Park Mużakowski

Park Mużakowski (Park von Muskau, Muskauer Park lub Fürst-Pückler-Park) to obszar o powierzchni 728 ha rozciągający się po obu stronach rzeki Nysy Łużyckiej, pełniącej rolę granicy polsko-niemieckiej. Zlokalizowany jest w województwie lubuskim i powiecie żarskim, stanowiąc największy park w stylu angielskim na terenie Polski.

Park Mużakowski łączy naturę i sztukę ogrodniczą. Jest to starannie przemyślana kompozycja, łącząca elementy naturalne i kulturowe. Przyciąga rzesze odwiedzających, a jego urok powoduje, że wielu z nich wraca tu ponownie.  Obecnie przez Park Mużakowski przebiega koryto Nysy Łużyckiej, które jednocześnie wyznacza polsko-niemiecką granicę. Park zajmuje ponad 700 ha i jest podzielony rzeką na dwie części: niemiecką w Bad Muskau (Saksonia) i polską w Łęknicy (woj. lubuskie). Po niemieckiej stronie znajdują się główne budynki, ogrody i tereny rekreacyjne (pleasureground), a po polskiej rozległy park naturalistyczny (ponad 500 ha). Obie części łączą dwa mosty parkowe: Most Podwójny i Most Angielski.

Historia Parku Mużakowskiego

Park Mużakowski został założony przez księcia Hermanna Ludwiga Heinricha von Pückler-Muskau w 1811 roku, inspirującego się parkami krajobrazowymi podczas swoich podróży, zwłaszcza do Anglii. Książę odziedziczył posiadłość w Muskau po zmarłym ojcu, gdzie wówczas istniał zamek otoczony parkiem nad Nysą. W 1815 roku książę Pückler prosił mieszkańców o pomoc w zakładaniu parku przypałacowego, co w ciągu kolejnych 30 lat przyczyniło się  do powstania rozległego założenia parkowego. Teren został przemodelowany, zbudowano mosty przez Nysę, nasadzono tysiące drzew i krzewów, które harmonijnie wkomponowane zostały w naturalne otoczenie rzeki. W planowaniu i realizacji parku zaangażowani byli wysokiej klasy eksperci do których należeli Karl Friedrich Schinkel, August Schirmer, John Adey Repton oraz Jacob Heinrich Rehder.

Kryzys finansowy księcia wynikający z ogromnej skali prac i podróży jakie odbywał zmusił go do sprzedaży części majątku. Z pierwotnych planów obejmujących ponad 700 ha udało się zrealizować jedynie nieco ponad 250 ha. W 1845 roku książę sprzedał posiadłość w Muskau i przeniósł się z byłą żoną Lucie do Branitz koło Chocieboża, gdzie rozpoczął prace nad kolejnym parkiem. Hermann von Pückler-Muskau zmarł 4 lutego 1871 roku i został pochowany razem z Lucie w usypanej piramidzie na jeziorze w parku w Branitz.

Kolejnym właścicielem Parku Mużakowskiego został książę Fryderyk Niderlandzki, który kontynuował prace związane z rozwojem parku. Wschodnia część parku została wzbogacona o arboretum zaprojektowane przez Eduarda Petzolda, obejmujące prawie 3000 gatunków roślin drzewiastych i krzewiastych, stając się tym samym najważniejszą kolekcją tego typu w Niemczech. Prace trwały aż do śmierci księcia w 1881 roku.

W 1883 roku posiadłość została przejęta przez rodzinę von Arnim, która po odratowaniu finansów Muskau kontynuowała dzieło poprzedników. W latach 1886–1888 na miejscu przewidzianym przez Pücklera na kaplicę grobową powstało mauzoleum dla tragicznie zmarłej żony hrabiego von Arnim. W 1945 roku rodzina von Arnim została wysiedlona z Muskau.

Podczas II wojny światowej park i budynki parkowe uległy zniszczeniu. W pierwszych latach XX wieku w centralnej części parku ustawiono pomnik ku czci księcia Hermana von Pücklera. W czasie działań frontowych na Nysie Łużyckiej zostały wysadzone dwa historyczne mosty przez rzekę: Most Podwójny, odbudowany w 2003 roku, oraz Most Angielski, którego rekonstrukcja zakończyła się w 2011 roku. W tym samym okresie zakończono również renowację Mostu Arkadowego w polskiej części parku.

