W tym artykule
- Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej
- Bimbrownictwo
- Rezerwaty przyrody Puszczy Knyszyńskiej
- Rezerwat przyrody Bahno w Borkach
- Rezerwat przyrody Budzisk
- Rezerwat przyrody Chomontowszczyzna
- Rezerwat przyrody Góra Pieszczana
- Rezerwat przyrody Jałówka
- Rezerwat przyrody Jesionowe Góry
- Rezerwat przyrody Karczmisko
- Rezerwat przyrody Kozłowy Ług
- Rezerwat przyrody Krasne
- Rezerwat przyrody Krzemianka
- Rezerwat przyrody Krzemienne Góry
- Rezerwat przyrody Kulikówka
- Rezerwat przyrody Las Cieliczański
- Rezerwat przyrody Międzyrzecze
- Rezerwat przyrody Stara Dębina
- Rezerwat przyrody Stare Biele
- Rezerwat przyrody Starodrzew Szyndzielski
- Rezerwat przyrody Surażkowo
- Rezerwat przyrody Taboły
- Rezerwat przyrody Wielki Las
- Rezerwat przyrody Woronicza
Puszcza Knyszyńska, zwana także Puszczą Knyszyńsko-Białostocką, to rozległy kompleks leśny. Druga pod względem wielkości puszcza na Nizinie Podlaskiej, ustępująca jedynie Puszczy Białowieskiej. Znajduje się ona na Wysoczyźnie Białostockiej i charakteryzuje się urozmaiconym drzewostanem rosnącym na morenie czołowej. Przez teren puszczy przepływa rzeka Supraśl wraz z dopływem Sokołda.
Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej
Powierzchnia Puszczy wynosi około 1050 km², jednak ze względu na zalesianie dawnych gruntów rolnych, jej obszar systematycznie się zwiększa. Proces ten jest szczególnie zauważalny we wschodniej części kompleksu leśnego. Dominujące gatunki drzew to sosna, świerk, brzoza, olsza i dąb. Puszcza Knyszyńska od roku 1974 stanowi również ostoję żubra, a w 1988 roku na jej terenie utworzono Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej.
Dawne dzieje Puszczy sięgają sprzed 10 000 lat, do okresu preborealnego i borealnego epoki Holocenu. Na tym obszarze rozwijało się osadnictwo ludzkie, głównie związanego z migracjami stad reniferów. Doliny Narwi i Biebrzy stanowiły naturalne szlaki wędrówek tych zwierząt, które były istotnym źródłem pożywienia i surowców dla ówczesnych ludzi.
W miarę ocieplenia klimatu następowały zmiany w roślinności i faunie. W dolinie Supraśli znaleziono ślady osadnictwa z okresu schyłku borealnego, około 6000 lat temu. Obszar ten był silnie zalesiony, przyciągający ludzi do polowań i połowów. Znaleziono tam także grób myśliwego z okresu mezolicitu, przedstawiający rzadki sposób pochówku, gdzie zmarłego skrępowano w grobie i obsypano czerwonym barwnikiem.
Wraz z dalszym ociepleniem klimatu, na obszarze Puszczy rozpoczęło się rolnictwo i hodowla. Ze względu na żyzność gleby, hodowla zwierząt była bardziej opłacalna niż rolnictwo. Pierwsi hodowcy pojawiły się około 4000 lat temu. Jednocześnie intensywnie eksploatowano zasoby lasów i rzek. Z tego okresu zachowały się różne narzędzia, takie jak kamienne topory, narzędzia do obróbki skór czy gładzone siekiery krzemienne.
W epoce brązu plemiona zamieszkujące Puszczę Knyszyńską zaczęły eksploatować złoża krzemienia, a odkryte w okolicach wsi Rybniki ślady rzeźby nakopalnianej pozwalają na zrozumienie sposobów pozyskiwania surowca. Wydobycie krzemienia odbywało się poprzez kopalnie jamowe lub wcinanie się w stromy stok wzniesienia. Surowiec następnie trafiał do miejsc takich jak rzeka Krzemianka, gdzie prowadzono ostateczną obróbkę półproduktów.
