Ojcowski Park Narodowy

Ojcowski Park Narodowy (OPN) to jeden z najstarszych parków narodowych w Polsce, który został utworzony w 1956 roku. Leży województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, zaledwie 16 kilometrów od Krakowa. Rozciąga się na obszarze czterech gmin: Skała, Jerzmanowice-Przeginia, Wielka Wieś i Sułoszowa, zajmując powierzchnię 21,46 km².

Pod względem geograficznym, Ojcowski Park Narodowy znajduje się na Wyżynie Olkuskiej, w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Obejmuje środkową część Doliny Prądnika oraz część Doliny Sąspowskiej wraz z przyległymi fragmentami wierzchowiny jurajskiej. Jest to najmniejszy z polskich parków narodowych, a jednocześnie ze względu na wyjątkowy krajobraz z pięknymi wąwozami, skałami wapiennymi i jaskiniami przyciąga rzesze turystów i miłośników przyrody. Park ma do zaoferowania bardzo dużo – oprócz pięknych widoków i wyjątkowego ukształtowania terenu napotkamy tu wyjątkowe formacje skalne, jaskinie, a także wiele obiektów zabytkowych w tym licznie rozsiane po całym parku kaplice i kapliczki.

Charakterystycznym symbolem Ojcowskiego Parku Narodowego jest nietoperz, który odgrywa istotną rolę w ekosystemie regionu. Park ten jest domem dla wielu gatunków flory i fauny, w tym rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt. Pełen unikalnych walorów przyrodniczych i kulturowych, stanowi doskonałe miejsce do aktywnego wypoczynku na łonie natury oraz okazję do poznania piękna i bogactwa polskiej przyrody. Ojcowski Park Narodowy z pewnością wypracował sobie renomę jednego z najpiękniejszych i najcenniejszych miejsc przyrodniczych w Polsce.

Obszar Parku Ojcowskiego to obszar bogaty w wapienie, które mają swoje korzenie w górnej jurze. Te kamienne formacje wykształciły się na dnie prehistorycznego morza, złożone z osadów pochodzących z rozkładających się organizmów morskich.

Historia kształtowania obszaru Parku Ojcowskiego jest fascynującym studium procesów geologicznych. Ukształtowanie terenu parku miało miejsce w paleogenie oraz pliocenie. Silne procesy degradacji w tym okresie zaowocowało powstaniem istniejącą siecią dolin i wąwozów wypełnionych twardymi wapieniami skalistymi. Wyróżniamy dwa główne typy form terenowych: dolinne i wierzchowinowe. Formy dolinne to głębokie jary sięgające miejscami nawet 100 metrów w dół, niewielkie krasowe dolinki, wąwozy oraz terasy i stożki usypane z osadów. Ponad dolinami wznoszą się charakterystyczne ostańce. Warto zaznaczyć, że najważniejszymi dolinami na tym obszarze są Dolina Prądnika i Dolina Sąspowska, które charakteryzują się płaskim dnem oraz stromymi, często pionowymi zboczami. W ich wnętrzu płyną rwące potoki, które często napotykają na mniejsze doliny boczne. W miejscach ich ujścia potoki często tworzą stożki napływowe, przesuwając kamienie na przeciwny brzeg, na przykład w wąwozach Korytania i za Krakowską Bramą.

Podczas ostatniego zlodowacenia, obszar Parku Ojcowskiego pokryła warstwa leszu napływowego, która osiągała nawet 8 metrów grubości i stanowi świadectwo minionych epok glacjalnych.

Kolejnym etapem rozwoju dolin są terasy, które można spotkać na zboczach niektórych dolin. Pozostałości tych teras tworzą często fascynujące formacje skalne, takie jak Igła Deotymy czy Brama Krakowska. Dzięki swojej strategicznej lokalizacji, terasy były także wykorzystywane jako miejsce do budowy obronnych budowli, na przykład zamków w Pieskowej Skale i w Ojcowie.