Zwiedzanie Parku

Park Górski

Znajduje się na wysokim tarasie nadzalewowym nad miasteczkiem Bad Muskau i Parkiem Zamkowym, z którym łączy go droga parkowa. Południowa część parku rozciąga się wzdłuż krawędzi tarasu aż do Krauschwitz. Obejmuje wierzchowinę, zbocza i teren u podnóża tarasu. Za kościołem zaczynają się cieniste i ponure tereny z Wielkim i Małym Wąwozem. Na południowym krańcu parku znajdują się pozostałości Winnicy z małym stawem, domkiem winnika i śladami tarasów, gdzie kiedyś uprawiano winorośl. Na południe od wąwozów, między krawędzią tarasu a Parkiem Zdrojowym u jego podnóża, znajduje się ciekawy obszar – Dolny Park Górski. Kiedyś istniała tu fabryka ałunu.

Park na Tarasach

Centralny fragment kompozycji obejmuje łąki w dolinie Nysy i dwa tarasy rzeczne, które wznoszą się do 50 m ponad poziom rzeki. Znajdują się tu oba mosty parkowe łączące część polską z niemiecką: Most Podwójny i Most Angielski. W cienistych wąwozach przebiegają drogi i ścieżki o indywidualnych nazwach: Droga i Ścieżka Helminy, Ścieżka Słowika, Ścieżka Sary oraz Droga Klementyny. Ciągłość dróg parkowych zapewniają trzy mosty łączące brzegi wąwozów: Most Królewski wsparty na trzech arkadach z ażurową balustradą z piaskowca, Most Arkadowy, monumentalny, wsparty na pięciu arkadach oraz Wiadukt z charakterystycznym otworem bramnym wykrojonym ostrołukowo. Nazwy własne nadano także ważnym drzewom w kompozycji parku, takim jak Dąb Hermanna (istniejący do 1993 roku), Dąb Klementyny, Dąb na Skrzyżowaniu, Dąb Bliźniaczy, Dąb Odyna i Dąb Tora.

Park Zamkowy

Zespół architektoniczny z ogrodami, pleasuregroundem i fragmentem parku znajduje się między rzeką a miastem. Centrum rezydencji tworzą trzy główne budynki: Stary Zamek, Nowy Zamek i Dom Kawalerski. Nowy Zamek wyróżnia się w sposób szczególny od innych zabudowań – jest położony wyżej od otaczającego terenu i dominuje nad wschodnią łąką, przyciągają uwagę z daleka. Przez Park Zamkowy przepływa Nysa Hermanna, jedno z jego najważniejszych elementów tutejszego krajobrazu, będące sztucznym odgałęzieniem Nysy. Nysa Hermana dwukrotnie rozlewa się w jeziora: Jezioro Lucie – zwane także Stawem Zamkowym -, oraz Jezioro Dębów. Nysę Hermanna urozmaicają liczne wodospady i mostki.

Park Zdrojowy

Znajdujący się na uboczu, u podnóża wzgórz Parku Górskiego, jest istotną częścią koncepcji pücklerowskiej. W 1823 roku otwarto pierwszy sezon uzdrowiskowy, realizując pomysł wykorzystania miejscowych źródeł mineralnych do celów leczniczych. W Parku Zdrojowym oferowano kąpiele mineralne, żelazisto-borowinowe, zwykłe kąpiele wodne, kąpiele siarczkowe, solankowe, kąpiele w igliwiu oraz inne kuracje, masaże i szwedzką gimnastykę.

Park Górny

Na dawnym 20-hektarowym ogrodzonym terenie przy wiadukcie znajduje się szkółka w której gromadzono i rozmnażano materiał roślinny służący później do wysadzenia. W XIX wieku Szkółka Mużakowska cieszyła się dużym uznaniem jednak w czasie II wojny światowej uległa całkowitemu zniszczeniu. Pod koniec XIX wieku na w szkółce wyhodowano dąb bezszypułkowy odmiany mużakowskiej (Quercus petera „Muscaviensis”), opisany przez niemieckiego dendrologa Bernarda Emila Koehne.

Między Parkiem na Tarasach, Polami Bronowickimi a szkółkami znajduje się Bażantarnia, obejmująca ponad 30 hektarów zwartego drzewostanu. W późniejszych latach hodowano tu bażanty, a potem umieszczono zagrodę dla trzody i ptactwa. Na północy znajduje się zanikające Jezioro Topól, a na południu, w pobliżu szkółek, pozostała wyschnięta niecka po Jeziorze Buków.