Wody powierzchniowe Puszczy Knyszyńskiej stanowią istotny element krajobrazu puszczańskiego. Blisko 95% obszaru Parku leży w dorzeczu rzeki Supraśli. Sieć rzek w parku ma układ kratowy, o zróżnicowanych spadkach koryta, z niektórymi o spadku ponad 3‰, co jest charakterystyczne dla rzek pogórza. Supraśl, jako główna rzeka Parku, zasilana jest przez rzeki o zróżnicowanej długości, dodatkowo, pierwotną sieć wód powierzchniowych uzupełniają sztuczne kanały, rowy melioracyjne, stawy i zbiorniki zaporowe.
W kontekście gospodarowania zasobami wodnymi istotną kwestią jest dynamika wieloletnia przepływów rzek, mierzona współczynnikiem zmienności. Spośród rzek puszczańskich, najmniejsze zmienności w średnich miesięcznych przepływach wykazują Czarna i Słoja, natomiast największe występują w przypadku Sokołdy i górnej Supraśli w Zaukach.
Flora Puszczy Knyszyńskiej, zgodnie z podziałem geobotanicznym Polski autorstwa Władysława Szafera należy do Krainy Białowiesko-Knyszyńskiej Działu Północnego. Jest to unikalny obszar w Europie Środkowej, zbliżony strukturalnie, geobotanicznie i zoogeograficznie do południowo-zachodniej tajgi. Różnorodna rzeźba terenu i związane z nią istotne różnice mikroklimatyczne, hydrologiczne i glebowe sprzyjają występowaniu licznych zespołów roślinnych. W świecie roślinnym dominują zbiorowiska o charakterze subborealnym, z znacznym udziałem gatunków borealnych, szczególnie świerka.
Na obszarze Puszczy Knyszyńskiej zidentyfikowano 23 zespoły leśne i zaroślowe. Najbardziej rozpowszechnione to bór iglasty świeży Carici digitatae-Piceetum, bór mieszany wielogatunkowy Serratulo-Piceetum, oraz bór sosnowy świeży Peucedano-Pinetum.
Bimbrownictwo
Obszar puszczy jest miejscem o bogatych tradycjach związanymi z nielegalną produkcją bimbru. Praktyka wytwarzania Puszczańskiego samogonu kontynuowana jest do dziś, opierając się na korzystnych warunkach topograficznych oraz wielopokoleniowej tradycji. Produkcja własnego alkoholu od czasów zaboru rosyjskiego była istotnym, naturalnym elementem życia mieszkańców puszczy i jej okolic. Bimber nie tylko pozostaje nieodłącznym elementem uroczystości rodzinnych, ale również funkcjonuje jako środek płatniczy.
W obrębie puszczy można wyróżnić kilka szkół produkcji samogonu:
- Szkółkę Leśną: obejmującą obszar Gródka i Michałowa,
- Szkółkę Polną: zlokalizowaną w rejonie Walił, Gródka i Michałowa,
- Szkółkę Podmiejską: działającą w okolicach Czarnej Białostockiej,
- Szkółkę Bagienną: rozlokowaną wzdłuż Biebrzy.
Najważniejszą i najbardziej znaną spośród nich jest Szkółka Leśną. Charakterystycznym produktem lokalnego bimbrownictwa jest bukwicówka, czyli wódka doprawiana bukwicą zwyczajną.
Rezerwaty przyrody Puszczy Knyszyńskiej
Rezerwat przyrody Bahno w Borkach
Rezerwat przyrody Bahno w Borkach to obszar torfowiskowy położony jest w centralnej części Puszczy Knyszyńskiej na terenie gminy Szudziałowo i niewielkiej części gminy Supraśl. Powstanie rezerwatu miało na celu ochronę dobrze rozwiniętych zbiorowisk torfowiskowych o borealnym charakterze. Wyróżniają się one obfitością flory roślin naczyniowych i mszaków, a także obecnością licznych gatunków chronionych. Powierzchnia rezerwatu wynosi 289 ha i pełni istotną funkcję w utrzymaniu różnorodności biologicznej, a także stanowi cenny przykład naturalnych ekosystemów, które wymagają specjalnej ochrony.