Ślady ludzi prehistorycznych

W Obszarze Przyrodniczo-Krajobrazowym „Niedźwiedzia Przełęcz” archeolodzy natrafili na liczne dowody bytowania ludzi prehistorycznych. Przyrodnicze uwarunkowania tego regionu sprzyjały osadnictwu w dawnych czasach. Naturalne jaskinie i schroniska stanowiły doskonałe schronienie, a trudno dostępny teren chronił przed ewentualnymi zagrożeniami. Dodatkowo, obfitość krzemieni dostępnych w tej okolicy pozwalała na produkcję narzędzi, co przyciągało ludzi tamtej epoki.

Najstarsze ślady pobytu ludzi prehistorycznych odnaleziono w Jaskini Ciemnej, datowane na około 120–115 tysięcy lat przed naszą erą. Te znaleziska są związane z kulturą aszelską, istniejącą podczas końca zlodowacenia środkowopolskiego. Kolejne dowody obecności prehistorycznych społeczności znajdujemy w jaskiniach Koziarnia, Ciemna oraz schronisku Wylotne, gdzie odkryto bogaty materiał archeologiczny świadczący o zamieszkaniu przez ludzi z co najmniej pięciu różnych kultur, żyjących tu około 70–54 tysięcy lat przed naszą erą. Te grupy ludzi, liczące do dwudziestu osób, były plemionami wędrownych myśliwych, korzystających z oszczepów i bolasów w polowaniach na ówczesne zwierzęta, takie jak mamuty, tury, renifery oraz niedźwiedzie jaskiniowe.

W Jaskini Nietoperzowej odkryto znacznie więcej narzędzi krzemieniowych niż w innych miejscach, które można datować na około 36 tysięcy lat przed naszą erą i są związane z kulturą jerzmanowicką. Natomiast w Jaskini Maszyckiej znaleziono ozdobione narzędzia pochodzące od ludzi kultury magdaleńskiej, datowane na 13–12 tysięcy lat przed naszą erą. Co ciekawe, odnaleziono także dowody na praktykowanie kanibalizmu w tamtych czasach.

W okolicach Smardzowic natrafiono na niewielkie ślady pobytu ludzi z starszej epoki kamienia, datowane na około 8–5,5 tysiąca lat przed naszą erą. Znacznie więcej materiałów archeologicznych pochodzących z młodszej epoki kamienia, datowanej na około 5,5–2,2 tysiąca lat przed naszą erą. Wówczas obszar ten zamieszkiwały różne grupy ludzi, identyfikowane przez specyficzne elementy kultury, takie jak ceramika wstęgowa rytej, lendzielska, puchary lejkowate oraz badeńska. Odkryto liczne kopalnie krzemienia, narzędzia wykonane z tego surowca, fragmenty ceramiki oraz kości zwierząt.

W okresach epoki brązu i epoki żelaza, tereny parku również były zamieszkane, choć nielicznie, ze względu na niesprzyjające warunki naturalne dla rolnictwa. Wówczas ludzie przybywali tu głównie w celu pozyskania krzemienia i prowadzenia polowań.

Jaskinie Ojcowskiego Parku Narodowego

Wapień, ze względu na swoje charakterystyczne właściwości, sprzyja tworzeniu się jaskiń. Dotychczas na terenie parku odkryto i sklasyfikowano około 500 jaskiń. Ich geneza głównie wiąże się z procesami krasowymi, które były skutkiem oddziaływania wód na wapienne podłoże.

Na szczególną uwagę zasługują Jaskinia Łokietka, Jaskinia Ciemna – udostępniona dla turystów, oraz Jaskinia Zbójecka, Jaskinia Okopy Wielka Dolna, Jaskinia Sąspowska, Jaskinia Krakowska, Jaskinia Biała i Jaskinia Koziarnia, które są jednymi z najdłuższych i najbardziej znanych w regionie[6].

