W tym artykule
Pałac w Wilanowie mieści się w warszawskiej dzielnicy Wilanów i stanowi jeden z najpiękniejszych zabytków architektury barokowej w Polsce. Powstał w latach 1681-1696 jako rezydencja króla Jana III Sobieskiego i jego żony Marii Kazimiery. Zaprojektowany przez wybitnego architekta Augustyna Wincentego Locciego stanowi połączenie europejskiej sztuki barokowej i staropolskich tradycji budowlanych.
Pałac w Wilanowie został zbudowany w latach 1677-1696 dla króla Jana III Sobieskiego według projektu Augustyna Locciego. Pałac jest jednym z najważniejszych zabytków architektury barokowej w Polsce. W XVIII wieku rezydencja została rozbudowana przez ówczesnych właścicieli – Elżbietę Sieniawską i jej wnuczkę Izabelę Lubomirską.
Architektura pałacu łączy w sobie elementy włoskiego baroku, francuskiego klasycyzmu oraz tradycyjnych polskich motywów. Rezydencja otoczona jest pięknymi ogrodami w stylu francuskim i angielskim. Do czasów współczesnych w pałacu zachowany został wystrój elewacji i wnętrz pałacowych, nawiązujący do symboliki antycznej, na które składają się malowidła ścienne i sztukaterie wykonane przez wybitnych twórców epoki baroku i rokoka. Wśród twórców, którzy pracowali nad wystrojem wnętrz pałacu nie można pominąć takich postaci jak Józef Szymon Bellotti, Jerzy Siemiginowski-Eleuter, Michelangelo Palloni, Claude Callot, Jan Reisner, Johann Samuel Mock czy Francesco Fumo.
Obecnie w pałacu mieści się Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, które prezentuje bogate zbiory sztuki europejskiej i orientalnej, w tym obrazy, meble, porcelanę oraz gobeliny. Pałac Wilanowski jest także miejscem wydarzeń kulturalnych, koncertów i wystaw. W 1994 roku pałac wraz z otaczającym go parkiem i zabudowaniami został uznany za pomnik historii.
Historia pałacu
Historia Pałacu w Wilanowie rozpoczyna się we ówczesnej wsi Milanów – małej wsi w której wówczas istniał kościół parafialny wraz z cmentarzem. W połowie XVIII wieku, z inicjatywy Bogusława Leszczyńskiego rozpoczęto budowę murowanego dworu. W tym samym czasie na królewskich salonach trwały poszukiwania miejsca, które mogłoby służyć jako letnia rezydencja króla. Ponieważ zgodnie z paktem konwentów król nie mógł kupować dóbr dziedzicznych 23 kwietnia 1677 roku Marek Matczyński kupił Milanów dla króla Jana III Sobieskiego. W ten sprytny sposób, omijając współcześnie obowiązujące prawo król stał się właścicielem skromnego dworu w Milanowie.
Szybko po nabyciu włości, podjęto decyzję, aby skromny, nie przystający rodzinie królewskiej dwór rozbudować. W latach 1677–1680 była to typowa podmiejska rezydencja magnacka w stylu polskiego dworu z alkierzami. Projekt rozbudowy i dekoracji powierzono prawdopodobnie Tylmanowi z Gameren, a kierownictwo robót objął Augustyn Locci. W latach 1692–1696 centralna część pałacu zyskała drugie piętro, a wieże zwieńczono miedzianymi hełmami.
Po zakończeniu prac III etapu rozbudowy w 1696 pałac reprezentował charakterystyczny typ barokowej rezydencji podmiejskiej entre cour et jardin. W latach 1720–1728 dobudowano skrzydła boczne według projektu Giovanni Spazzio, głównego architekta Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej. Po śmierci Jana III Sobieskiego w 1696 roku pałac, zgodnie z umową podpisaną w 1699 przez jego trzech synów, stał się sukcesją Aleksandra i Konstantego. W 1720 roku Konstanty Sobieski sprzedał pałac Elżbiecie Sieniawskiej, która w kolejnych latach go rozbudowała, dodając m.in. skrzydła boczne. Prace na jej zlecenie prowadził Józef Fontana.
