Gród w Santoku należał do ważnych ośrodków warownych. Usytuowane na pograniczu pomorsko-wielkopolskim grodzisko stanowiło ważny punkt strategiczny z uwagi na przebiegający w tym miejscu szlak prowadzących przez bagna nadnoteckie z Poznania przez Międzyrzecz do Szczecina. Gród w zasiedlony był bez przerwy od końca VII do XIV w.
Grodzisko znajduje się na suchym wzniesieniu piaszczystym, położonym na południowym brzegu Noteci, na wschodnim brzegu Warty. Obecnie jest to lewy brzeg Warty, ze względu na zmianę koryta rzeki po powodzi w 1885 roku. Grodzisko w Santoku przybiera formę wklęsłego, dwuczłonowego obiektu.
W przeszłości jego kształt był zbliżony do koła o średnicy około 240 metrów. W północno-zachodniej części grodziska istniał stożek o średnicy około 40 i wysokości około 10 metrów ponad poziom wody. Była to pozostałość późnego grodziska usytuowanego na kopcu, który do dzisiaj przetrwał w postaci szczątkowej. Na północy znajdowały się także pozostałości wałów wewnętrznego grodziska, które przylegało do obszernego podgrodzia, znanego jako „gród zewnętrzny”. W 1932 roku wał ten wznosił się na wysokość 5 metrów, a w 1958 roku na 3 metry. W środkowej części grodziska można odnaleźć niewielkie wyniesienie z fragmentem wału wewnętrznego.
Historia grodziska
Historia grodziska w Santoku sięga końca VII wieku i trwała nieprzerwanie do XIV wieku. Początkowo na piaskowym wzgórzu powstała osada, którą później otoczono palisadą. Istnieje prawdopodobieństwo, że już na przełomie IX i X wieku grodzisko zostało otoczone drewniano-ziemnym wałem. Około połowy X wieku grodzisko zostało zniszczone przez pożar, po czym w X wieku otoczono je wałem drewniano-ziemnym. W drugiej połowie X wieku na zewnątrz grodziska powstało podgrodzie, otoczone wałem i fosą. Od przełomu X i XI wieku, obok rozwijającego się rolnictwa i rybołówstwa, zaczęła się rozwijać również rzemieślnicza działalność, w szczególności garncarstwo, skupione głównie w podgrodziu. Pod koniec XI wieku doszło do kolejnego pożaru, które prawdopodobnie miało związek z prowadzonymi walkami wojska Bolesława Krzywoustego z Pomorzanami.
W tym okresie Pomorzanie wybudowali niedaleko, na północnym brzegu Warty, małą warownię, którą wykorzystywali do ataków na Santok. Mimo zniszczeń, grodzisko odbudowano i w pierwszej połowie XII wieku znacząco rozbudowano. W okresie od początku XIII do schyłku XIV wieku powstały m.in. ślady kamiennej budowli o nieznanej funkcji oraz cmentarz. Pod koniec XIII wieku zmodernizowano bramę, używając cegieł, a także zaczęto zastępować drewniane ulice na brukowane. Prace nad rozbudową grodu trwały przez kolejne stulecia, a ostatnim etapem funkcjonowania był kopiec z murowaną wieżą, otoczony szeroką fosą, istniejący jeszcze w XV wieku.
Grodzisko w Santoku stanowi obecnie atrakcję turystyczną. Teren grodziska został częściowo ogrodzono, wybudowano też wiatę dla turystów. W miejscu usytuowania grodziska utworzona została ścieżka edukacyjna wzdłuż której umieszczono tablice informacyjne.