Największe skupisko jaskiń można odnaleźć w niedostępnym dla turystów Wąwozie Jamki. Większość pozostałych jaskiń znajduje się na lewym zboczu Doliny Prądnika, a kilkanaście innych można spotkać w Dolinie Sąspowskiej. Te różnorodne jaskinie stwarzają dogodne warunki dla obfitującej w parku fauny nietoperzy, które wykorzystują je jako miejsca zimowania.

Jaskinia Łokietka

Jaskinia Łokietka, nazywana również Grotą Łokietka lub dawniej Grota Królewska, to fascynujący przykład jaskini krasowej o charakterystycznym rozwinięciu poziomym. Zlokalizowana w malowniczej Dolinie Sąspowskiej, na północno-zachodnim zboczu Chełmowej Góry, jaskinia ta znajduje się w obrębie Ojcowskiego Parku Narodowego i stanowi cenny obiekt turystyczny dostępny dla odwiedzających.

Niezwykła aura Jaskini Łokietka jest w dużej mierze związana z legendą krążącą wokół postaci Władysława Łokietka. Według opowieści, król schronił się w tym wyjątkowym miejscu na okres sześciu tygodni, uciekając przed wojskami czeskiego króla Wacława II, które ścigały go z Krakowa. Niespodziewanie pająk okazał się bohaterem tej historii ratując życie Łokietkowi, ukrywając wejście do jaskini swoją siecią. Legenda ta dała początek nazwom samej jaskini oraz jej poszczególnym komorom, a także charakterystycznej bramie wejściowej.

Aby dostać się do Jaskini Łokietka, odwiedzający muszą pokonać wąską szczelinę skalną o długości 20 metrów, będącą pozostałością korytarza, którego strop zawalił się. Korytarz ten, znany jako Główny, prowadzi do imponującej Sali Rycerskiej, o wymiarach 25 na 10 metrów. Z tej komory rozchodzą się dwa korytarze: jeden prowadzi schodami w dół do tzw. Sypialni, którą wydrążono sztucznie w 1974 roku, a drugi do tak zwanej Kuchni, która znajduje się blisko powierzchni ziemi, a z jej stropu zwisają korzenie drzew. Sypialnia to największa sala w jaskini, mierząca 20 na 30 metrów. Niestety, jaskinia nie obfituje w bogatą szatę naciekową, która zachowała się jedynie w trudno dostępnych miejscach. Całkowita długość korytarzy i komór w Jaskini Łokietka wynosi około 270 metrów, a temperatura wewnątrz utrzymuje się na poziomie 7–8 °C.

Historia tej jaskini sięga daleko wstecz. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z końca XVII wieku, kiedy nosiła nazwę Spelunca Regia, czyli Jaskinia Królewska. Od końca XVIII wieku stanowiła atrakcję turystyczną, przyciągając odwiedzających razem z sąsiednią Jaskinią Ciemną, podczas ich wizyt w popularnym ówcześnie regionie Ojcowa. W 1927 roku została uznana za zabytek.

Dziś Jaskinia Łokietka jest przystosowana do obsługi ruchu turystycznego na masową skalę. Istnieją udogodnienia, takie jak drewniane schody i oświetlenie elektryczne (od 1987 roku), które umożliwiają komfortowe zwiedzanie tego wyjątkowego miejsca. Co roku przyciąga ona ponad 90 tysięcy odwiedzających, którzy mogą podziwiać jej niezwykłe uroki i poznać historię związaną z legendarnym Władysławem Łokietkiem.