Park zewnętrzny

Tereny przyłączone do parku krótko przed sprzedażą dóbr przez Pücklera miały niewyraźnie zarysowany kształt kompozycyjny, mimo że koncepcja parku była dobrze opisana przez jego twórcę. Ostateczny efekt jest wynikiem pracy ogrodników, zwłaszcza Eduarda Petzolda. Pomiędzy parkiem a wsią Bronowice znajdują się Pola Bronowickie. Ten 200-hektarowy obszar pól uprawnych różni się charakterem od reszty parku. Jest częścią historycznej kompozycji zwanej farmą ornamentalną, gdzie walory użytkowe były równe krajobrazowym.

Twórca parku zaplanował tu misterną kompozycję z dużym torem wyścigowym, obsadzonym drzewami owocowymi, jako głównym elementem. Tor wraz z pobliskim Jeziorem Smutku, nadawał temu miejscu wyjątkowego znaczenia . Wokół toru miały powstać owczarnia i stadnina. Pückler nigdy jednak nie zrealizował swoich planów, a teren objęto pracami dopiero na kilka lat przed sprzedażą. Pofałdowana powierzchnia pól, grupy zadrzewień oraz pojedyncze, majestatyczne dęby tworzą dziś malowniczy krajobraz. Aleja wysadzana kasztanowcami prowadzi z parku na wschodni kraniec pól, gdzie znajdował się folwark i ruiny domu zarządcy.

Arboretum

Arboretum założone zostało w latach 1857-1867 przez ogrodnika Eduarda Petzolda (1815-1891) i dendrologa Georga Kirchnera (1837-1885) i posiadało jedną z największych kolekcji roślin drzewiastych w Europie. Zbiór obejmował ponad 290 gatunków roślin, w tym liczne odmiany i formy hodowlane, rozlokowane na obszarze ponad 50 ha. Była to zarówno kolekcja dendrologiczna jak i kompozycja krajobrazowa, wykorzystująca naturalną rzeźbę terenu. Arboretum rozciąga się od Obserwatorium na wschodzie, po Górę Pana na zachodzie, będącą najwyższym punktem po wschodniej stronie parku.

Folwark

Folwark Zamkowy to zespół zabudowań gospodarczych na południe od Nowego i Starego Zamku. Został zbudowany przez przodków Pücklera. Twórca parku planował przebudowę gospodarczej części rezydencji i nadanie jej ozdobnego charakteru. Plany te nie zostały jednak zrealizowane, a inwestycje przeprowadzili dopiero kolejni właściciele. Na początku XX wieku na fundamentach starych budynków powstały nowe w stylu neorenesansowym. Wokół czworobocznego podwórza znajdują się m.in. reprezentacyjna stajnia, kuźnia i budynki mieszkalne. Obok oranżerii znajduje się urokliwy ogród kuchenny z historycznymi szklarniami, które wyremontowano w ostatnich latach. Na uwagę zasługuje ananasarnia z 1830 roku, która pełniła swoją funkcję do lat 20. XX wieku. Remont pozwolił na przywrócenie uprawy ananasów.

Zwiedzanie Parku Mużakowskiego

Park Mużakowski jest otwarty od świtu do zmierzchu. Wstęp do parku jest bezpłatny, jednak opłaty obowiązują za niektóre wystawy po stronie niemieckiej. Punkty informacyjne znajdują się w Łęknicy i Bad Muskau. Do parku można dojechać samochodem, rowerem lub transportem publicznym. Dostępne są parkingi po obu stronach granicy. W Łęknicy i Bad Muskau znajdziesz liczne restauracje i kawiarnie.

Punkty Informacyjne:

• Polska: Wybrzeżna 25, Łęknica (kwiecień-październik: 10:00-16:00/17:00, listopad-marzec: zamknięte)
• Niemcy: Centrum Turystyczne w Nowym Zamku, Bad Muskau

Dojazd:

• Samochód: A4, A18, DK12 (Polska); A13, A15, A4 (Niemcy)
• Rower: Trasy rowerowe Odra-Nysa, Księcia Pücklera, Żabi Szlak
• Transport publiczny: Koleje do Żar lub Tuplic, autobusy do Łęknicy

Parking:

• Polska: ul. Hutnicza 19 (20 zł za samochód, 50 zł za autokar)
• Niemcy: Główny parking przy Nowym Zamku (opłaty zależne od czasu)