Rezerwat przyrody Budzisk
Rezerwat przyrody Budzisk to obszar leśny, który został ustanowiony jako rezerwat przyrody na terenie gmin Supraśl, Czarna Białostocka i Sokółka w celu zachowania autentycznego fragmentu Puszczy wraz z jego naturalnymi zbiorowiskami leśnymi, torfowiskowymi, łąkowymi i źródliskowymi. Rezerwat zajmuje obszar o powierzchni 341 ha. Początkowo obszar rezerwatu zajmował powierzchnię 14 ha, jednak w 1987 roku został rozszerzony do 328 ha. w celu skuteczniejszej ochrony różnorodności przyrodniczej tego obszaru.
Rezerwat przyrody Chomontowszczyzna
Rezerwat Chomontowszczyzna, usytuowany we wschodniej części województwa na obszarze gminy Gródek. Utworzony został 31 sierpnia 1999 roku na podstawie decyzji Wojewody Podlaskiego na gruntach Skarbu Państwa, a jego zarządzanie leży w gestii Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku. Celem utworzenia obszaru chronionego jest zachowanie fragmentu Puszczy Knyszyńskiej charakteryzującego się wyjątkowym stopniem naturalności oraz ochrony siedliska wolno żyjącego stada żubrów. Rezerwat stanowi ważne miejsce z punktu widzenia naukowegooraz dydaktycznego.
Na obszarze rezerwatu wyróżnia się osiem siedliskowych typów lasu, z przewagą lasu mieszanego bagiennego (64,6%). Istotny udział mają także siedliska lasu świeżego (13,0%) i lasu wilgotnego (12,3%). Pozostałe siedliska, takie jak bór mieszany świeży, bór mieszany wilgotny, las mieszany świeży, las mieszany wilgotny i ols, zajmują nie więcej niż 3% powierzchni. Drzewostany charakteryzują się obecnością brzozy brodawkowatej, brzozy omszonej, świerka pospolitego, olszy czarnej, sosny z domieszkami klonu, lipy, dębu, grabu, wiązu, jesionu, wierzby iwy i modrzewia. W rezerwacie przeważają dobrze zachowane zbiorowiska roślinne, obejmujące również interesujące łąki śródleśne.
Obszar ten wyróżnia się nie tylko różnorodnością florystyczną, ale także obfitością gatunków roślin chronionych i rzadkich. Liczba gatunków roślin naczyniowych sięga ponad 250. Podczas prac nad planem ochrony rezerwatu w 2004 roku zidentyfikowano 220 gatunków roślin, w tym 12 gatunków drzew, 12 gatunków krzewów, 153 gatunki ziół, 15 gatunków skrzypów, widłaków i paprotników oraz 28 gatunków mszaków. Wśród rzadkich gatunków, które można spotkać w północno-wschodniej Polsce, znajdują się m.in. podkolan biały, listera jajowata, listera sercowata, kukułka plamista, kukułka szerokolistna, kruszczyk błotny, kruszczyk szerokolistny, wielosił błękitny oraz wroniec widlasty.
Rezerwat przyrody Góra Pieszczana
Rezerwat „Góra Pieszczana” to obszar chroniony położony na terenie gminy Szudziałowo stanowiący fragment Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej. Rezerwat został utworzony w 1987 roku i obejmuje powierzchnię 220 ha. Jego głównym celem jest ochrona charakterystycznych dla Puszczy Knyszyńskiej borów sosnowo-świerkowych.
Przebiegająca przez rezerwat droga pozwala na bezpośredni kontakt z tym unikalnym ekosystemem w którym można podziwiać bogactwo przyrody i dostrzec specyficzne dla Puszczy Knyszyńskiej krajobrazy. Rezerwat stanowi nie tylko ostoję dla licznych gatunków roślin i zwierząt, ale także pełni rolę edukacyjną, umożliwiając odwiedzającym lepsze zrozumienie specyfiki tego ekosystemu.
