Beskid Niski pozostaje nadal miejscem cichym i spokojnym. Tutaj czas biegnie wolniej. Warto wybrać się w Beskid Niski na wyprawę np. sladami łemkowskich cerkiewek. Można ją odbyć samochodem, rowerem albo wędrując pieszo znakowanymi szlakami.
Łemkowie, należący do grup górali ruskich zamieszkiwali do 1947 r. tereny od rzeki Poprad w Beskidzie Sądeckim poprzez Beskid Niski, aż po Wysoki Dział w Bieszczadach. Obecnie jednym z nielicznych śladów życia Łemków w Beskidach są pozostałe po nich świątynie – greko – katlockie cerkiewki. Najpiękniejsze znajdują się w Komańczy, Krępnej, Świątkowej Małej i Wielkiej, Kwiatoniu oraz w Kotaniu (Beskid Niski) oraz Powroźniku (Beskid Sądecki).
Wielu krajoznawców podkreśla piękno cerkwi w Kwiatoniu. Została ona wzniesiona ok. 1700 roku. Nad babińcem wznosi się wysoka smukła wieża a kolejne jej częsci przykryte sa namiotowymi dachami z baniastymi chełmami. Całość zachwyca znakomitymi proporcjami.
Nieurodzajność terenów górskich oraz niska kultura rolna powodowały, że Łemkowie zajmowali się rzemiosłem. W Beskidzie Niskim w rejonie Przysłupia, Nowicy, Leszczyn i Kunkowej wyrabiano łyżki, wałki do ciast, wieszaki do ubrań i inne wyroby drewniane. W Bartnem, Bodakach, Wapiennem i Foluszu rozwinęła się kamieniarka. Produkowano żarna, kamienie młyńskie oraz krzyże przydrożne i nagrobkowe. W Łosiach i Bielance wytwarzano dziegieć i maź (służącą m.in. do smarowania osi kół wozów oraz zabezpieczania ścian domów przed szkodnikami) – więcej o maziarzach w artykule: Maziarskim wozem przez Beskidy . W Beskidzie Sądeckim słynni byli druciarze z Białej Wody. Gotowe wyroby sprzedawano w handlu obnośnym – niejednokrotnie bardzo daleko od własnej wsi. We wszystkich przypadkach surowce pochodziły z okolicy.
Świątynie
budowane przez Łemków były najczęściej trójdzielne, z oddzielnym przykryciem każdej części. Cerkiew łemkowska składała się z prezbiterium, nawy i babińca. Prawie zawsze była orientowana tzw. prezbiterium skierowane było ku wschodowi. Świątynie były najczęściej nakryte namiotowym dachem, zwieńczone baniasto, z ślepymi latarniami i kutym krzyżem. W bryle budowli zachodniołemkowskiej dominuje wieża nadbudowana nad babińcem, nawa jest niższa, lecz szersza, natomiast najniższa jest prezbiterium. Dla zaakcentowania powagi świątyni i ze względów tradycyjne obronnych budowano ją zazwyczaj na wzgórzu. Prezbiterium, czyli sanktuarium dostępne było wyłącznie dla kapłana i oddzielone od wiernych przegrodą, która ma formę ikonostasu. Podział wiernych na dwie grupy o odrębnych przywilejach wymagał wydzielenia dwóch kolejnych pomieszczeń –, nawy i babińca.
Ważnym elementem wyposażenie cerkwi są ikony będące dla wiernych wizerunkiem postaci Boga lub świętych. Szczególnym miejscem usytuowania ikon w cerkwi jest ikonostas. Na terenie Beskidu Niskiego występuje schemat tzw. ikonostasu karpackiego.
Informacje praktyczne:
Najciekawsze pod względem architektonicznym i historycznym drewniane łemkowskie cerkiewki w Beskidzie Niskim znajdują się w okolicy Dukli (Krempna, Kotań, Świątkowa Wielka i Mała) oraz Gorlic (Owczary, Kwiatoń, Skwirtne). Dojazd do Dukli droga krajową nr 9 a potem droga nr 993 i 992. Dojazd do Gorlic droga nr 28 a potem 977 i drogami lokalnymi.