Roztoczański Park Narodowy położony jest w południowo-wschodniej części Polski (Roztocze) w województwie lubelskim, a jego obszar charakteryzuje się wyjątkową wartością przyrodniczą. Utworzony 10 maja 1974 roku, park ten zajmuje szczególne miejsce w systemie ochrony przyrody kraju. Siedzibą parku jest Pałac Plenipotenta w Zwierzyńcu, a symbolem parku konik polski.
Teren Roztoczańskiego Parku Narodowego obejmuje najcenniejsze przyrodniczo obszary Roztocza znajdującego się w południowo-wschodniej części Polski, na obszarze województwa lubelskiego. Powierzchnia parku wynosi 8483 ha, z czego aż 95,5% to obszar leśny. Ochroną ścisłą objęto teren o powierzchni nieco przekraczającego 1000 hektarów co stanowi 12% powierzchni parku. Obszar otuliny parku obejmuje obszary o łącznej powierzchni przekraczającej 38095 ha.
Park obejmuje fragment Roztocza Środkowego, charakteryzującego się głównie skałami górnokredowymi. Strefa krawędziowa parku zawiera utwory trzeciorzędowe, natomiast doliny wypełniają piaski czwartorzędowe. Maksymalna wysokość na terenie parku sięga 350 m n.p.m.
Historia powstania Roztoczańskiego Parku Narodowego sięga XVI wieku, gdy na obszarze należącym do ordynacji kanclerza Jana Zamoyskiego powstał zwierzyniec. Otoczony parkanem o długości około 30 km, obejmował obszar dzisiejszej ochrony ścisłej Bukowej Góry oraz część obwodu Florianka. Zwierzyniec ten, z jeleniami, rysiami, dzikami, wilkami, żbikami i tarpanami, został zlikwidowany pod koniec XVIII lub na początku XIX wieku.
Wspólne starania licznych badaczy, zainteresowanych bogactwem przyrodniczym Roztocza, zaowocowały utworzeniem rezerwatów leśnych i florystycznych od I połowy XX wieku. Pierwszym z nich był rezerwat przyrody Bukowa Góra, powołany w 1936 roku. Do 1974 roku istniało 11 rezerwatów o łącznej powierzchni 1263 ha. W 1974 roku na obszarze Lasów Państwowych, Nadleśnictw Kosobudy i Zwierzyniec powołano Roztoczański Park Narodowy, który początkowo obejmował obszar 4801 ha.
W parku istnieje również hodowla koników polskich, zainicjowana w 1982 roku przez prof. Mirosława Kownackiego. Zwierzęta te mają wyznaczony obszar o powierzchni 180 ha, gdzie żyją bez ingerencji człowieka, a ich dokarmianie odbywa się jedynie w okresie zimowym.
Fauna i Flora Roztoczańskiego Parku Narodowego
Roztoczański Park Narodowy jest najbardziej zalesionym parkiem narodowym w Polsce – grunty leśne zajmują 95,5% jego powierzchni. Obszar ten stanowi granicę występowania wielu istotnych gatunków drzew charakterystycznych dla lasów zachodnioeuropejskich, takich jak jodła, buk, jawor, lipa szerokolistna, świerk i cis. W parku wyróżnia się około 20 zespołów leśnych, z których wyżynny jodłowy bór mieszany (obejmujący nieco mniej niż ⅓ obszaru parku) oraz żyzna buczyna karpacka należą do najważniejszych.
Na najbardziej żyznych glebach parku rosną grądy, w skład których wchodzą nie tylko buki, ale także dęby, graby, wiązy, klony zwyczajne, jawory i lipy. W północnej części parku, na ciepłych glebach wapiennych, dominują świetliste dąbrowy z domieszką sosen i grabów. W dolinach pokrytych lasem, gdzie podłoże jest piaszczyste, występują różne odmiany borów sosnowych i mieszanych. Na terenach silnie nawodnionych znajdziemy łęgi, olsy i torfowiska wysokie, zachowujące relikty glacjalne i subarktyczne, takie jak brzoza niska, zimoziół północny i turzyca strunowa. Flora parku obejmuje również rośliny charakterystyczne dla południowo-wschodniej Polski, takie jak zawilec wielkokwiatowy, pluskwica europejska, miodunka miękkowłosa i driakiew żółta. Wpływy klimatu atlantyckiego sprzyjają także wzrostowi rosiczki pośredniej, przygiełki brunatnej i sita sztywnego. Roślinność górska reprezentowana jest przez tojada dzióbatego, żywiec gruczołowaty, czosnek siatkowaty, lepiężnik biały, paprotnik Brauna i protnicę sudecką. Flora naczyniowa parku obejmuje około 750 gatunków, z dominacją gatunków nizinnych. Wśród roślin chronionych na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego znajduje się obuwik pospolity.
Pod względem fauny, park obfituje w różnorodne gatunki ślimaków, krocionogów, pajęczaków i owadów. Występują tu rzadkie gatunki szarańczaków, mrówek, pluskwiaków oraz chrząszczy (ponad 2000 gatunków) z rodziny biegaczowatych i kózkowatych. Wśród gadów można spotkać żółwia błotnego i padalca zwyczajnego w odmianie turkusowej. Z płazów występują traszki zwyczajne i grzebieniaste, a także kilka gatunków ropuch.
Spośród ponad 190 gatunków ptaków, aż 130 regularnie gniazduje w parku. Są to m.in. orlik krzykliwy, trzmielojad, kobuz, muchołówka białoszyja i muchołówka mała, głuszec, jarząbek, bocian czarny, dzięcioł białogrzbiety i dzięcioł zielonosiwy, pliszka górska, a także czyż zwyczajny i gołąb siniak.
Na terenie parku wyznaczono 5 obszarów ochrony ścisłej, takich jak obszar ochrony ścisłej Bukowa Góra, obszar ochrony ścisłej Czerkies, obszar ochrony ścisłej Jarugi, obszar ochrony ścisłej Międzyrzeki oraz obszar ochrony ścisłej Nart.
W skład Roztoczańskiego Parku Narodowego wchodzą dwa obiekty pełniące rolę edukacyjną do których należą Ośrodek Edukacyjno-Muzealny w Zwierzyńcu oraz Izba Leśna we Floriance.
Roztoczańska Konna Straż Ochrony Przyrody
Roztoczańska Konna Straż Ochrony Przyrody im. 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich to stowarzyszenie, które powstało z inicjatywy członków lubelskiego Akademickiego Klubu Jeździeckiego i istnieje od 1984 roku. Jego funkcjonowanie opiera się na zasadzie wolontariatu, a głównym celem statutowym jest podejmowanie działań mających na celu ochronę przyrody na Lubelszczyźnie.
Stowarzyszenie aktywnie angażuje się w organizowanie działań mających na celu ochronę przyrody na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. W ramach swojej działalności prowadzi akcje prewencyjno-informacyjne, które obejmują patrole konne i piesze. Członkowie stowarzyszenia, ubrani w mundury ułańskie, nie tylko dbają o bezpieczeństwo dzikiej przyrody, ale także świadczą usługi związane z turystyką, monitorując ruch turystyczny w parku.
Niezwykle istotnym elementem działań stowarzyszenia jest wspieranie rozwoju rekreacji konnej oraz kontynuowanie tradycji polskiej kawalerii. W ramach tych działań członkowie RKSOP biorą udział w różnego rodzaju uroczystościach patriotycznych, uświetniając je swoją obecnością oraz prezentacją umiejętności jeździeckich.