Góra Pieszczana odgrywa istotną rolę w ochronie środowiska naturalnego. Staranne utrzymanie równowagi ekosystemu leśnego oraz monitorowanie zmian w florze i faunie to kluczowe elementy działań podejmowanych na rzecz ochrony tego obszaru. Rezerwat utworzono w 1987 roku i jego celem jest wspieranie działań mających na celu ochronę i zachowanie różnorodności biologicznej regionu.
Rezerwat przyrody Jałówka
Rezerwat przyrody Jałówka stanowi wyjątkowy obszar o powierzchni 277 hektara, usytuowany na północ od Supraśla. Inicjatywa powołania rezerwatu narodziła się w 1990 roku z uwagi na charakterystyczne układy geomorfologiczne oraz bogactwo różnorodnych zbiorowisk roślinnych. Rezerwat pełni istotną rolę w ochronie bioróżnorodności regionu oraz pełni funkcje edukacyjne i badawcze.
Rezerwat przyrody Jesionowe Góry
Rezerwat przyrody Jesionowe Góry to chroniony obszar leśny na terenie gminy Czarna Białostocka. Utworzony został w celu ochrony fragmentu Puszczy Knyszyńskiej, charakteryzującego się zróżnicowanymi zbiorowiskami na siedliskach bagiennych i mieszanych, cechujących się wysokim stopniem naturalności oraz obfitością dorodnego, wielogatunkowego starodrzewia.
Powierzchnia rezerwatu wynosi 375 ha i obejmuje swym zasięgiem tereny siedliskowe jesionów wyniosłych (Fraxinus excelsior), które podobnie jak w innych rejonach Polski ulegają wymieraniu na skutek choroby zwanej jako „zamieranie jesionu wyniosłego”. Badania nad tą plagą zostały przeprowadzone przez naukowców z SGGW w Warszawie w latach 2006-2007, a wytyczenie rezerwatu ma na celu ochronę gatunkową tych roślin.
Rezerwat przyrody Karczmisko
Rezerwat przyrody Karczmisko to obszar leśny, który znajduje się na terenie gminy Czarna Białostocka i zajmuje powierzchnię nieco ponad 20 ha. Rezerwat ten został ustanowiony w 1971 roku i jest jednym z charakterystycznych leśnych obszarów chronionych w regionie. Celem ochrony są zbiorowiska leśne typu boru mieszanego sosnowo-świerkowego, które są specyficzne dla Puszczy Knyszyńskiej. Ochronie objęte są unikalne ekosystemy leśne, które pełnią istotną rolę w utrzymaniu bioróżnorodności tego obszaru oraz zachowanie ekologicznej równowagi sosnowo-świerkowego boru mieszanego.
Rezerwat przyrody Kozłowy Ług
Rezerwat Kozłowy Ług stanowi obszar chroniony, usytuowany na obszarze gminy Sokółka i obejmuje swym zasięgiem rozległe torfowiska o wysokim stopniu naturalności, znajdującym się we wczesnym stadium sukcesji leśnej. Powierzchnia rezerwatu wynosi 140 ha.
Rezerwat przyrody Krasne
Rezerwat przyrody Krasne stanowi istotny obszar ochrony przyrody, usytuowany na terenie gminy Supraśl. Powierzchnia rezerwatu wynosi 85 hektarów, a sam rezerwaty został utworzony w 1990 roku. Obszar rezerwatu ma na celu zachowanie i ochronę dobrze rozwiniętych zbiorowisk leśnych, głównie zaliczanych do grupy borów i borów mieszanych.
