Zamek w Wiśniczu położony jest na zalesionym wzgórzu we wsi Stary Wiśnicz nad rzeką Leksandrówką. Zamek powstał około XIV wieku i jest jednym z najciekawszych obiektów architektonicznych w Polsce. Fundatorem zamku był Jan Kmita.
Architektura zamku jest wyjątkową mieszanką stylów wczesnobarokowego z elementami renesansowymi. Charakterystyczny dla niego jest plan czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem, przy czym szczególną uwagę przykuwają cztery baszty umieszczone w narożach. Do zamku przylega od północno-wschodniej strony kaplica z kryptą grobową Lubomirskich, a od południowo-wschodniej znajduje się wolno stojąca budowla zwaną Kmitówką. Na drugim piętrze, obok Sali Rycerskiej, znajduje się galeria widokowa. Całość otacza system fortyfikacji bastionowych z imponującą bramą wjazdową datowaną na początek XVII wieku.
Zamek w Wiśniczu ma również swoje znaczenie w historii polskiej kultury kulinarnej. Od XVII wieku stał się miejscem, które przyciągało uwagę szlachty, głównie za sprawą zebrania potraw w Compendium kuchmistrza księcia Lubomirskiego Stanisława Czernieckiego. To dzieło, spisane na zamku i wydane w Krakowie, doczekało się dwudziestu wydań do XIX wieku. Ciekawostką jest fakt, że po pojawieniu się ziemniaków w Polsce, darowanych Sobieskiemu przez cesarza Leopolda I po zwycięskiej odsieczy Wiednia w 1683 roku, to właśnie Czerniecki opracował na zamku pierwsze potrawy z tych warzyw, wówczas nazywanych tertofelli, smażone i pieczone.
Architektura
Zamek, wzniesiony w XV wieku na planie czworoboku początkowo składał się z kamiennych murów obronnych. Centralnym punktem była jednotraktowa, piętrowa rezydencja mieszkalna z kwadratową wieżą od strony południowo-zachodniej. W narożniku południowo-wschodnim znajdowała się druga, kwadratowa baszta, umiejscowiona poza murami obronnymi. Obszar twierdzy obejmował około 1500 metrów kwadratowych.
W XVI wieku przeprowadzono istotne prace modernizacyjne i rozbudowę zamku. Wprowadzono zmiany w części mieszkalnej oraz w obwarowaniach, dodając między innymi dwie cylindryczne baszty narożne: „Bona” i „Nad Fontanną”, pomiędzy którymi znajdował się główny wjazd do zamku.
Kolejna znacząca przebudowa miała miejsce w latach 1615-1621. Zamek zyskał wówczas wewnętrzny dziedziniec z piętrową loggią, otoczony trzykondygnacyjnymi budynkami mieszkalnymi, które tworzyły pałac zamkowy. Elementy architektoniczne, takie jak ciosowe obramienia okien, marmurowe i piaskowcowe portale, profilowane belki stropowe oraz polichromie ścienne, nadawały budowli wyjątkowy charakter. Do dekoracji wnętrz użyto również drewnianych boazerii, marmurowych posadzek i glazurowanych podłóg.
Zewnętrzna brama wjazdowa od strony północno-zachodniej została ozdobiona portalem. Pałacowy budynek wznosił się kilka metrów nad zewnętrznym dziedzińcem, a narożne baszty zostały podwyższone, dominując nad całością zamku. Przy czworobocznej wieży wybudowano kaplicę zamkową z kopułą. Obok bramy powstała nowa wieża na planie prostokąta, a od strony południowo-wschodniej dodano niski budynek kuchenny.
Cały kompleks zamkowy otoczony został nowoczesnymi, bastionowymi fortyfikacjami w kształcie pięcioboku o długości boku 98 metrów. Zamek otaczał rozległy park ze zwierzyńcem i ogrodami, a sam obiekt reprezentował wzór nowoczesnej rezydencji magnackiej, typu „palazzo in fortezza”.
Zamek Wiśnicz – historia
Zamek Wiśnicz został zbudowany na przełomie XV i XVI wieku i charakteryzował się nieregularnym kształtem. W początkowych latach swojego istnienia, był to obiekt czteroskrzydłowy, posiadający trzy wieże oraz otaczające go fortyfikacje ziemne, w których znajdowały się dwie bramy. Znacząca rozbudowa miała miejsce po roku 1516, dzięki działaniom Piotra Kmity. Po jego śmierci w 1553 roku, zamek przeszedł na własność rodziny Barzów, a następnie w 1566 roku został przejęty przez Sebastian Lubomirskiego.
W latach 1615-1621, syn Sebastiana, Stanisław Lubomirski, podjął się kolejnej rozbudowy rezydencji. Projekt barokowej przebudowy i umocnień bastionowych został opracowany przez Macieja Trapola, co uczyniło zamek jedną z najokazalszych wczesnobarokowych rezydencji obronnych Rzeczypospolitej.
Podczas potopu szwedzkiego, zamek został oddany Szwedom bez walki z powodu braku dowódcy zgromadzonych wojsk. Szwedzi ograbili zamek z wyposażenia i zniszczyli zabudowania. Po wycofaniu się najeźdźców, zamek wrócił w ręce Lubomirskich, lecz nie udało się go w pełni odrestaurować.
W XVIII wieku zamek zmieniał właścicieli, przechodząc kolejno w ręce Sanguszków, Potockich i Zamoyskich. Po przejęciu przez zaborcę, zaczął podupadać, a w 1831 roku uległ pożarowi i został opuszczony. W 1901 roku zamek został wykupiony od Maurycego Straszewskiego przez Zjednoczenie Rodowe Lubomirskich, którzy rozpoczęli jego remont. Od 1928 roku nad pracami czuwał Adolf Szyszko-Bohusz, jednak ich kontynuacja została przerwana przez wybuch II wojny światowej. Po zakończeniu wojny zamek został przejęty przez państwo, a od 1949 roku prace renowacyjne pod kierownictwem Alfreda Majewskiego miały na celu przywrócenie mu dawnej świetności.