Po śmierci Elżbiety w 1729 roku dziedziczką została jej córka Zofia, późniejsza żona księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego. Ona oddała pałac w dożywotnią dzierżawę królowi Augustowi II Mocnemu. Kolejną dziedziczką została ich córka, Izabela Lubomirska, która wzbogaciła pałac o liczne dzieła sztuki i wzniosła na dziedzińcu nowe budowle. W 1799 roku właścicielem został jej zięć, Stanisław Kostka Potocki. Z jego inicjatywy w 1805 roku w części pałacu powstało jedno z pierwszych publicznych muzeów w Polsce. Obok prezentacji bogatych zbiorów sztuki europejskiej i dalekowschodniej, część centralną pałacu poświęcono pamięci Jana III Sobieskiego i przeszłości narodowej.
W 1836 roku Aleksander Stanisław Potocki wzniósł przed pałacem mauzoleum upamiętniające jego rodziców, zaprojektowane przez Henryka Marconiego. W 1892 roku pałac przeszedł w ręce Ksawerego Branickiego i pozostał w rodzinie do 1945 roku. Ostatnim właścicielem był Adam Branicki. Ważnym wydarzeniem w historii pałacu jest 14 maja 1926 roku, kiedy to podczas przewrotu majowego Stanisław Wojciechowski podpisał w pałacu rezygnację ze stanowiska Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Podczas II wojny światowej Niemcy i Węgrzy zrabowali około 80% wyposażenia pałacu, a ogród został zniszczony. Po wojnie pałac przejęło państwo i w latach 1946−1952 pełnił funkcję rezydencji premiera. Po gruntownych pracach konserwatorskich i rewaloryzacyjnych oraz odzyskaniu części zbiorów wywiezionych przez Niemców został udostępniony publiczności w 1962 roku. W latach 1964−1981 służył jako oficjalna rezydencja dla zagranicznych gości władz politycznych i państwowych.
Od 1995 roku pałacem i zespołem pałacowo-parkowym zarządza Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (do 2013 roku noszące nazwę Muzeum Pałac w Wilanowie). W 2004 roku przeprowadzono renowację obiektu dzięki wsparciu finansowemu z norweskiego funduszu EEAGrants. W ramach tych samych grantów przeprowadzono renowację Zamku w Malborku oraz Sukiennic w Krakowie.
Ogród w Wilanowie
Teren ogrodu zajmuje obszar 45 ha i obejmuje Jezioro Wilanowskie i Kanał Sobieskiego i jest częścią kompleksu pałacowo-ogrodowego o łącznej powierzchni 89 ha. Ogród powstał wraz z pałacem wilanowskim w drugiej połowie XVII wieku i został zaprojektowany wzdłuż wspólnej osi. Centralna część nawiązuje do form renesansowych i barokowych, mając charakter ogrodu włoskiego. Dwa poziomy ogrodu przedziela ceglany mur i łączą je schodki na głównej osi pałacu, ozdobione kamienną balustradą z rzeźbami przedstawiającymi cztery pory roku oraz cztery etapy miłości: Lęk, Pocałunek, Zobojętnienie i Zwada, autorstwa Johanna Chrisostomusa Redlera. Pod schodami znajduje się sztuczna grota.
Górny taras zdobiły do połowy XVIII wieku murowane altanki z zielono-złotymi dachami. Ogród z czasów Sobieskiego był mniejszy niż obecnie. Kolejni właściciele Wilanowa rozszerzyli jego obszar i przebudowali niektóre fragmenty. Okres II wojny światowej spowodował duże zniszczenia na terenie parku. Świetność parku została przywrócona po pracach konserwacyjnych pod nadzorem Gerarda Ciołka prowadzone w latach 1948–1950 i 1960–1965. W trakcie prac odtworzono barokowy układ dróg i alejek.