Rezerwat przyrody Krzemianka
Rezerwat przyrody Krzemianka to obszar o powierzchni 230,63 ha, położony na terenie gminy Czarna Białostocka oraz gminy Dobrzyniewo Duże. Ustanowiony w 1987 roku, rezerwat przyrody jest reprezentatywnym przykładem leśnego ekosystemu charakterystycznego dla Puszczy Knyszyńskiej. Jego powstanie miało na celu zachowanie unikalnych elementów przyrody zarówno ze względów naukowych, dydaktycznych, jak i ochrony środowiska. Dodatkowo, rezerwat ma za zadanie ochronę obszarów źródliskowych oraz licznych stanowisk rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt. Przedmiotem szczególnej troski są łęgi olszowo-jesionowe w dolinie rzeki Krzemianki, a także dawna kopalnia krzemienia.
Rezerwat przyrody Krzemienne Góry
Rezerwat przyrody Krzemienne Gór” to obszar leśny położony w gminie Supraśl został utworzony w 1987 roku i zajmuje powierzchnię 79 ha. Jest to rezerwat leśny, a jego celem jest ochrona typowych dla Puszczy Knyszyńskiej zbiorowisk leśnych występujących na wale kemowym. Obszar rezerwatu charakteryzuje się pagórkowatym ukształtowaniem terenu, co znajduje odzwierciedlenie w nazwie – „Krzemienne Góry”. Pagórki i wzgórza w rezerwacie posiadają stosunkowo strome zbocza, a wysokości względne wzniesień mogą osiągać nawet 30 m.
Rezerwat przyrody Kulikówka
Rezerwat przyrody „Kulikówka” to obszar chroniony na terenie gminy Dobrzyniewo Duże. Rezerwat znajduje się w obrębie otuliny Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej, będąc jednocześnie najmniejszym rezerwatem tego obszaru. Jego powierzchnia wynosi zaledwie 10 hektarów. Rezerwat został ustanowiony w 1987 roku i pełni funkcję rezerwatu florystycznego. Głównym celem ochrony jest zachowanie fragmentów łęgów w dolinie strumienia Kulikówka w Puszczy Knyszyńskiej, a także bogatego stanowiska pióropusznika strusiego.
Rezerwat przyrody Las Cieliczański
Rezerwat przyrody Las Cieliczański, zlokalizowany jest na obszarze gminy Gródek oraz gminy Supraśl, we wschodniej części województwa podlaskiego. Głównym celem istnienia rezerwatu jest zachowanie fragmentu Puszczy Knyszyńskiej, charakteryzującej się różnorodnymi i cennymi zbiorowiskami leśnymi o naturalnym charakterze. Wśród dominujących formacji leśnych znajdują się grądy, w tym rzadki w naszych lasach wiąz górski, bory mieszane oraz olsy. To miejsce pełni istotną rolę jako schronienie dla unikalnych gatunków roślin i zwierząt, stanowiąc istotny fragment bioróżnorodności regionu.
Rezerwat przyrody Międzyrzecze
Rezerwat Międzyrzecze to leśny obszar ochrony przyrody zlokalizowany na terenie gminy Szudziałowo w województwie podlaskim. Powierzchnia rezerwatu wynosi 250,80 ha i charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu oraz obecnością licznych źródlisk. Obszar ten jest również siedliskiem dla dobrze rozwiniętych, charakterystycznych dla tej lokalizacji zbiorowisk roślinnych, a także stanowi środowisko dla wielu gatunków roślin objętych ochroną. Ochrona obejmuje walory przyrodnicze tego obszaru oraz ma na celu zachowanie unikalnych cech krajobrazu Puszczy Knyszyńskiej.
Rezerwat przyrody Stara Dębina
Rezerwat przyrody Stara Dębina stanowi istotny obszar ochrony przyrody, usytuowany na obszarze gminy Szudziałowo w województwie podlaskim. Powierzchnia rezerwatu wynosi 33,54 hektara i obejmuje ochroną starodrzew dębowy Puszczy Knyszyńskiej („Stara Dębina”), ze szczególnym uwzględnieniem udziału dębu bezszypułkowego (Quercus sessilis) na północnej granicy zasięgu.
