Bieszczadzki Park Narodowy (BPN) to jeden z 23 parków narodowych w Polsce, położony w Bieszczadach Zachodnich. Stanowi element Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Jest trzecim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce, a część obszaru wpisana jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Historia Bieszczadzkiego Parku Narodowego sięga roku 1973, kiedy to oficjalnie powołano go do istnienia. Od 1992 roku stanowi ważny element Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”, a od 2021 roku część jego obszaru (dokładnie 11%), została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Bieszczadzki Park Narodowy jest trzecim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce oraz największym parkiem kraju pokrywającym tereny górski.
Położenie geograficzne Bieszczadzkiego Parku Narodowego obejmuje południowo-wschodnią część województwa podkarpackiego. Na jego terenie znajduje się również najbardziej na południe wysunięty punkt Polski, którym jest szczyt Opołonek o wysokości 1028 m n.p.m., graniczący z Ukrainą. Siedziba Dyrekcji Parku mieści się w Ustrzykach Górnych. Powierzchnia parku wynosi 292,02 km², a jego otulinę tworzą Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy oraz Park Krajobrazowy Doliny Sanu.
Pierwsze plany utworzenia parku narodowego w tym rejonie sięgają połowy lat 50. XX wieku. W momencie powołania go w 1973 roku obejmował on obszar masywu Tarnicy (1346 m n.p.m.), Krzemienia (1335 m) i Halicza (1333 m), a także nieco niższe partie Połoniny Caryńskiej (1297 m). Według różnych źródeł zajmował on wówczas powierzchnię wynoszącą zaledwie 57-59 km². W kolejnych latach obszar parku był stopniowo poszerzany i obecnie wynosi już 292 km². Obecnie Bieszczadzki Park Narodowy obejmuje znaczną część tzw. polskich Bieszczadów Wysokich, a także kilka enklaw, z największą w dolinie górnego Sanu.
Ważnym etapem w historii parku było wysiedlenie z terenów obecnego parku ludności ukraińskiej w latach 1944-1947. Tereny dawnych wsi i osad stopniowo zarastały roślinnością – do dnia dzisiejszego podczas wędrówki po bieszczadzkich dolinach można natrafić na ślady dawnych osad – miedze i terasy pól, piwnice, opuszczone studnie, podmurówki domów oraz zarośnięte sady. W celu zachowania tych terenów w formie otwartej, prowadzi się regularne koszenie, a także wypas koni huculskich, które pochodzą z Karpat Wschodnich. Hodowle tych małych, wytrzymałych koni znajdują się w Wołosatem i Tarnawie Niżnej.
W roku 1992, pod auspicjami UNESCO, utworzono Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” w celu skutecznej ochrony bogactwa przyrodniczo-kulturowego obszarów przygranicznych Polski, Słowacji i Ukrainy. Rezerwat ten obejmuje trzy parki narodowe: Bieszczadzki Park Narodowy, Park Narodowy Połoniny na Słowacji oraz Użański Park Narodowy na Ukrainie. Do tego dołączają dwa polskie parki krajobrazowe: Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetliński oraz na Ukrainie Nadsański Park Krajobrazowy. W 1998 roku Bieszczadzki Park Narodowy jako drugi obszar chroniony w Polsce (po Białowieskim Parku Narodowym) został uhonorowany Dyplomem Europejskim przyznanym przez Radę Europy, w akcie uznania wysiłku na rzecz ochrony unikatowych w skali Europy wartości przyrodniczych.
Walory przyrodnicze BPN
Bieszczadzki Park Narodowy to jedno z najcenniejszych przyrodniczo miejsc w Polsce. Obejmuje on najwyższe partie Karpat Wschodnich oraz stanowi unikalną oazę przyrody, która chroni wiele rzadkich i chronionych gatunków flory i fauny. Flora BPN cechuje się dwiema wyraźnie zaznaczonymi strefami klimatyczno-roślinnymi: reglem dolnym i połoninami. Obszar ten jest w większości porośnięty naturalnymi lasami liściastymi i mieszanych, w których dominują takie gatunki jak buk, olsza szara, jawor, świerk i jodła. Co istotne, aż 15% z tych lasów można uznać za pierwotne puszcze, co stanowi znaczący udział w skali kraju. Takie stanowiska pierwotnych drzewostanów można odnaleźć m.in. na południowo-zachodnich zboczach Małej i Wielkiej Rawki, a także na północnych stokach Smereka.
