Zamek w Łańcucie, znany również jako Zamek Lubomirskich i Potockich w Łańcucie, stanowi istotny element dziedzictwa kulturowego Polski. Dawny pałac magnacki obecnie pełni funkcję muzeum, ale w czasach swej świetności pełnił także rolę obronną. Pałac otoczony jest pięknym parkiem krajobrazowy zaprojektowanym w stylu angielskim.
Zamek w Łańcucie stanowi niezaprzeczalnie jedną z najpiękniejszych rezydencji arystokratycznych w Polsce. Bogato zdobione sale, przemyślane detale i precyzyjne wykończenia świadczą o rzemiośle i pasji twórców tego miejsca. Każda z sal pałacu ma swoją unikalną historię i charakter. Od imponującej Sali Balowej, przez intymne komnaty, po przestronne galerie, każdy zakątek kryje w sobie tajemnicę. Cały kompleks pałacowy otoczony jest malowniczym parkiem w stylu angielskim, w którym można podziwiać liczne pawilony i zabudowania gospodarcze, które kiedyś były integralną częścią życia codziennego w łańcuckiej rezydencji.
Wnętrza zamku są uważane za jedne z najpiękniejszych w Polsce. Niestety, wiele z nich, takich jak Wielka Sień, Sala pod Stropem czy Sala pod Zodiakiem, pochodzących z lat 40. XVII wieku, nie przetrwało do naszych czasów w niezmienionej formie. W XVIII wieku powstały kolejne wnętrza, z których część ozdobiona została przez włoskiego malarza Vincenzo Brennę. Należą do nich m.in. Apartament Brennowski, Pokój Pompejański oraz Apartament Chiński, z zachowaną pierwotną polichromią pod późniejszymi dekoracjami.
Na przełomie XVIII i XIX wieku pojawiły się nowe projekty wnętrz, między innymi autorstwa Szymona Bogumiła Zuga i Jana Christiana Kamsetzera, takie jak Apartament Turecki, Sala Kolumnowa, Sypialnia księżnej Marszałkowej oraz Salon Bouchera. W tym samym okresie blasku nabrały także Salonie Rokokowy oraz Galeria Rzeźb. Około 1800 roku powstały najbardziej reprezentacyjne komnaty zamku zaprojektowane przez Chrystiana Piotra Aignera. Wśród nich należy wymienić klasycystyczną Salę Balową i Wielką Jadalnię, które zachwycają swoim pięknem i bogatymi zdobieniami.
Kolejne zmiany nastąpiły w pałacu na przełomie XIX i XX wieku. W tym okresie dokonane zostały zmiany w aranżacji wnętrz, z których większość zachowała się w niezmienionej formie do dzisiaj. Do najciekawszych aranżacji wnętrz z tego okresu zalicza się Bibliotekę, Salon Narożny, Jadalnię nad Bramą oraz liczne pokoje kąpielowe.
Wnętrza zamku obfitują w dzieła sztuki, które pochodzą zarówno z dawnych zbiorów łańcuckich, jak i z późniejszych zakupów i depozytów innych muzeów. Najstarsze eksponaty stanowią część kolekcji tworzonej już w drugiej połowie XVIII wieku przez księżną marszałkową Lubomirską, pełniąc zarówno funkcje użytkowe, jak i dekoracyjne. W Łańcucie podziwiać można obecnie bogate i różnorodne kolekcje malarstwa, grafiki, mebli, instrumentów muzycznych, sreber, porcelany, szkła, laków, tkanin oraz wspaniały księgozbiór. Całość stanowi nie tylko wyjątkową atrakcję dla miłośników historii i sztuki, ale także cenny skarb kulturowy Polski.