Rezerwat przyrody Stare Biele
Rezerwat przyrody „Stare Biele” to obszar o powierzchni 256 ha, położony na terenie gminy Szudziałowo. Ustanowiony w 1987 roku, rezerwat pełni funkcję ochronną występujących w jego obrębie dobrze wykształconych zbiorowisk roślinnych, wśród których znajdują się rośliny chronione i rzadkie zamieszkujące kompleksy bagien i zarastających łąk. Celem ochrony rezerwatu jest nie tylko zabezpieczenie bioróżnorodności, ale także utrzymanie ekosystemów bagien oraz zachowanie naturalnych obszarów ostoi dla zwierząt.
Rezerwat przyrody Starodrzew Szyndzielski
Starodrzew Szyndzielski to obszar o powierzchni 79 ha, usytuowany na terenie gminy Janów w województwie podlaskim, w otulinie Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej. Ten leśny rezerwat został ustanowiony w 1990 roku, a jego głównym celem ochrony jest zachowanie unikatowego fragmentu Puszczy Knyszyńskiej. Obszar ten obejmuje starodrzew typu ciepłolubnego lasu sosnowo-świerkowo-dębowego, który jest charakterystyczny dla północnej części Puszczy Knyszyńskiej. To miejsce wyróżnia się wysokim stopniem naturalności oraz obecnością wielu gatunków roślin rzadkich i chronionych.
Rezerwat przyrody Surażkowo
Rezerwat przyrody Surażkowo stanowi obszar chroniony na terenie gminy Supraśl o powierzchni wynoszącej 134 ha. Utworzony został w 1987 roku i stanowi leśny rezerwat przyrody.
Rezerwat przyrody Taboły
Rezerwat przyrody „Taboły” to obszar o wyjątkowej wartości przyrodniczej, usytuowany na terenie gminy Czarna Białostocka. Rezerwat został utworzony w 1999 roku, a jego głównym celem jest ochrona i zachowanie boru świerkowego torfowcowego oraz lasu brzozowo-sosnowego, w którym występuje wiele gatunków roślin rzadkich i chronionych. Na terenie rezerwatu występuje aż 200 gatunków roślin naczyniowych, w tym 7 podlegających ścisłej ochronie, takich jak storczyk plamisty (Dactylorhiza maculata), podkolan biały (Platanthera biofolia), listera sercowata (Listera cordata), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinum), turzyca strunowa (Carex chordorrhiza) oraz bagno zwyczajne (Ledum palustre).
Ponadto, na obszarze rezerwatu można odnaleźć około 40 gatunków mszaków. Różnorodność siedlisk jest imponująca, obejmując las mieszany torfowcowy Betulo pubescentis-Piceetum (środkowa część rezerwatu), bór świerkowy torfowcowy Sphagno girgensohnii-Piceetum, sosnowo-brzozowy las bagienny Thelypteridi-Betuletum pubescentis oraz grąd Tilio-Carpinetum betuli.
Rezerwat przyrody Wielki Las
Rezerwat Wielki Las stanowi obszar ochrony przyrodniczej, zlokalizowany na terenie gminy Knyszyn i został ustanowiony w 1990 roku. Obszar ochrony charakteryzuje się głównie obecnością licznych zbiorowisk leśnych o borowym charakterze i wysokim stopniu naturalności. Celem ochrony tego obszaru jest zachowanie integralności ekosystemów leśnych, a także zapewnienie warunków sprzyjających rozwojowi flory i fauny występującej w tym regionie.
Rezerwat przyrody Woronicza
Rezerwat przyrody „Woronicza” to obszar leśny położony na terenie gminy Szudziałowo i częściowo gminy Supraśl. Rezerwat zajmuje obszar 139 ha, a celem ochrony tego obszaru jest zachowanie naturalnego stanu doliny strumienia Woronicza wraz ze strefą źródliskową oraz rozległym torfowiskiem niskim. W zakresie flory rezerwatu można spotkać wiele cennych gatunków roślin, do których należą między innymi: widłak jałowcowaty, wroniec widlasty oraz wawrzynek wilczełyko.