Niemal 70% obszaru parku objętych jest ochroną ścisłą, co stanowi rekordowo duży obszar wśród wszystkich parków narodowych w Polsce. Liczba gatunków roślin naczyniowych w Bieszczadach sięga imponującej liczby blisko 780, z czego około 30 to gatunki charakterystyczne dla Karpat Wschodnich. Wśród nich warto wymienić tojad wschodniokarpacki i tauryjski, goździk kartuzek, goździk skupiony, lepnica karpacka oraz pszeniec biały – siedem z tych gatunków stanowi endemity.
Oprócz bogactwa roślinności, w parku odnajdziemy także 250 gatunków mchów, 500 gatunków porostów i aż 1000 gatunków grzybów. Po przejściu górnej granicy lasów, na wysokości około 1150–1250 m n.p.m., ukazuje się niespotykane nigdzie indziej w Polsce piętro wschodniokarpackich hal zwanych „połoninami”. Te obszary zajmują powierzchnię około 1800 ha, z czego niemal 90% podlega ochronie ścisłej. W przeszłości były one intensywnie użytkowane przez miejscowych mieszkańców w celu wypasu owiec, lecz ta praktyka została zarzucona w latach 40. XX wieku. Dzięki temu na połoninach można obecnie znaleźć wiele rzadkich gatunków roślin, takich jak tojad bukowiński, fiołek dacki, ostrożeń wschodniokarpacki czy pszeniec Herbicha. Wczesną wiosną można podziwiać obsypany kwiatami dywany śnieżycy wiosennej, a karpacki podgatunek tego gatunku często charakteryzuje się występowaniem dwóch kwiatów na jednej łodydze.
Jeśli chodzi o faunę Bieszczadzkiego Parku Narodowego, to stanowi on ostoję dla ponad 230 gatunków kręgowców, w tym 58 gatunków ssaków. W jego granicach znajdziemy niemal wszystkie rodzime gatunki dużych ssaków drapieżnych, takie jak niedźwiedź, wilk, rys i żbik, a także gatunki roślinożerne, w tym żubra i jelenia karpackiego. Warto wspomnieć, że Bieszczady stały się miejscem, gdzie reintrodukowano żubry w latach 60. XX wieku, a dzisiaj stanowią one największe dziko żyjące górskie stado tych zwierząt na świecie.
Ornitofauna parku liczy ponad 140 gatunków ptaków lęgowych, w tym wiele ptaków drapieżnych takich jak orły przednie, orliki krzykliwe, gadożery i trzmielojady. Wśród sów, można spotkać większość rzadkich krajowych gatunków, takie jak sóweczki, włochatki, puchacze i puszczyki uralskie. Szczególnie wysokie jest zagęszczenie puszczyków uralskich, co stanowi unikalność w skali Europy. W parku można także dostrzec chronione gatunki dzięciołów, w tym dzięcioła białogrzbiatego i dzięcioła trójpalczastego, które są wpisane na listę „Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt”. W wyższych partiach parku można natrafić na rzadkie gatunki ptaków górskich, takie jak siwerniak i płochacz halny, a czasami nawet nagórnik.
Podczas wędrówek po Bieszczadach, warto również zwrócić uwagę na przedstawicieli gadów, takich jak żmija zygzakowata i wąż Eskulapa. Oprócz kręgowców, park obfituje w wyjątkowe pierścienice, owady i pajęczaki.
Muzeum przyrodnicze w Ustrzykach Dolnych
Muzeum w Ustrzykach Dolnych może poszczycić się jedną z największych kolekcji okazów przyrodniczych w Polsce. Bogate zbiory rozmieszczone są na trzech poziomach i podzielone tematycznie. Od ogólnej systematyki zwierząt po geologię, florę i faunę Bieszczadów, aż po zagadnienia związane z ochroną przyrody i historią tego malowniczego regionu. Dzięki temu, zwiedzający mogą poznać Bieszczady pod różnymi kątami, zgłębiając tajniki natury oraz historii.
Ścieżki przyrodnicze
W Bieszczadzkim Parku Narodowym wytyczono kilkanaście ścieżek przyrodniczo-historycznych prowadzących w większości wzdłuż istniejących szlaków pieszych. Każda z tych ścieżek jest oznakowana małymi tabliczkami z symbolem danej trasy i numerem przystanku. W sezonie turystycznym, można nabyć przewodniki w formie zeszytów, które zawierają szczegółowe opisy ścieżek, wzbogacone rycinami i zdjęciami ciekawych roślin i zwierząt. Te przewodniki dostępne są w każdym z przeszło dwudziestu punktów informacyjno-kasowych parku narodowego.