Jaskinia Ciemna

Jaskinia Ciemna usytuowana jest na zboczu Doliny Prądnika, w masywie Góry Koronnej. Ta fascynująca jaskinia jest uważana za największą pod względem wielkości komorę na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Jej znaczenie w kontekście historii i archeologii Polski jest trudne do przecenienia, ponieważ stanowi jedno z najważniejszych stanowisk środkowej epoki kamienia w kraju. W trakcie badań przeprowadzonych na tym obszarze odkryto wiele narzędzi krzemiennych, które są związane z kulturą mikocko-prądnicką. Jaskinia była zamieszkiwana przez ludzi już w okresie dolnego paleolitu, co datuje się na około 120 tysięcy lat temu. Następnie, z powodu zmiany klimatu, osadnictwo neandertalczyków na tym terenie zanikło, ale w środkowej fazie ostatniego zlodowacenia jaskinia ponownie stała się miejscem obecności grup ludzkich, reprezentowanych przez Homo sapiens. To właśnie w 2018 roku dokonano ważnego odkrycia archeologicznego, znajdując kości dłoni neandertalskiego dziecka, datowane na około 115 tysięcy lat. Te szczątki stały się jednocześnie najstarszymi znanymi ludzkimi pozostałościami na terenie dzisiejszej Polski. Odkrycie to zostało wyróżnione jako „Najważniejsze Archeologiczne Odkrycie w Polsce 2018” przez popularnonaukowy kwartalnik „Archeologia Żywa”.

Jaskinia Ciemna jest imponująca zarówno pod względem rozmiarów, jak i swojego wnętrza. Składa się z jednej ogromnej komory o długości 88 metrów, maksymalnej szerokości 23 metrów i nieco ponad 10 metrów wysokości, która na końcu przechodzi w tzw. tunel. Dno jaskini pokryte jest warstwą osadów, które miejscami sięgają głębokości 8 metrów. W tej warstwie znaleziono wiele kości niedźwiedzi jaskiniowych oraz pojedyncze kości wilka, lisa rudego, lisa polarnego, lwa jaskiniowego (Panthera spelaea), hieny jaskiniowej (Crocuta spelaea) oraz rosomaka (Gulo gulo). Ponadto, odkryto tu dużą liczbę narzędzi krzemiennych oraz przepalonych kości zwierząt, które służyły jako opał w czasach zlodowaceń, kiedy dostęp do drewna był ograniczony.

Wnętrze jaskini jest ozdobione stalagmitami, których wysokość sięga nawet 1 metra, a strop pokrywają liczne stalaktyty rurkowate. Szczególną cechą tego miejsca są kotły wirowe w stropie, osiągające średnicę 4 metrów.

Jaskinia Ciemna jest także siedliskiem dla wielu gatunków nietoperzy, a na jej terenie obserwowano różne gatunki bezkręgowców, takie jak muchówki, chrząszcze, skoczogonki, mięczaki, równonogi i błonkówki. Ponadto, w jaskini odnotowano trzynaście różnych taksonów pajęczaków, w tym pająków i kosarzy. Temperatura powietrza w jaskini utrzymuje się na poziomie 7-8°C.

Szlaki turystyczne

Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego wyznaczono kilka szlaków turystycznych, o łącznej długości 46,6 km. Warto jednak zaznaczyć, że niektóre z tych szlaków pokrywają się na niektórych odcinkach.

Szlak Orlich Gniazd (szlak czerwony)

Szlak prowadzi od Prądnika Korzkiewskiego przez urokliwą Dolinę Prądnika, aż do malowniczo położonego Zamku Pieskowa Skała.

Dolina Sąspowska (szlak zielony)

Szlak prowadzi od Doliny Sąspowskiej (parking na Złotej Górze), przechodząc przez Ojców, skałę Słupek, Jaskinię Ciemną, skałę Rękawicę, punkty widokowe na górze Koronnej i skała Wapiennik, aby wreszcie dotrzeć do dna Doliny Prądnika przy wylocie Wąwozu Smardzowickiego.

Szlak Warowni Jurajskich (szlak niebieski)

Kolejny interesujący szlak to Szlak Warowni Jurajskich, którego odcinek prowadzi od Grodziska przez Dolinę Prądnika, wąwóz Ciasne Skałki aż do Jaskini Nietoperzowej. Trasa wiedzie przez malownicze zakątki Parku Narodowego.

Jaskinia Łokietka (szlak czarny)

Szlak prowadzi z parkingu na Złotej Górze, przez Ojców, obok Jonaszówki, aż do Jaskini Łokietka