bukowymi i jodłowymi. W piętrze regla górnego dominuje bór świerkowy, choć rzadko można spotkać reliktowy bór limbowo-świerkowy. Na poziomie piętra kosodrzewiny, który rozciąga się od 1550 do 1800 m n.p.m., przeważa roślinność krzewiasta, z dominacją kosodrzewiny. Piętro hal to obszary trawiaste na wysokich partiach górskich, obfitujące w roślinność alpejską, takie jak różne gatunki goryczek, goździk lodowcowy czy sasanka alpejska. W piętrze turni występuje niewiele roślin – napotkamy tu goryczkę przeźroczystą i jaskiera lodnikowego.
W Tatrach można spotkać różnorodne gatunki ssaków, z których kozica i świstak zasługują na szczególną uwagę. W Tatrach te gatunki wykształciły swoje podgatunki: kozicę tatrzańską i świstaka tatrzańskiego. Na niższych partiach gór występują jelenie, sarna europejska, ryś, łasica pospolita oraz niedźwiedź brunatny. Wśród ptaków króluje orzeł przedni, a charakterystycznym gatunkiem jest pomurnik z charakterystycznymi czerwonymi skrzydłami, który gniazduje w wyższych partiach gór.
Tatrzańskie endemity
Zarówno fauna, jak i flora Tatr charakteryzuje się dużą liczbą endemitów, czyli gatunków występujących wyłącznie w Tatrach. Wspomniany świstak tatrzański stanowi podgatunek świstaka alpejskiego i przez pewien czas stanowił gatunek zagrożony z uwagi na przekonanie górali, że jego sadło ma właściwości lecznicze. Allogamus starmachi to z kolei zagrożony gatunek owada wodnego z rzędu chruścików, z rodziny Limnephilidae, jeden z nielicznych endemicznych gatunków owadów Polski.
Wśród endemitów roślinnych warto wspomnieć o warzusze tatrzańskiej oraz trawach, takich jak wiechlina tatrzańska i granitowa. Wymienić należy również dębika ośmiopłatkowego oraz wierzbie żyłkowanej, które stanowią relikty epoki lodowcowej.
Turystyka w Tarach
Bogactwo roślinności idzie w parze z pięknem krajobrazu. Tatrzański Park Narodowy oferuje turystom wiele schronisk. Zakopane leży u podnóża Tatr polskich, a w okolicach Tatr słowackich znajdziemy miejscowości turystyczne, takie jak Tatrzańska Łomnica i Poprad. W Tatrach można poruszać się tylko po oznakowanych ścieżkach, które są zazwyczaj w dobrym stanie. W bardziej eksponowanych miejscach są wyposażone w klamry i łańcuchy, co zapewnia turystom bezpieczne dotarcie do celu nawet w przypadku zmiennej pogody. Jednym z najczęściej odwiedzanych schronisk tatrzańskich jest schronisko PTTK nad Morskim Okiem. Inną bazą wypadową turystów jest schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, które leży w samym sercu polskiej części Tatr Wysokich. Jeziora tatrzańskie charakteryzują się znaczną przejrzystością wody, choć termin „staw” stał się powszechnie używany do określenia wszystkich jezior tatrzańskich i wywodzi się z języka gwarowego.
Słowacka część Tatr również oferuje dobre warunki turystyczne, choć schroniska i hotele są rozmieszczone nieco rzadziej ze względu na większą powierzchnię słowackiego parku. Jednak i tu znajdziemy wiele miejsc, które zachwycą turystów, oczarowani pięknem Tatr.
Warto podkreślić, że południowa granica polskiego Tatrzańskiego Parku Narodowego jest jednocześnie północną granicą parku słowackiego (TANAP), co umożliwia swobodne przemieszczanie się zwierząt i ma ogromne znaczenie dla zachowania bioróżnorodności obu tych obszarów chronionych. Oba parki otacza obszar otuliny, na którym niektóre formy działalności rolniczej i gospodarczej są dozwolone. Pewne aspekty tradycyjnej gospodarki rolnej, takie jak wypas owiec czy koszenie traw, są akceptowane nawet na obszarach pod ścisłą ochroną, ze względu na ich wielowiekową tradycję i znaczenie dla zachowania równowagi ekosystemu.
Dzięki swojemu wyjątkowemu charakterowi i znaczeniu dla ochrony przyrody, oba parki narodowe tatrzańskie zostały wpisane na listę Rezerwatów Biosfery UNESCO w 1993 roku.