Pałac Biskupów Krakowskich, usytuowany w Kielcach, to wyjątkowy obiekt barokowy, pełniący niegdyś funkcję rezydencji biskupów krakowskich oraz obecnie będący oddziałem Muzeum Narodowego w Kielcach. Jest to najlepiej zachowana oryginalna rezydencja wczesnobarokowa z pierwszej połowy XVII wieku w Polsce.
Historia tego niezwykłego miejsca sięga lat 1637–1641, gdy zostało wzniesione na Wzgórzu Katedralnym z inicjatywy oraz środków kanclerza wielkiego koronnego i biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika. Autorstwo projektu nie jest jednoznacznie ustalone, jednak przypuszcza się, że mogli nim być Tomasz Poncino, Giovanni Trevano lub Constantino Tencalla. Wartości artystyczne wnętrz podkreślały malowidła warsztatu Tomasza Dolabelli, przedstawiające m.in. sąd nad braćmi polskimi oraz rokowania pokojowe z okresu wojen ze Szwecją i Rosją.
Pałac otaczał mur obronny z kluczowymi strzelnicami i puntone, a cztery wieże pokryto blachą. W 1667 roku biskup Andrzej Trzebicki zdecydował się na pokrycie dachu dachówką, zastępując wcześniejsze gonty. W pierwszej połowie XVIII wieku do pałacu dodano dwie oficyny, być może według projektu Kacpra Bażanki.
W 1806 roku cesarz Austrii Franciszek II przekazał pałac, będący własnością skarbu państwa, na rzecz nowo utworzonej diecezji kieleckiej. Stanisław Staszic w 1816 roku zaadaptował go na potrzeby Szkoły Akademiczno-Górniczej. Po powstaniu styczniowym rosyjscy zaborcy usunęli hełmy na wieżach i figury posłów moskiewskiego i szwedzkiego z frontonu. W okresie międzywojennym pałac pełnił różne funkcje, m.in. siedzibę urzędu wojewódzkiego, a w latach 1945–1971 Wojewódzkiej Rady Narodowej.
Od 1971 roku pałac gości Muzeum Narodowe, a w 2005 roku z tyłu budynku otwarto Ogród Włoski. Zespół pałacowy, wraz z basztą prochową, ogrodem i spichlerzem przy ul. Zamkowej 2, został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych.
Ogród Włoski
Ogród włoski, będący dopełnieniem założenia rezydencjalnego, rozciąga się na tyłach pałacu i jest często określany jako arcydzieło ogrodowej sztuki. Jego geneza sięga czasów historycznych, a obecny kształt nawiązuje do XVII i XVIII wieku, stanowiąc harmonijną syntezę ozdoby i funkcjonalności.
Centralnym elementem ogrodu jest taras, na którym urządzono kwatery ziołowe i kwiatowe, otoczone bujnymi drzewami owocowymi. Dostęp do tarasu zapewniają schody zarówno z logii, jak i z Apartamentu Biskupiego na piętrze, prowadzące specjalną klatką schodową w wieży południowo-zachodniej. W XVIII wieku, z dbałością o symetrię, do ogrodu dodano aleje grabowe i lipowe, zdobiące altany, tworząc malownicze kompozycje geometryczne.
Ewolucja ogrodu zaznaczyła się w XVIII wieku, kiedy to pojawiały się ogrzewane oranżerie, służące uprawie egzotycznych drzewek pomarańczowych, cytrynowych i figowych. Dodatkowo, lodownia oraz inspekty do hodowli i rozsad roślin podkreślały jego funkcjonalność. Jednakże, po przejęciu pałacu przez władze cywilne w 1789 roku, ogród uległ stopniowej degradacji, tracąc swoją pierwotną formę i roślinność.
Odrodzenie ogrodu nastąpiło w latach 2002-2003 w wyniku przeprowadzonej rekonstrukcji. Współczesna aranżacja obejmuje obszar centralny, gdzie posadzono jabłonie, otoczone grabowymi i lipowymi alejkami. To miejsce nie tylko przyciąga swoją estetyką, lecz również pełni rolę otwartej przestrzeni dostępnej dla zwiedzających. Ogród włoski jest otwarty codziennie w godzinach 10-20, a wstęp jest bezpłatny, co umożliwia szeroką dostępność dla miłośników przyrody i historii.
Informacje praktyczne
W okolicach pałacu przechodzi czerwony szlak miejski, prowadzący przez zabytkowe i turystycznie interesujące obszary Kielc. Dodatkowo, na zachód od miasta, w Podzamczu Piekoszowskim, można odnaleźć ruiny pałacu rodu Tarłów, stanowiącego kopię pałacu w Kielcach.