W czasach Sobieskiego taras pałacowy zdobiły pozłacane rzeźby bogów olimpijskich – obecnie są to rzeźby postaci mitologicznych z połowy XVIII wieku, sprowadzone z Brzezinki pod Oleśnicą na Śląsku. Na pałacowym tarasie powstał geometryczny parter z bukszpanowymi obwódkami otaczającymi trawniki, fontanny i kwiatowe kompozycje. W dolnym ogrodzie znajdują się również piękne partery, strzyżone szpalery drzew i starodrzew złożony głównie z grabów, lip, jesionów, topól nadwiślańskich oraz wiązów. Do jeziora Wilanowskiego prowadzą dukty tworzące charakterystyczne osie widokowe i prześwity.
Elementy architektoniczne ogrodów wilanowskich
- Ogród Różany w typie giardino segreto, zaprojektowany przez Bolesława Podczaszyńskiego dla Augusta i Aleksandry Potockich około 1850 roku.
- Park angielsko-chiński, zaprojektowany przez Szymona Bogumiła Zuga dla Izabeli Lubomirskiej.
- Ogród przy północnym skrzydle z Gajem Akademosa, gdzie w 1852 ustawiono pomniki Franciszka Karpińskiego i Jana Kochanowskiego, autorstwa Jakuba Tatarkiewicza.
- Dwuczęściowy ogród przy Oranżerii.
- Romantyczny park angielski, powstały w latach 1799–1821 z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego.
- Budynek Pompowni z 1852 roku, zaprojektowany przez Henryka Marconiego.
- Neogotycka brama po drugiej stronie jeziora w osi pałacu, zaprojektowana przez Henryka Marconiego w 1846 roku.
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (wcześniej Muzeum Pałac w Wilanowie) powstało w 1995 roku w wyniku wydzielenia z Muzeum Narodowego w Warszawie na mocy zarządzenia Ministra Kultury i Sztuki. Statutowa działalność muzeum polega na opiece i ekspozycji zbiorów sztuki z których najcenniejsza jest historyczna kolekcja wilanowska stworzona przez Stanisława Kostkę Potockiego i udostępniona w 1805 roku. Muzeum zarządza 89-hektarowym zespołem pałacowo-parkowym, którego centrum stanowi pałac w Wilanowie.
Do Muzeum należy także ponad 30 zabytkowych obiektów architektonicznych do których należą oficyna kuchenna, kordegarda, stajnia, oranżeria, dom ogrodnika, most rzymski i pompownia. Muzeum zarządza także dwoma parkiem wilanowskim, parkiem Morysin oraz Jeziorem Wilanowskim. Od 2006 roku Muzeum jest członkiem Stowarzyszenia Europejskich Rezydencji Królewskich.
Muzeum Plakatu w Wilanowie
Muzeum Plakatu w Wilanowie znajduje się przy ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16 w warszawskim Wilanowie i jest oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie. Placówka znajduje się na terenie zespołu pałacowo-ogrodowego w dawnej ujeżdżalni pałacowej zaprojektowanej przez Franciszka Marię Lanciego w 1848 roku. Muzeum otwarto 4 czerwca 1968 roku jako pierwsze na świecie muzeum poświęcone plakatom. W zbiorach muzeum znajduje się około 62 000 prac, w tym polskie i zagraniczne plakaty od końca XIX wieku do współczesności, a także kolekcja Polskiej Szkoły Plakatu.
W muzeum można zobaczyć prace takich artystów jak Pablo Picasso, Andy Warhol i Stasys Eidrigevičius. Muzeum organizuje wystawy czasowe oraz współpracuje z muzeami i galeriami na całym świecie. Było też organizatorem Międzynarodowego Biennale Plakatu na którym prezentowano prace znanych artystów, takich jak Jan Młodożeniec, Henryk Tomaszewski, Roman Cieślewicz, Waldemar Świerzy, Franciszek Starowieyski, Wiesław Rosocha, Jan Sawka, Jan Lenica i Hiroshi Tanaka. W 2018 roku, z okazji 50-lecia Muzeum, zorganizowano wystawę „+ – 1968”, na której pokazano prace m.in. Andy’ego Warhola, Roya Lichtensteina, Roberta Indiany i Franka Stelli.