W tym artykule
Piramidy w Polsce to temat, który może wydawać się zaskakujący, gdyż większość osób kojarzy piramidy przede wszystkim z Egiptem czy Mezoameryką. Jednak na terenie Polski również można znaleźć konstrukcje nazywane „piramidami”, choć mają one inną formę i przeznaczenie niż ich słynne odpowiedniki.
Najbardziej znane piramidy w Polsce to tak zwane Piramidy Łużyckie znajdujące się w Rapie i Kruszynianach. Są to grobowce rodziny von Fahrenheidów, zbudowane w XIX wieku w stylu neogotyckim. Inspiracją dla ich kształtu były prawdopodobnie starożytne piramidy egipskie, jednak zastosowanie lokalnego piaskowca nadaje im unikalny, regionalny charakter. Inspiracje egipskimi piramidami w Łużycach nie są jednak jedynym przykładem tego typu budowli w Polsce.
Ciekawostką jest, że na terenie Nadleśnictwa Koło znajduje się sześć grobowców przypominających piramidy. Pięć z nich położonych jest w miejscowości Wietrzychowice (gmina Izbica Kujawska), a szósty przy siedzibie nadleśnictwa w Gaju Stolarskim. Grobowce charakteryzują się trapezowatym kształtem w rzucie poziomym i są zbudowane z ziemnych nasypów. Ich szerokość w części czołowej wynosi od 6,5 do 10 m, a wysokość przekracza 2 m. Nasypy otoczone są dużymi głazami polnymi o długości do 1,5 m, umieszczonymi na froncie i bokach. Wysokość nasypów stopniowo obniża się do poziomu gruntu. Grobowce służyły jako miejsce pochówku starszyzny rodowej. Zachowały się w nich ludzkie szczątki.
Piramidy znajdują się na naszym terytorium od czasów wcześniejszych niż powstanie Stonehenge czy egipskich piramid. Ich wiek ocenia się na ponad 5500 lat. Grobowce znajdują się na obszarach leśnych będących częścią Parku Kulturowego Wietrzychowice, który powstał na mocy uchwały Rady Gminy Izbica Kujawska z 2006 roku.
Piramida w Rapie
Piramida w Rapie została zbudowana na początku XIX wieku w mazurskiej wsi Rapa i miała służyć jako grobowiec rodzinny pruskiego rodu baronów von Fahrenheid. Dokładny rok powstania budowli nie jest jednoznacznie określony, ale szacuje się, że grobowiec powstał między 1795 a 1811 rokiem. Projekt grobowca przypisuje się to Bertelowi Thorvaldsenowi, jednakże brak jest niezbitych dowodów na potwierdzenie tej hipotezy. Budowla wyróżnia się kształtem, który nawiązuje do starożytnych egipskich piramid.
Friedrich von Fahrenheid, właściciel majątku w Rapie, zainteresował się starożytnym Egiptem. Po studiach w Królewcu i podróżach po Europie, zwłaszcza do Paryża, gdzie miał kontakt z egiptologią po wyprawie Napoleona, postanowił zbudować w swoim majątku strukturę przypominającą egipskie piramidy. Miała ona służyć jako grobowiec dla jego rodziny, a panujące w niej warunki miały sprzyjać procesowi mumifikacji. Chociaż powszechnie uważa się, że Thorvaldsen mógł być zaangażowany w projekt, nie ma na to potwierdzonych dowodów.
Piramida w Brodnicy
Kamienna piramida o wysokości około trzech metrów z żeliwną tablicą na której zapisano łacińską sentencję filozoficzną odnoszącą się do życia, przemijania i śmierci, a także informacje o zmarłym Leopoldzie Fryderyku Dittmerze, lekarzu i chirurgu z Brodnicy. Lekarz zmarł na cholerę, którą zaraził się podczas opieki nad chorymi. Z zapisków historycznych wiemy, że cholera dotarła do Brodnicy w lipcu 1831 roku wraz z internowanymi polskimi powstańcami z Prus. Dittmer zmarł miesiąc później, 20 sierpnia 1831 roku. Na tablicy wspomniano również o dwóch miastach: Regiomonte i Strasburgu, gdzie Regiomonte to łacińska nazwa Królewca, a Strasburg to niemiecka nazwa Brodnicy.
Piramida znajduje się w parku naprzeciwko kościoła franciszkanów w miejscu, które dawniej było cmentarzem ewangelickim funkcjonującym od końca XVIII wieku do okresu II wojny światowej. Po wojnie cmentarz zdewastano, a piramida zachowała się jako jedyna.
Piramida Franciszka Łakińskiego w Wągrowcu
Nietypowy grobowiec w formie piramidy będący miejscem spoczynku Franciszka Łakińskiego (1767-1845), rotmistrza w armii Napoleona. Jego zasługi wojenne zostały docenione orderem Virtuti Militari oraz francuską Legią Honorową. Po odejściu z wojska osiedlił się w Wągrowcu, gdzie zmarł. W testamencie przekazał znaczące kwoty na lokalny szpital, dom sierot i zakup obuwia dla ubogich dzieci. Przed śmiercią Łakiński zażyczył sobie pochówek w grobowcu o formie piramidy.
Piramida Łakińskiego ma wysokość 10 metrów, z czworoboczną podstawą. Wejście zabezpieczają metalowe drzwi, które dawniej zdobił napis z kutych liter. Wokół monumentu umieszczono słupy z orłami napoleońskimi, które jednak zniknęły podczas II wojny światowej. Nieopodal grobowca znajduje się kolumna barokowa, pod którą, według tradycji, pochowano konia rotmistrza. Łakiński miał stwierdzić, że niepodległość Polski nastąpi wówczas, gdy sosny przerosną piramidę. Te słowa, uznane za prorocze, sprawdziły się po zakończeniu I wojny światowej.