Historia magnackiej rezydencji
Pierwotna rezydencja w postaci wieży obronnej prawdopodobnie została zbudowana przez ród Pileckich i datowana jest na drugą połowę XVI wieku. Kolejne rozbudowy zamku wprowadzili Stadniccy około roku 1610, nadając mu charakterystyczny kształt podkowy. Jednak najważniejsza przebudowa, według projektu Macieja Trapoli, miała miejsce w latach 1629–1641, kiedy właścicielem był wojewoda Stanisław Lubomirski. To właśnie w tym okresie zamek zyskał często używaną nazwę „Zamek Lubomirskich w Łańcucie”.
Ważnym etapem w historii zamku była rozbudowa o fortyfikacje bastionowe w latach 30. XVII wieku. Dzięki nim, zamek przetrwał próby czasów wojen szwedzkich i siedmiogrodzkich, nie poddając się próbom jego zdobycia przez najeźdźców. W roku 1745 zamkiem w Łańcucie zaczął zarządzać marszałek wielki koronny Stanisław Lubomirski. Po jego śmierci, pełne władanie nad zamkiem przejęła jego żona, Izabela Lubomirska z Czartoryskich, która po roku 1783 przekształciła tereny fortyfikacji w ogrody. Po jej odejściu w roku 1816, Łańcut przeszedł w ręce wnuków, Alfreda i Artura Potockich.
W czasie II wojny światowej, Potoccy uniknęli prześladowań ze strony Niemców, a zamek służył jako siedziba sztabu Wehrmachtu. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej w sierpniu 1944 roku, Alfredowi Potockiemu udało się uciec na Zachód, zabierając ze sobą wiele cennych dóbr zamkowych. Szczęśliwie, w czasie wojny zamek nie doznał poważnych zniszczeń.
Po zakończeniu wojny, zamek przeszedł pod kontrolę władz Polski Ludowej i stał się muzeum. Dział Edukacji Muzealnej oferuje różnego rodzaju zajęcia warsztatowe dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich, bazujące na zbiorach muzealnych. Można tam zamówić lekcje na temat m.in. malarstwa biblijnego i mitologicznego, judaizmu, obyczajów dawnej Polski, czy też teatru dworskiego i tradycji żywych obrazów. Oryginalne dekoracje teatralne i scenograficzne projekty z przełomu XIX i XX wieku stanowią unikatowe elementy w skali polskiej.
Dni Muzyki Kameralnej w Łańcucie
Zamek Łańcut kontynuuje tradycje muzyczne zapoczątkowane przez księżnę Izabelę Lubomirską. Od 1960 roku, corocznie w maju, odbywa się tu impreza znana pierwotnie jako Dni Muzyki Kameralnej, a od 1981 roku przekształcona w Festiwal Muzyki, którego dyrektorem artystycznym jest Bogusław Kaczyński. Jest to jedno z najważniejszych wydarzeń muzycznych w Polsce, gromadzące miłośników muzyki poważnej. Ponadto, od 1975 roku na zamku odbywają się mistrzowskie kursy interpretacji muzycznej.
Kultura i wydarzenia
Zamek pełni także funkcje reprezentacyjne wobec instytucji państwowych. W 1996 roku odbyło się tu spotkanie dziewięciu prezydentów państw Europy Środkowej. Oferuje on również miejsce dla różnych sympozjów naukowych, choć udostępnienie pomieszczeń prywatnym osobom czy instytucjom jest rzadkie i odbywa się wyjątkowo, głównie dla potomków byłych właścicieli. W zamku miały też miejsce uroczystości ślubne i pogrzebowe związane z rodziną Potockich i Lubomirskich.
W 1981 roku, Ministerstwo Kultury i Sztuki zakupiło kilka portretów Potockich dla zamku w Galerii Heim w Londynie, a Fundacja na rzecz Muzeum-Zamku w Łańcucie zdobyła portret Alfreda I Potockiego autorstwa Jana Tabińskiego. Na terenie zamku znajduje się także kolekcja sztuki cerkiewnej oraz izba pamięci 10 Pułku Strzelców Konnych. W ramach muzeum włączono także synagogę ze zbiorami judaików, ufundowaną przez jednego z Lubomirskich.