Piramida znajduje się w pobliżu drogi z Wągrowca do Gniezna, przed miejscowością Łaziska, na wzgórzu otoczonym przez sosny.
Grobowiec Ariański w Krynicy
Murowany, kamienno-ceglany grobowiec na planie kwadratu o boku około 7 m zwieńczony piramidą o wysokości 15 metrów, ma łączną wysokość około 20 metrów. Wewnątrz znajduje się krypta, a wejście do środka zabezpiecza krata. Na trzech ścianach są okrągłe otwory służące jako okna. Piramida ma również drugie wejście, które do niedawna było poniżej poziomu gruntu i mogło prowadzić do piwnic. Pierwotne zwieńczenie piramidy przechowywane jest obecnie w Muzeum Regionalnym w Krasnymstawie.
Opis z 1869 roku podaje, że pierwsza kondygnacja pomnika ma kształt kwadratu o boku 18 stóp i wysokości 36 stóp. Materiałami budowlanymi są cegła, biały opoczysty kamień i głaz czarny. Na tej podstawie osadzona jest czworoboczna piramida z cegły, nakryta szpiczastym nadgłówkiem z szarego piaskowca. Miejscowe legendy mówią, że istniał korytarz prowadzący z zamku krupskiego do tego grobiska. Obiekt został uszkodzony w czasie II wojny światowej i poddany renowacji w latach 1956-1957. W 1983 roku wraz z Górą Ariańską został uznany za pomnik przyrody nieożywionej.
Piramidalny grobowiec w Międzybrodziu
Grobowiec piramidalny rodziny Kulczyckich położony na cmentarzu przycerkiewnym w Międzybrodziu, w województwie podkarpackim. Struktura ta jest jednym z nielicznych przykładów tego typu grobowców w Polsce, inspirowanych wzorcem starożytnych piramid.
Grobowiec został zbudowany w latach 30. XX wieku w południowej części cmentarza przy greckokatolickiej cerkwi Świętej Trójcy. Konstrukcja z piaskowca osiąga wysokość 3 metrów i jest zwieńczona kamiennym krzyżem maltańskim nad wejściem do krypty. Inicjatywę budowy piramidy można przypisać Jerzemu Kulczyckiemu, który, po odbyciu licznych podróży naukowych, w tym do Egiptu, zainspirował się tamtejszymi konstrukcjami. Profesor Joachim Śliwa z Uniwersytetu Jagiellońskiego wskazuje, że budowla odwołuje się do Wielkiej Piramidy w Gizie, będąc jej modelem w skali 1:50. Projekt wejścia do wnętrza krypty nawiązuje z kolei do niszy znajdującej się w piramidzie w Deir el-Medina.
Piramida w Różnowie
Zabytkowy grobowiec piramidalny zlokalizowany w miejscowości Rożnów, w województwie opolskim. Został wzniesiony w 1780 roku z inicjatywy Carla Adolfa Augusta von Eben und Brunnen, projektantem był Carl Gotthard Langhans, który zaprojektował między innymi Bramę Brandenburską w Berlinie.
Konstrukcja o wysokości dziewięciu metrów została zaprojektowana dla rodziny von Eben i jest miniaturą egipskich piramid. Nietypowy kształt miał na celu mumifikację ciał po śmierci. Ryzalit od frontu jest zwieńczony gzymsem z tumbą ozdobioną kartuszami heraldycznymi. Grobowiec został uszkodzony w 1945 roku przez żołnierzy Armii Czerwonej.
Piramida w Zagórzanach
Grobowiec piramidalny o wysokości 10 metrów, zwieńczony dużym krzyżem z ukrzyżowanym Chrystusem. Grobowiec został zaprojektowany przez polskiego architekta i malarza Teodora Mariana Talowskiego jako pomniejszona kopia egipskiej piramidy Cheopsa. Powstał dla rodziny hrabiów Skrzyńskich w którym spoczywają prochy między innymi Aleksandra i Adama Skrzyńskich, a także ich matki Aleksandry Oktawii Skrzyńskiej Istnieje pewna nieścisłość dotycząca czasu dodania krzyża na grobowiec. Chociaż przeważają informacje o jego dobudowaniu po II wojnie światowej, to jednak zdjęcie wykonane w 1932 roku podczas uroczystości przeniesienia zwłok Aleksandra Skrzyńskiego przedstawia piramidę z krzyżem.
Piramida znajduje się w miejscowości Zagórzany w województwie małopolskim.
Piramida w Aleksandrowie Kujawskim
Na terenie parku miejskiego znajduje się zaniedbana piramida o wysokości 3 metrów, którą wzniósł Edward hr. Mycielski-Trojanowski. W tym samym parku, z okazji 60. rocznicy nadania praw miejskich, władze miasta postawiły mniejszą piramidę.
Piramida w Burdzach
Obiekt znajduje się w gminie Bojanów, w powiecie stalowowolskim. Jest to miniatura piramidy Cheopsa, mająca 5 metrów wysokości i 6,5 metra szerokości podstawy. Ustawiona została zgodnie z kierunkami świata i znajduje się na prywatnej działce, wkomponowana w krajobraz leśny Puszczy Sandomierskiej.
Polskie piramidy, choć mało znane na tle światowych zabytków, są fascynującym przykładem, jak lokalne dziedzictwo i osobiste inicjatywy mogły przyjmować formy inspirowane globalnymi trendami. Stanowią one wartościowy element turystyki kulturowej w Polsce, oferując zwiedzającym nie tylko wgląd w historię sztuki grobowej, ale też opowieść o łączeniu różnorodnych wpływów kulturowych w lokalnej architekturze.